آرمان امروز–گروه اقتصادی: در حالی که پیش بینی می شود طبقه متوسط در جهان تا سال ۲۰۳۱ به ۵ میلیارد نفر برسد، در ایران طبقه متوسط هرسال کاهش پیدا می کند و اعضای این طبقه با همان گرایش ها به طبقه فقیرترمی پیوندند.

طبقه اقتصادی به طور خاص به نحوه رتبه بندی یک فرد نسبت به دیگران بر اساس درآمد و ثروت اشاره دارد. به طور ساده، ما برای اساس پولی که داریم در گروه طبقه بندی می شویم. بطور مرسوم این گروه‌ها پایین ترین (فقیرترین)، متوسط، و طبقه بالا (ثروتمندترین) شناخته شده اند.

طبقه متوسط جهانی در ژوئن ۲۰۲۳ به چهار میلیارد نفر رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۱ به پنج میلیارد نفر برسد.َ به طور کلی، طبقه متوسط جهانی به گروه رو به رشد در میانگین جمعیت کل در یک جامعه یا در جهان اطلاق می‌شود که متشکل از افرادی است که به سطح معینی از ثبات و آسایش اقتصادی دست یافته‌اند و به دنبال این هستند که از سبک مصرف طبقات متوسط غربی پیروی کنند.

هیچ استاندارد مالی رسمی برای طبقه متوسط وجود ندارد، اما معیار قابل قیاس این طبقه بیشتر به استاندارد زندگی مربوط می‌شود؛ از جمله داشتن خانه، توانایی پرداخت هزینه تحصیل در دانشگاه برای فرزندان و داشتن درآمد قابل تصرف کافی برای گذراندن زندگی معمولی. طبقه متوسط به طبقه‌ای از افراد در میانه یک سلسله مراتب اجتماعی اطلاق می‌شود که اغلب با شغل، درآمد، تحصیلات یا موقعیت اجتماعی تعریف می‌شود. معنی طبقه متوسط جهانی به طور عمومی به یک گروه اجتماعی که متشکل از افراد تحصیل‌کرده، مانند پزشکان، وکلا و معلمان اطلاق می‌شود که شغل خوبی دارند و فقیر نیستند، اما خیلی ثروتمند هم نیستند. طبقه متوسط رو به بالا تمایل به فعالیت در تجارت یا حرفه‌هایی با درآمد بالاتر از متوسط جامعه را دارد.

افراد طبقه متوسط جهانی به عنوان شخصی که حداقل ۱۲ دلار در روز خرج می‌کند (بر اساس برابری قدرت خرید ۲۰۱۷ اندازه‌گیری شده است) تعریف می‌شوند؛ این افراد معمولاً در مناطق در حال توسعه مانند آسیا و آفریقا زندگی می‌کنند.

کاهش آمار طبقه متوسط به ۲۳ میلیون

طبقه متوسط ایران از سال ۱۳۸۷ که ۶۰ درصد کل جمعیت را در اختیار داشته، به تدریج و به‌خصوص بعد از تحریم‌های ۱۳۹۱ روند نزولی گرفته و تا سال ۱۳۹۹ به ۸ /۴۶ درصد کل جمعیت رسیده است. یعنی نزدیک به ۱۰ میلیون نفر که از جامعه طبقه متوسط درآمدی خارج شده و به طبقات پایین‌تر رفتند.

همچنین بر اساس آمار منتشر شده، در سال ۱۴۰۰، حدود ۲۸ میلیون نفر از جمعیت ایران، طبقه متوسط اقتصادی محسوب می‌شدند. این تعداد، حدود ۳۴.۸ درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌داد. اگر با فرض اینکه درآمد متوسط طبقه متوسط اقتصادی را ۱۲ دلار در روز در نظر بگیریم، در حال حاضر تعداد طبقه متوسط اقتصادی در ایران حدود ۲۳ میلیون نفر است. این تعداد، تنها حدود ۲۹.۴ درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد. البته، این آمارها بر اساس داده‌های رسمی است. ممکن است تعداد واقعی طبقه متوسط اقتصادی در ایران کمتر از این آمار باشد.

