آرمان شرق- چه بخواهیم یا چه نخواهیم، آینده ایران در ارتباط با چیزی است که در جنبش مشروطیت به وجود آمده، در ارتباط با آن چیزی است که در جنبش صنعت نفت بوده به وجود آمده، حتی در ارتباط با دستاوردهایی است که در همین سال‌های اخیر داشتیم. با تمام انتقاداتی که وجود دارد فکر می‌کنم ما در این چهل‌وچند سال اخیر درس‌های گرانبهایی گرفته‌ایم و یکی از نگرانی‌های من این است که بگوییم هیچ درسی یاد نگرفته‌ایم و بخواهیم این تجربیات را کاملاً پاک کنیم. این هم اشتباه بزرگی است.
آرمان شرق- برای نجات و برون‌رفت از بحران، نیاز به نجات همگانی داریم. برای همین است که با صرف نیچه‌خوانی، دردمان تازه می‌شود و از مشکلات نجات نمی‌یابیم. بشر باید از خود نیچه فراتر رود و به مبارزه سیاسی، اجتماعی و جمعی وارد شود؛ چراکه سرنوشت همه‌ی ما آدم‌ها به همدیگر گره خورده است. کسانی هم هستند که برداشت‌های عارفانه از نیچه دارند؛ مطمئن باشید که این نگاه‌ها راه به جایی نمی‌برد. گاه جامعه‌ای بیش از جوامع دیگر از شعارهای اخلاقی مملو است. متاسفانه مردم ما هم در رفتارهای خود، نمودی بسیار غیراخلاقی دارند. این نشان دهنده این است که صرفا با شعار نمی‌توان افراد را اخلاقی کرد.
آرمان شرق- اروین یالوم نیز وقتی درباره بنیادی‌ترین تنهایی (تنهایی اگزیستانسیال) توضیح می‌دهد، به وضعیتی می‌پردازد که گویی در آن گودالی میان انسان و هر موجود دیگری دهان گشوده، وضعیتی که در آن رابطه فرد با جهان به‌شدت متزلزل شده و تجربه گم‌شدن و جدایی از دنیا «این قدرت را دارد که احساس غربت -احساس در خانه خود نبودن در جهان- را برانگیزد.»
آرمان شرق- هشدار می‌دهم که این بار این سیاست‌ها بسیار خانمان براندازتر از تجربه‌هایی خواهد بود که طی سه دهه‌ی گذشته داشته‌ایم و باید امیدوار باشیم که این سطح دانایی و یادگیری و هوشمندی به اندازه‌ای ارتقا پیدا بکند که ما بتوانیم با معیارهای عقل سلیم با تکیه بر تجربه‌های تاریخی شیوه‌های اصولی ارتقا کیفیت زندگی مردم و ارتقا بنیه تولیدی کشور را در دستور کار قرار بدهیم.
آرمان شرق- پیچیدگی غرب هم به‌تدریج در حال محوشدن است، به‌ویژه با شکست ایدئولوژی‌های چپ مانند مارکسیسم-لنینیسم. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی عامل بسیار مهمی در تضعیف جاذبه این ایدئولوژی بود. اگرچه هنوز افرادی هستند که از این چیزها حمایت می‌کنند، اما تعداد آنها بسیار کم است.
آرمان شرق- مهم‌ترین نکته که در هر سه جنبش مشترک به چشم می‌خورد، خطاهای استراتژیک بود. تصور می‌کنم که نباید جامعه ایران را ساختارگرایانه ببینیم. نباید این‌گونه باشد که بگوییم جامعه ایران کوتاه‌مدت است، فاقد طبقات بوده، استبدادزده است و… . در این بحث‌ها حقیقتی هست ولی تمام حقیقت نیست.
آرمان شرق- الان آگاهی طبقاتی در ایران بسیار بالا رفته. در میان طبقه کارگر نیز آگاهی طبقاتی واقعا رشد کرده و در موقعیتی عینی قرار گرفته یعنی می‌داند که کارگر است و منفعتش چیست. این وضعیت در سال ۱۳۵۷ به صراحت وجود نداشت. ما زمانی که بزرگ بودیم و می‌توانستیم تظاهرات ۵۰۰ هزار نفری بگذاریم از این ضعف بهره‌مند می‌شدیم. الان از این ضعف بهره‌مند نمی‌شویم و باید از این قوت یعنی از این آگاهی طبقاتی رشدکرده بهره‌مند شویم و این بسیار مهم است: پا سفت‌کردن بر روی این زمین، دفاع از عدالت، دفاع از آزادی، دفاع از آتونومی و علیه تبعیض».
آرمان شرق- وقتی یک نظریه را در «زیست جهان» خودمان پیاده می‌کنیم، با اینکه روی کاغذ آنرا بررسی کنیم، مطمئنا تفاوت‌هایی خواهد داشت. علی الاصول جامعه امروز ایران، تعدادی از این معیارها و آرمان‌های مردم سالاری و دموکراسی را دارد و تعدادی دیگر را ندارد و کاملا عاری از آن است. این موضوع در هیچ‌یک از کشورها در واقع صد در صدی نیست. از جمله در ایران. مهم این است که بررسی کنیم که ضعف‌ها و مشکلات ما کجاست.
آرمان شرق- ما گاهی اوقات با برنده و گاهی اوقات نیز با بازنده همدلیم و همین امر موجب می‌شود که درست نتوانیم تحلیل کنیم که دقیقا چه اتفاقی افتاده و چه درس‌هایی می‌توان گرفت. ما باید تاریخ را از زاویه دید رقبا و کسانی که مثل ما نمی‌اندیشیند و عمل نمی‌کنند هم ببینیم. همچنین تجارب جهانی به نحوی در شرایط داخلی کشور ما نیز انعکاس پیدا کرده است. خوب است که آن تجارب نیز مورد بازخوانی و بازاندیشی قرار گیرد و از آن برای آینده درس بگیریم.
آرمان شرق- رابطه بین زور و رضایت چیست؟ تحت چه شرایطی قدرت به اقتدار و زور عریان به هدایت مشروع تبدیل می‌شود؟ آیا زور بدون رضایت کار می‌کند؟ آیا رضایت بدون زور تأمین می‌شود؟ آیا قدرت سیاسی وابسته به موافقت داوطلبانه و ارزش‌های مشترک است یا از لوله تفنگ درمی‌آید؟ زمانی که ایده‌ها حکم می‌رانند، چگونه حکمرانی ایده‌ها حفظ می‌شود؟
