آینده فرصت ساختن است، ناامید نمی‌شویم

آینده فرصت ساختن است، ناامید نمی‌شویم

آرمان امروز- رها معیری: فروردین‌ماه سال ۹۶، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری طی بررسی با عنوان «آینده‌پژوهی ایران در سال ۱۳۹۶» به ۱۰۰ چالش مربوط به مسایل کشور پرداخت. بر این اساس، سه مساله «ضرورت اصلاحات ساختاری اقتصادی»، «بحران تامین آب» و «بیکاری» در صدر مسائل اصلی و سناریوهای پیش روی ایران قرار گرفت. نکته جالب این بررسی‌ها، سهم بالای مسائل اجتماعی، زیست محیطی یا دارای عواقب و ریشه‌های اجتماعی بود که در میان ۱۰۰ چالش، ۵۲ چالش را به‌خود اختصاص داد. در میان ۱۰ چالش اجتماعی مهم، این ۱۰ چالش به چشم می‌خورند: بحران تامین آب، بیکاری، ناامیدی درباره آینده، سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی، بی‌تفاوتی اجتماعی، اخلاق عمومی، بحران آلودگی هوا، امنیت روانی و اجتماعی و حقوق اساسی و شهروندی. نکته جالب این چالش‌هاف نامیدی به آینده بود که در آن سال‌ها، نتایج این گزارش نشان می‌داد جامعه ایران همچنان با بیم و تردید به ساختار اقتصادی و مسائل اجتماعی می‌نگرد. اما بعد از پایان دوره ریاست جمهوری حسن روحانی و یک‌سال پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، آیا می‌توان گفت که دولت دوازدهم و سیزدهم تا چه اندازه در این راه موفق بودند و توانستند به افزایش «امید» در جامعه کمک کنند؟ پاسخ را شاید بتوان از منظر دیگر نگاه کرد. در دی‌ماه سال ۹۶ و چند ماه پس از هانتشار این آمار، اعتراض عمومی به شرایط اقتصادی چند روزی در جریان بود. دومین چالش اجتماعی دولت دوازدهم که اعتراضات عمومی در سال ۹۸ و برسر افزایش قیمت بنزین بود. شیوع کرونا در اواخر سال ۹۸ و تداوم آن در سه سال، سطح امید را به کمترین میزان در کشور آورد. امری که به اعتقاد کارشناسان از سطح شادی و نشاط اجتماعی در جامعه نشات می‌گیرد. از سوی دیگر «اعتماد» یکی دیگر از موالفه‌های امیدواری به آینده در هر جامعه‌ای است.
چرا مردم درباره آینده ابراز نا امیدی می‌کنند؟
همان‌طور که دکتر سیدحسین سراج زاده،  استاد جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی نیز این امر را تایید و به «آرمان امروز» می‌گوید: «در جامعه امروز ایران چند موضوع گوناگون با عنوان مسائل یا مشکلات مردم در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی مطرح است. مردم در پاسخ به این پرسش که چقدر امیدوارند این مسائل و مشکلات در آینده حل شود، اظهار کرده‌اند امیدی ندارند وضع بهتر شود! پاسخ مردم به چنین پرسش‌هایی معمولا بر اساس تجربه گذشته یا بر اساس روندی است که تا به‌حال با آن مواجه بوده‌اند. درواقع قاعدتاً کسانی که این‌گونه درباره آینده داوری می‌کنند به روندی که در مسائل مختلف طی شده می‌نگرند و چون می‌بینند این مسائل و مشکلات نه‌تنها کمتر نشده، بلکه افزایش هم پیدا کرده و در مواردی بغرنج‌تر و پیچیده‌تر هم شده‌اند، از بهبود اوضاع در آینده نیز ابراز ناامیدی می‌کنند.» وی در ادامه می‌افزاید: «درواقع از یک‌سو روند مشکلات را می‌بینند و از سوی دیگر توانایی‌ها و ظرفیت‌های مدیریت اجرایی کشور و فرهنگ عمومی را می‌بینند و به این نتیجه می‌رسند که با توجه به توانایی و کارآمدی شیوه مدیریتی فعلی، احتمالاً این شیوه مدیریت از عهده حل مشکلات برنمی‌آید. این ناامیدی بسیار نگران‌کننده است و برای مدیران اجرایی و سیاسی کشور نوعی هشدار جدی محسوب می‌شود که باید برای آن چاره‌جویی اساسی کنند.»