به گفته کارشناسان عوامل متعددی در کاهش طبقه متوسط اقتصادی در ایران نقش داشته‌اند. تورم یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش طبقه متوسط اقتصادی در ایران است. تورم باعث می‌شود که قدرت خرید مردم کاهش یابد و آنها نتوانند با درآمد خود، نیازهای اساسی خود را تأمین کنند. تحریم‌های اقتصادی علیه ایران نیز یکی از عوامل کاهش طبقه متوسط اقتصادی در این کشور است. تحریم‌ها باعث شده‌اند که اقتصاد ایران با مشکلات متعددی مواجه شود و این امر بر وضعیت طبقه متوسط نیز تأثیر منفی گذاشته است.

طبقه متوسط منشا توسعه است

هادی حق شناس، کارشناس اقتصادی در گفت و گو با روزنامه آرمان امروز با اشاره به تاثیر طبقه متوسط بر اقتصاد جهان گفت: در کشورهای مختلف به خصوص در کشورهای جهان سوم طبقه متوسط منشا تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. چون این طبقه فراغت کافی برای پرداختن به کارهای فرهنگی را دارا است و روی طبقه بالا و پایین تر از خود تاثیر می گذارد.

او افزود: طبقه متوسط حد فاصل بین طبقه فقیر و ثروتنمد است، لذا هرچقدر طبقه متوسط فربه تر باشد می توانیم انتظار بهبود کیفیت زندگی در جامعه داشته باشیم. این طبقه متوسط است که درخواست محصولات فرهنگی دارد. چون طبقه ثروتمند رفاه خصوصی دارد و طبقه فقیر نیز درآمد کافی برای این تقاضا ندارد. بسیار حیاتنی است که طبقه متوسط فربه تر شود.

او با بیان اینکه این هشداری برای اقتصاد ایران است، درباره تبعات این موضوع گفت: افزایش اسیب های اجتماعی، حاشیه نشینی و … از مهم ترین پیامدهای غیر اقتصادی این مساله هستند. اگر کشور به توسعه دست پیدا کند، انتظار این است که طبقه متوسط موتور محرک آن باشد. مبنای توسعه یافتگی طبقه متوسط است.

حق شناس تورم را مهم ترین عامل این اتفاق دانست و افزود: به دلیل تورمی که در سال های گذشته داشته ایم دست مزدها قدرت خرید را از دست داده است. دستمزد همین امسال یک سوم رقم گفته شده برای طبقه متوسط است و مشخص است چرا این وضعیت پدید آمده است و اگر تغییری در این وضعیت ایجاد نشود، این سقوط از طبقه متوسط بیش از پیش خواهد بود.

کاهش فاصله طبقه متوسط با خط فقر

همان‌گونه که از سال ۱۳۹۷ به بعد میانگین تورم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها به صورت قابل‌توجهی افزایش یافته، گروه‌های غیر فقیر به خط فقر نزدیک‌تر شده‌اند. می‌توان گفت در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ تنها گروه‌هایی که درآمدهای بسیار پایینی داشتند فقیر محسوب می‌شدند؛ این در حالی است که که تورم مزمن و کاهش درآمد سرانه در طول سال‌های متمادی موجب شده بعد از سال ۱۳۹۷ فاصله کسانی که فقیر نبودند نیز با خط فقر کمتر شود. به عبارت دیگر تحولات اقتصادی در یک دهه اخیر موجب شده به‌مرور طبقه متوسط جامعه نیز به سوی فقیر شدن سوق داده شود.

با توجه به معیارهای تعیین نرخ فقر، بسیاری از افرادی که در دهه‌های گذشته درآمد متوسطی داشته و از رفاه نسبی برخوردار بوده‌اند، از میانه‌های دهه ۱۳۹۰ به گروه فقرا پیوسته‌اند. در چنین شرایطی کارشناسان اقتصادی معتقدند باید سیاست‌های کنترل و مهار تورم در اولویت سیاستگذاران قرار بگیرد.