آرمان شرق- اینکه فرض کنیم انتخاباتی را پیش‌رو خواهیم داشت که می‌تواند با رأی سلبی مردم تغییری ژرف را رقم بزند، ممکن نیست و این حالت را منتفی می‌دانم. سطح دوم تحلیلم این است که دوران رأی سلبی گذشته است. مردم چندین‌بار از این روزنه وارد شدند اما نتیجه‌ای نگرفتند. رأی به دولت اعتدال هم سلبی بود؛ چنان‌که حتی بسیاری از مردم آقای روحانی را نمی‌شناختند. علاوه بر این خود رأی سلبی هم دردی را دوا نمی‌کند؛ چه آنکه دولت برآمده از آرای سلبی همیشه ترسان و لرزان خواهد بود و این رأی نمی‌تواند پشتوانه محکمی برای دولت باشد. با هر نگاهی رأی سلبی هم منتفی است و هم منفی.

آرمان شرق- روشنفکران همیشه مسائلی دارند که آن مسائل به مسائل جامعه تبدیل نمی‌شود. حال اینکه تئوری تعلیق به جنبش‌های اجتماعی بیشتر اهمیت می‌دهد یا اینکه می‌خواهد از طریق نظریه‌پردازی مسائل جامعه را پیش ببرد، برای من مورد ابهام است. ما در مرحله‌ای قرار داریم که این ادغام صوری باید به سرانجام و ادغام حقیقی به کمال خودش برسد. ما به دنبال این بودیم که بگوییم این نوع نگاه، فهمی از مدرنیته و سرمایه‌داری را ناممکن می‌کند که ماهیت آن تولید و بازتولید نابرابری فضایی، جغرافیایی، اجتماعی، طبقاتی، جنسیتی، هویتی و ملیتی در فرآیند گسترش خودش است.

آرمان شرق- جهان به روشی بهتر و فراگیرتر برای ارزیابی دموکراسی نیاز دارد. تعریف و اندازه گیری دموکراسی با رویه‌های لیبرال بسیار محدود کننده است و از نظر تاریخی و مفهومی نیز می‌توان این موضوع را متوجه شد. در یونان باستان، زمانی که دموکراسی برای اولین بار در غرب اعمال شد سیاست دموکراتیک نسبتا غیر لیبرال بود. هیچ مفهومی از حقوق فردی یا اقلیت وجود نداشت. به همین دلیل بود که افلاطون و ارسطو و نه دموکرات‌ بودند که هر دو از ماهیت اکثریتی دموکراسی انتقاد کردند.

آرمان شرق- در بسیارى از جنبش‌هاى امروز چپ پیشاپیش این نقش را از آن خود کرده است و آماج آن فراروى از روابط تمایزمندانه جنبش‌ها و برقرارى روابط هم‌ترازانه میان جنبش‌هاى پیشرو است. در اینجاست که برمی‌گردم به پرسش نخست این سمینار و مشاهده آخرینم را پیشنهاد مى‌کنم: چپ امروز عینیتى بیرون از جنبش‌هاى اجتماعى عدالت‌خواهانه ندارد. گوهر چپ همانا عدالت اجتماعى است و عدالت اجتماعى تنها شکل راستین عدالت و داد است».

آرمان شرق- همچنان که مستحضرید دموکراسی و توسعه سیاسی فرایندی در حال شدن هستند و نمی‌توان انتظارات امروزی را به یکصد سال پیش و تاریخ تسری داد؛ همچنان که از خلاف آمد روزگار حتی در روزگار امروز در مواردی زنانی وارد مجلس می‎شوند، طرح‌هایی را تنظیم و لوایحی را تأیید و امضاء می‌کنند که ماهیتی ضد زن دارد! نمی‌خواهم در این خصوص، از آقای مدرس دفاع کنم، اما نباید انتظارات زیادی از تاریخ داشت. باید در دل تاریخ، تاریخ را قضاوت کرد!

آرمان شرق-دکارت در زندگی خود با شاهزاده‌ای به‌نام الیزابت ارتباط عاشقانه داشت که این ‌زن باعث شکل‌گیری این ‌انگیزه در او شد تا درباره استلزامات عملی آرای خود درباره نسبت ذهن-جسم بیشتر فکر کند. دکارت می‌خواست نشان دهد فلسفه طبیعی بدون یک‌مبنای مناسب متافیزیکی ممکن نیست. او از دوران جوانی این ‌ایده را داشت که رهیافتش به علم ریاضی را می‌توان در دیگر حوزه‌های شناخت هم به کار بست و علوم را وحدت داد. مرحله آخر زندگی دکارت، برهه‌ای بود که توجهش بیشتر معطوف کاربست فلسفه‌اش در زندگی و اخلاق بشری شد

آرمان شرق- شاید مشکل تاریخی ایران در این دوگانگی نهفته باشد که نه یک دولت به معنای ایجاد کنندۀ یک سیستم با محوریتِ بخشِ خصوصی و سرمایه داری را داشته و نه جامعه ای شرقی با سرمایۀ اجتماعی سیستم پذیری، سازمان پذیری و تمایل به انسجام و هارمونی.

آرمان شرق- مردم‌سالاری با استقرار: الف) حوزه‌های عمومی بحث و گفت‌وگو، ب) همگانیت یا آشکار بودن (publicity) فرآیند اتخاذ تصمیم‌های عمومی، پ) مشارکت مستقیم مردم در اداره امور عمومی (تا آنجا که ممکن است) تحقق پیدا می‌کند. عدالت اجتماعی در جهان امروز باید حاصل گفت‌وگوی همگانی و توافق همگانی باشد. نقش همگان در تعیین مصادیق عدالت نباید فراموش شود.

آرمان شرق- آرنت دعوتی بزرگ است به شاکری، خودشناسی، قدرشناسی و محبت به دنیا. دنیا برای وی در درجه اول خویشتن خویش است، سپس دنیایی که مراودات ما را می‌سازد که همان امر سیاسی باشد و بعد کل عالم وجود که آرنت به بیگانه‌نشدن با آن ما را دعوت می‌کند. اگر به جای من هانا آرنت اینجا صحبت می‌کرد با این پرسش بحث را ختم می‌کرد: آیا کل ایرانیان چه آنها که در مام وطن هستند و چه هم‌وطنان پراکنده جهانی، با خویشتن خویش و با یکدیگر و با کل وجود بیگانه نیستید؟ آیا خودغیربین یا جامعه‌غیر‌بین نیستید و وقتش نیست که بازیگر و خودانسان‌بین باشید؟

آرمان شرق- مادامی که جمهوری اسلامی ایران مذاکره مستقیم با آمریکا را بر سر احیای برجام و لغو تحریم ها در دستور کار قرار ندهد هیچ کدام از تحرکات دیپلماتیک و مذاکرات پیش روی دولت رئیسی با اعضای ۱+۴ خروجی ملموسی نخواهد داشت و دور هفتم مذاکرات وین حکم یک شوخی تلخ را دارد.