آیت‌الله هاشمی ؛ روحانی توسعه‌گرا سیاستمدار میانه‌رو

هنوز سه، چهار روزی تا سالگرد آیت‌الله هاشمی مانده بود که جمعی از چهره‌های شاخص سیاسی از سیدحسن خمینی یادگار امام گرفته تا فاطمه و محسن هاشمی و بعضی از دیگر اعضای خاندان هاشمی و نیز از اسحاق جهانگیری و محمود واعظی و محمدباقر نوبخت که همگی از مردان ارشد دولت اعتدال بوده‌اند تا محمود دعایی و پیروز حناچی و حسین مرعشی که هر کدام به‌ دلیلی در دوران حیات آیت‌الله، با او همکار و همراه بوده‌اند و به‌نحوی خود را میراث‌دار هاشمی می‌دانند،در مراسمش شرکت کردند؛ مراسمی که درحالی پنجشنبه‌ای که گذشت، هنوز چندروزی مانده به سالروز درگذشت آیت‌الله هاشمی در حرم بنیانگذار جمهوری اسلامی و مزار ایشان برگزار شد که ۱۹ دی ‌ماه ۹۵، حوالی غروب بود که ابتدا خبرهایی ضدونقیض از وخامت حال آیت‌الله هاشمی به‌طور غیررسمی اینجا و آنجا شنیده شد و ساعتی بعد، وقتی بالاخره خورشید آن روز کوتاه زمستانی، در افق مغرب پنهان شد و تاریکی شب حکمفرما، خبر درگذشت آیت‌الله رسما اعلام شد تا روز ۱۹ دی که تا پیش از آن، صرفا یادآور سالروز قیام مردم قم بود، درحالی از این پس همزمان یادآور هاشمی‌رفسنجانی نیز باشد که آن قیام و تظاهرات اعتراضی یک سال پیش از پیروزی انقلاب و در اعتراض به چاپ مقاله‌ای صورت گرفت که ضمن دفاع از انقلاب سفید شاه، علیه نیروهای مذهبی و چپ‌های معترض به حکومت پهلوی هجمه می‌کرد. قیام روز ۱۹ دی‌ ماه ۵۶ که ازقضا هاشمی‌رفسنجانی نیز در برخی آثار و نوشته‌هایش به آن پرداخته و روایت‌هایی از بعضی جزییاتش به دست داده که نشان از اهمیت آن روز تاریخی در پیروزی انقلاب اسلامی دارد و درست ۳۹ سال بعد، همان روز، بار دیگر و به‌دلیلی دیگر در تقویم سیاسی معاصر برجسته شده تا یادآور حیات پرحادثه مردی باشد که ۱۹ دی‌ ماه ۹۵، در ۸۳ سالگی بدرود حیات گفت.
اما آنچه ۵ سال پس از آن روز، در مراسم سالگرد آیت‌الله رقم خورد، علاوه بر اهمیت تاریخی این روز، به‌دلایلی دیگر ازجمله بعضی موضوعات سیاسی که ازسوی چند سخنران این مراسم مورد اشاره و تاکید قرار گرفت، حائز اهمیت بود. مراسمی که در آن، به جز فاطمه هاشمی که چند جمله‌ای را به عنوان فرزند ارشد آیت‌الله عنوان کرد، محسن هاشمی، پسر ارشد آیت‌الله که تا همین چندی پیش، ریاست شورای شهر پایتخت را برعهده داشت، اسحاق جهانگیری که از میانه ۹۲ تا همین چندی پیش، معاون اول رییس‌جمهوری مملکت بود و همچنین محمد سروش محلاتی، فقیه و روحانی برجسته نیز به بیان نکاتی پرداختند و در این میان البته آنچه ازسوی اسحاق جهانگیری در ارتباط با ماجرای ردصلاحیتش در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ که با ارجاع به ماجرای ردصلاحیت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری ۸ سال پیش از آن مطرح شد، شاید ازجمله مهم‌ترین مباحث بود. این درحالی بود که سخنان محسن هاشمی در ارتباط با نگاه و رویکرد اعتدالی آیت‌الله هاشمی نیز محل‌تامل بود.