«البته این ناامیدی می‌تواند ریشه در تعدد مسائل مختلفی مانند مشکلات اقتصادی، فساد اداری و اقتصادی، گرانی، بحران آب، آلودگی هوا و مسائل اجتماعی مانند اعتیاد داشته باشد.» وی در ادامه صحبت‌هایش خاطرنشان می‌کند: «اگر مردم ببینند جامعه درگیر این مسائل مختلف است که نه‌تنها در سال‌های اخیر حل نشده‌اند، بلکه روزبه‌روز پیچیده‌تر یا شدیدتر شده‌اند، طبیعتا ناامید می‌شوند. ناامیدی می‌تواند برای جامعه نیز عوارض نامطلوبی به دنبال داشته باشد. واضح است، برای اینکه امور جامعه اصلاح و مشکلاتش حل شود، تنها دولت نیست که باید وظایفی را انجام دهد؛ برای اصلاح امور جامعه، مردم نیز مسئولیت‌هایی دارند، از جمله و به خصوص اینکه مردم باید در برنامه‌هایی که مطرح یا پیشنهاد می‌شود، همراهی و مشارکت داشته باشند.»‌
۷۰ درصد مردم امیدوارند؟‌
۷ مرداد امسال روزنامه دولت در گزارشی با عنوان «۷۰ درصد مردم امیدوار به آینده»‌، منتشر کرد، مطلبی که با انتقاداتی از سوی منتقدان دولت و اصرار این روزنامه بر صحیح بودن نتایج نظرسنجی یاد شده همراه بود. اما جامعه امروز ایران تا چه اندازه به آینده امیدوار است. اما صحبت‌های مردمی نشان می‌دهد هرچند که آنان از شرایط موجود رضایت ندارند، اما هنوز امیدشان را از دست نداده‌اند، اما اینکه ۷۰ درصد از مردم به آینده امید دارند، جای سوال دارد، چرا که اگر اینگونه بود نباید موضوع ناامیدی به آینده در مسایل مهم مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست ‌جمهوری نمی‌آمد. با این حال پرویز صداقت، کارشناس اقتصاد نیز در رابطه با روند ناامیدی جامعه به «آرمان امروز» می‌گوید: «من آمار رسمی در رابطه با سطح امیدواری و ناامیدی در جامعه ندارم، اما این مولفه مهم و شاخص آن به شرایط  اقتصادی – اجتماعی بازمی‌گردد. اما اگر امروز جامعه ایرانی دچاره ناامیدی است و این امر از دو دهه پیش با شرایط نامساعد اقتصادی و کاهش سطح اعتماد آغاز شده، مساله مهم این است که آیا راهی برای برون‌رفت وجود دارد؟ آیا ساختار سیاسی موجود می‌تواند مسیری برای برون ‌رفت از این ابرچالش‌ها تعبیه کنند؟ قبل از هر چیز در نظر بگیرید اقتصاد ایران امروز درگیر یک بحران حاد منطقه‌ای است؛ یعنی ما در منطقه‌ای قرار گرفته‌ایم که بحرا‌ن‌ خیز و درگیر تنش‌های نظامی است. بنابراین، بخش عمده‌ای از هزینه‌های آتی با توجه به چشم‌اندازهای جاری صرف این دسته مسائل می‌شود. بنابراین با دولتی مواجه هستیم که حجم هنگفتی از درآمدهای آن هزینه‌های ناشی از بحران‌های منطقه‌ای است و در چنین شرایطی منابع برای تخصیص در مسائل اجتماعی به ‌شدت کاهش می‌یابد. از سوی دیگر مساله مهم، بحران باز تولید آسیب‌های اجتماعی است. بحران نا برابری، تبعیض، صندوق‌های بازنشستگی، موسسات مالی ورشکسته، و مساله محیط‌ زیست و غیره. اگر خوشبین باشیم و تصور ‌کنیم دولت می‌خواهد آهنگ رشد بیکاری را کم کند. در شرایط کنونی، به‌ رغم همه این نومیدی‌هایی که وجود دارد، شاید تنها نقطه امید ایفای نقش عامل انسانی است. شاید این عامل بتواند دست‌ کم بخشی از معضلات را تعدیل کند. بنابراین به گمان من عامل یا «سوژه» انسانی می‌تواند نقش تعیین‌کننده ‌ای در حل این معضلات ایفا کند. وظیفه همه ما این است که راه‌های برون ‌رفت را از وضعیت کنونی را نشان بدهیم. تنها در این صورت می‌توان امید داشت که موج امید به کالبد جامعه برگردد. در این میان آنقدر سطح نیازها و به تبع آن مطالبات مردم بالاتر رفته است که دیگر بعضی از مطالبات عادی مربوط به سبک زندگی به‌درستی پیش پا افتاده به نظر می‌رسد. برای مثال حضور زنان در استادیوم ورزشی و نشان دادن ساز در صدا و سیما که برای برخی تابو به نظر می‌رسد و اصلاح ‌طلبان برای کسب پایگاه اجتماعی همچنان روی چنین مطالباتی مانور می‌دهند، خواسته‌هایی جزئی و فرعی هستند، چرا که امروز مردم مطالبات مهم‌تر و بنیادی‌تر اقتصادی-اجتماعی در دستورکار دارند. این امر را نمی‌توان در ۶ سال و یک یا دو دهه گذشته مشاهده کرد.
آینده مثبت امید می‌آورد
عالم یک جهت مثبت و متعالی دارد و در کل غایت عالم مثبت است. زمانی که این امر را درک کنیم، همین موضوع امید بخش است که او بداند در آینده چه می شود و آینده زمانی که یک جهت مثبت و متعالی دارد، این امیدواری به انسان می دهد.
نکته دوم؛ انسان با قابلیت هایی همچون «خدای قابلیت ساز»، «انسان فعلیت ساز» که از آن یاد می شود، جای ناامیدی ندارد. خداوند در انسان یک قابلیت هایی نهاده که انسان می تواند براساس آن قابلیت ها با هر ساختار اسارت بخشی بجنگد.
نکته سوم اینکه برعلاوه آن نگاه فرآیندی و غایت مداری که قرآن هم آن را بر اساس آیاتی همچون «إن البطل کان زهوقا»، شما اگر عمل خیری انجام دهید، عمل باطل تان پاک می شود و چند برابر هم ثواب می نویسد. در واقع به انسان ها علامت و نشانه می دهد که امیدوار باشند.
نکته چهارم؛ یکی از فیلسوفان غرب که هندی الاصل بود، می گوید که «در تاریخ و جغرافیا گرایش وجود دارد» یعنی تاریخ و جغرافیا بی گرایش و بی جهت نیست و این گرایش به سمت بهشت است. جایی بهشت اتفاق می افتد و اعمال ساختاری آن برروی آن اثر بخش است. پس من با این عومل زنده ام و امید دارم و هیچگاه ناامیدی سراغ من نمی آید.
جامعه شناس