هوشمند سفیدی

آرمان امروز :این روزها، پیرو میزگردهایی که با حضور دکتر غنی‌نژاد برگزار شد، دیدگاههای هایک، فیلسوف سیاسی و اقتصاددان برجسته، افکار عمومی را متوجه خود ساخته است، بی تردید، توسعه شناخت دیدگاههای مردم از دیدگاههای علمی هایک – صرفنظر از ویژگی های زندگی شخصی – می تواند به تقویت بصیرت شهروندان در شناسایی مشرب فکری بسیاری از نقطه نظرات غالب در جامعه یاری رساند.

“فردریش فون هایِک” فیلسوف سیاسی و اقتصاددان اتریشی‌تبار انگلیسی است که در سال ۱۹۷۴ برنده‌ جایزه‌ نوبل اقتصاد شد. هایک مدافع لیبرالیسم کلاسیک و بازار آزاد و از مخالفان سوسیالیسم است.(۱) فریدریش فون هایک از ژرف اندیش ترین مدافعان آزادی فردی و حکومت قانون است. آزادی، محوری ترین اندیشه سیاسی هایک است که در کنار مالکیت و قانون اضلاع سه گانه اندیشه سیاسی وی را تشکیل می دهند. حکومت قانون ضرورتا از آزادی و فرد حمایت می کند و مالکیت و آزادی ذاتا به هم وابسته اند. “هایک” عمدتا به آزادی منفی به معنی فقدان هرگونه اجبار خارجی یا وابستگی به اراده خودسرانه دیگران معتقد است که در این صورت قانون تنها ضامن این نوع آزادی است و تنها راه تامین این آزادی، رعایت رفتار عادلانه استد. او هرگونه اجبار خارجی را دشمن آزادی فردی می داند و حکومت قانون مانند هر فرد، تابع تنفیذ رفتار عادلانه است. طرح حکومت قانونی هایک عمدتا به این دلیل مطرح شد که حکومت ها، خود را فراتر از قانون تعریف نکنند. حکومت قانونی هایک با استفاده از قانون بازدارنده، ضامن آزادی فردی می شود. (۲)

اندیشه اصلی در ساختار کلی جهان‌بینی هایک، اصل جامعه آزاد است که از طریق فعالیت‌های مردان و زنان آزاد ایجاد می‌شود، آن‌چه آگاهانه برای آن برنامه‌ریزی نمی‌کنند؛ بر اساس نظر هایک، هر کوششی در راستای ساختِ جامعه به‌وسیله مهندسی اجتماعی یا بر اساس برخی مفروضات قبلی، مسلماً به استبدادی منجر می‌شود که نمی‌توان در آن برای انواع نیازها و خواسته‌هایی که اعضای جامعه را به تحرک وادارد، فضایی یافت. (۳)

جامعه آرمانی هایک، “جامعه کبیر” نام دارد؛ مهمترین ویژگی های چنین جامعه ای، نهاد مالکیت خصوصی، قانون و حکومت قانون، آزادی و نظام بازار آزاد هستند. (۴)  (لسناف، ۱۳۸۵ : ۱۵۸ – ۱۳۲ )

فلسفه سیاسی و اقتصادی هایک، یک کل منسجمی را به نام فلسفه آزادی تشکیل می دهد که عمدتاً در برگیرنده آزادی سیاسی و مدنی فرد بوده و آن هدف عالی سیاست است، نظریه دموکراسی قانونی هایک با تأکید بر اینکه دولت ها باید در چارچوب قانون حرکت کند، مدعی آن است که دولت به هیچوجه فراتر از قانون نیست. (۵)

وی دموکراسی نامحدود را تهدید آزادی می داند و نیز دخالت نامحدود دولت در عرصه های حیات اجتماعی را تهدید آزادی فردی می داند، او طرفدار دولت کوچک و جامعه فعال و به عبارتی، انقباض دولت و انبساط جامعه مدنی است. (۳) هایک در انتقاد از تمدن غرب آن را در حال حرکت به سوی توتالیتاریسم ارزیابی می کند. (توحیدفام)

منابع:

۱) مجیدخانی، علی اصغر (۱۳۹۹) “اندیشه هایک در معرفت شناسی کانتی نیست”، خبرگزاری مهر، ۲۰ مرداد ۱۳۹۹

۲) توحید فام، محمد (۱۳۹۱)، “تلازم آزادی و حکومت قانونی در اندیشه هایک”، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، پیاپی ۱۸، صفحات ۴۷ – ۷۳

۳) همان،

۴-لسناف، مایکل اچ (۱۳۸۵). فیلسوفان، سیاسی قرن بیستم، نشر ماهی، ۱۳۸۵

۵) باتلر، ایمون (۱۳۸۷)، “اندیشه های سیاسی و اقتصادی هایک”، ترجمه فریدون تفضلی، نشر نی