سوریه میان ایران و ترکیه

با وجود شدت دودستگی و خونین بودن درگیری این دو کشور در سوریه به طوری که وفاداری سوری‌ها نیز میان دو طرف تقسیم شد؛ اما ترکیه و ایران شدیدا تلاش کردند از تبدیل شدن این جنگ نیابتی به درگیری مستقیم جلوگیری کنند. مهم‌تر اینکه روابط تجاری دو طرف از این درگیری تاثیر نپذیرفت. در اوج جنگ در سوریه میزان مبادلات تجاری دو کشور چند برابر شد و به ۲۲ میلیارد دلار در سال رسید.

در پی اشغال عراق از سوی آمریکا و در جریان انقلاب‌های بهار عربی به ویژه در سوریه و یمن کشمکش عربستان – ایران توجه زیادی را به خود جلب کرد. درصورتی که کشمکش دو قدرت منطقه‌ای یعنی ترکیه و ایران از دیدها پنهان ماند. در حقیقت رقابت ترکیه و ایران مستقیما بعد از حمله به عراق شروع شد که با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه هم زمان بود؛ یعنی زمانی که ترکیه دوباره روی جهان عرب تمرکز کرد.

در نبود ایفای نقش از سوی کشورهای عربی در عراق، رقابت میان ترکیه و ایران متمرکز شد؛ اما این رقابت به میزان بیشتری در سوریه بود. در حالی که ترکیه به نفوذ ایران در عراق به علل جغرافیایی، تاریخی و مذهبی اعتراف کرد؛ اما ایران اعتراف به نفوذ ترکیه در سوریه را نپذیرفت بلکه فراتر با ترکیه وارد کشمکشی با حاصل جمع جبری صفر شد و به این ترتیب انقلاب ۲۰۱۱ به کشمکشی نیابتی تبدیل شد.

با وجود شدت دودستگی و خونین بودن درگیری این دو کشور در سوریه به طوری که وفاداری سوری‌ها نیز میان دو طرف تقسیم شد؛ اما ترکیه و ایران شدیدا تلاش کردند از تبدیل شدن این جنگ نیابتی به درگیری مستقیم جلوگیری کنند. مهم‌تر اینکه روابط تجاری دو طرف از این درگیری تاثیر نپذیرفت. در اوج جنگ در سوریه میزان مبادلات تجاری دو کشور چند برابر شد و به ۲۲ میلیارد دلار در سال رسید.

در اوج تحریم‌های آمریکا (۲۰۱۳-۲۰۱۲) ترکیه پنجره اقتصادی ایران و ریه مالی این کشور بود و به این کشور در دور زدن تحریم‌ها کمک کرد. در سال ۲۰۱۵ نیز دو طرف توافق تجاری ترجیحی امضا کردند و براساس آن عوارض گمرکی حدود ۳۰۰ کالا را حذف کردند. در سال ۲۰۱۷ نیز دو کشور توافقنامه استفاده از پول ملی در مبادلات تجاری دو کشور را امضا کردند.

در طول پنج سال گذشته سرمایه گذاری‌های ایران در ترکیه رشد بی‌سابقه‌ای داشته است. به این ترتیب که ایرانی‌ها پس از عراقی‌ها بزرگترین خریداران ملک در ترکیه هستند و در تاسیس شرکت در این کشور رتبه نخست را دارند. ۱۰۱۹ شرکت در سال ۲۰۱۸ و ۹۷۸ شرکت در سال ۲۰۱۹ تاسیس کرده‌اند. برخی باور دارند بخشی از این شرکت ها ویترین دولت ایران برای عبور از تحریم‌های آمریکاست و پیش بینی می‌کنند ترکیه به بزرگترین قطب شرکت های آفشور (فراساحلی) ایران تبدیل شود؛ زیرا ایران قصد دارد از ترس توسعه شراکت امارات و اسرائیل بخش بزرگی از فعالیت وتیرین‌های تجاری خود را از دبی به این کشور منتقل کند.

فراتر ترکیه مقصد مورد علاقه گردشگران ایرانی محسوب می‌شود و در سال ۲۰۱۹ شمار گردشگران ایرانی به مقصد ترکیه فراتر از زوار عتبات عالیات بود. در سطح سیاسی نیز مخالفت محکم ایران با تلاش برای کودتا در ترکیه در سال ۲۰۱۶ و همبستگی ترکیه با دولت ایران در رویارویی با اعتراضات ایران در سال ۲۰۱۸ و همبستگی‌اش با دولت عادل عبدالمهدی در مقابله با قیام اکتبر در سال ۲۰۱۹ در عراق قابل توجه بود.

پیش بینی می‌شود در دوره آتی نزدیکی بیشتری میان دو کشور در نتیجه وخامت روابط هر دو با آمریکا و نیز وخامت اوضاع اقتصادی‌شان را شاهد باشیم علی رغم اینکه رقابت دو کشور به عرصه‌های دیگری (افغانستان و آذربایجان) منتقل شده است. سفر روز دوشنبه هفته پیش وزیر امور خارجه ترکیه به ایران تحول قابل توجهی در این زمینه است و زمینه ساز سفر قریب الوقوع اردوغان به تهران خواهد بود. پیش بینی می‌شود این سفر اردوغان تحولات مهمی را در روابط دو کشور در پی داشته باشد.

دانستن این اطلاعات درباره روابط ایران – ترکیه برای سوری‌ها مفید است، به ویژه بعد از این که تصمیم گیری حکومت و مخالفان به دست دیگران افتاده است. مصلحت سوری‌ها حکم می‌کند هر گونه نزدیکی میان حامیان آنها، یعنی نظام و مخالفان تشویق شود زیرا از ریخته شدن خون بیشتر، آواره شدن بیشتر و نابودی باقی مانده کشور جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود از این توهم دست بردارند که ادامه درگیری به آنها فرصت بهتری برای تحقق نتایج متفاوتی می‌دهد.

منبع: العربی الجدید / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