تاکید محسن هاشمی بر توقف افراط
محسن هاشمی که تنها راه حفظ انقلاب را «متوقف کردن افراطی‌گری و بازگشت به اعتدال و میانه‌روی» می‌داند، تاخیر در این مسیر را عاملی می‌داند که «هزینه بازگشت و ریزش جوانان و اقشار جامعه بیشتر خواهد بود.» او که سخنانش را با اشاره به آنچه آیت‌الله هاشمی در دهه پایانی عمر موردنظر داشت، آغاز کرد، گفت: «ایشان می‌گفتند تصور ما در جوانی و مبارزه این بود که استعمار و استبداد، ۲ مشکل اصلی جامعه است و بر همین اساس، من ۲ کتاب «فلسطین کارنامه سیاه استعمار» و «امیرکبیر قهرمان مبارزه با استبداد» را منتشر کردم و با این فضا انقلاب به پیروزی رسید و استعمار و استبداد را کنار زد. اما بعد از انقلاب به تدریج متوجه شدیم مشکل بنیادین دیگری نیز داریم که شاید خطرناک‌تر و زیان‌بارتر از استبداد و استعمار است و می‌تواند آسیب بیشتری از آنان به کشور بزند و آن معضل «افراط» است. با استعمار و استبداد می‌شود مبارزه آشکار کرد، چون ظهور مادی و عینی دارند، اما افراط مساله ذهنی است و در عمق فکر و جان افراد به وجود می‌آید و برای همین مبارزه با آن سخت‌تر از استبداد و استعمار است.» محسن هاشمی با بیان اینکه آیت‌الله هاشمی و دیگر شخصیت‌های انقلاب، در روزگار پس از انقلاب، عمدتا هدف افراط بوده‌اند، گفت: «اگر استعمار و استبداد هم می‌خواستند به انقلاب ضربه بزنند، به‌وسیله افراطیون بوده است؛ ترور ۴ خرداد سال ۱۳۵۸ ایشان توسط گروه افراطی فرقان، ترور دوم در سال ۷۲ توسط برخی جوانان تندرو و افراطی و تخریب‌های دهه‌های بعد، عموما توسط افراطیون چپ و راست صورت گرفت و هم‌اکنون نیز خطر افراط، انقلاب را بیش از هر خطر دیگری مانند حمله نظامی و دیگر خطرات تهدید می‌کند.» او که معتقد است افراط در حوزه عقاید، موجب تفرقه و خرافات می‌شود، به انواع دیگر افراط ازجمله افراط در حوزه سیاست و اقتصاد نیز اشاره کرد و با بیان اینکه افراط در سیاست موجب دفع حداکثری و جذب حداقلی و افراط در اقتصاد موجب خصولتی شدن بخش بزرگ اقتصاد کشور شده به افراط در فرهنگ پرداخت و افزایش شدید مخاطب و تاثیر ماهواره و رسانه‌های بیگانه را از عواقب این اوضاع خواند و با اشاره به مصادیق افراط در حوزه سیاست خارجی، از افراطیونی گفت که تحریم را نعمت می‌دانستند و وضعیت کشور را به این روز کشاندند. او اما با بیان اینکه نقطه مقابل افراط، اعتدال به‌معنای میانه‌روی در برابر تندروی است، گفت: «اگر بخواهیم انقلاب را حفظ کنیم، راهی جز متوقف کردن افراطی‌گری و بازگشت به اعتدال و میانه‌روی نداریم و هرچه این اتفاق دیرتر بیفتد، هزینه بازگشت و ریزش جوانان و اقشار جامعه بیشتر خواهد بود.»
محسن هاشمی همچنین با اشاره به سالگرد شهادت سردار سلیمانی، به شناخت عمیق و ارادت قلبی آیت‌الله هاشمی و سردار سلیمانی نسبت به یکدیگر اشاره کرد و گفت: «آیت‌الله هاشمی در مقام فرماندهی جنگ و همچنین دوران ریاست‌جمهوری از رشادت سردار سلیمانی در عین عقلانیت و منطقی بودن ایشان یاد می‌کرد و سردار سلیمانی هم در مراسم تشییع آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی گفت کمتر مرجع تقلیدی عمری به با برکتی عمر آیت‌الله هاشمی داشت و ایشان از ابتدا تا انتها انقلابی و استکبارستیز و صهیونیست‌ستیز بود اما با روش عقلانی.»
روایت جهانگیری از نگاه توسعه‌گرا
و مدرن هاشمی
در این مراسم اسحاق جهانگیری نیز با بیان اینکه هاشمی همواره حلقه واسطی در فضای سیاسی کشور بود، گفت: «اگر روزی چپ می‌خواست راست را حذف کند، آقای هاشمی می‌ایستاد و اگر راست هم می‌خواست چپ را حذف کند، بازهم می‌ایستاد. امروز به‌شدت به این حلقه‌های واسط نیاز داریم و سردار سلیمانی هم همین نقش را در فضای سیاسی کشور داشت.» او با اشاره به وسعت دیدگاه و ذهن منطقی آیت‌الله هاشمی، از نگاه او به اقتصاد گفت و با بیان اینکه هاشمی همواره به ایرانی مدرن و صنعتی می‌اندیشید، گفت: «این برای روحانیت باعث افتخار است که یک روحانی چنان حرکت کند که تکنوکرات‌ها او را الگو قرار دهند. یکی از آن رشته‌ها سدسازی است.» جهانگیری به سیلی که در سال ۹۸ و زمانی که معاون اول رییس‌جمهوری بود، اشاره کرد و با بیان اینکه ۲۵ استان درگیر سیل بود، سد کرخه را یکی از نمونه‌های موفق سدسازی در دوران سازندگی خواند و گفت: «در همین جنگ اقتصادی اگر سرمایه‌گذاری‌های پتروشیمی و فلزات را نداشتیم که با صادرات‌شان توانستیم ارز مورد نیاز کالاهای اساسی مردم را تامین کنیم، از چه راه دیگری می‌توانستیم تامین کنیم؟!» او که معتقد است آیت‌الله هاشمی در سیاست داخلی، به‌ دنبال استقلال، عزت و پیشرفت ملی بود و در سیاست خارجی هم دنبال تعامل سازنده با همه کشورها، گفت: «روابط خوبی در دوره آقای هاشمی برقرار شد و یکی از مهم‌ترینش روابط با کشورهای عربی بود.»
روایت جهانگیری از ردصلاحیت‌هایی عجیب
معاون اول رییس‌جمهوری پیشین همچنین به باور آیت‌الله به مردم‌سالاری اشاره کرد و گفت: «او صندوق رای را گره‌گشای مشکلات مردم می‌دانست و در هیچ مقطعی با صندوق رای قهر نکرد و همیشه با شجاعت خودش را در معرض رای مردم قرار می‌داد»؛ اشاره‌ای که عملا مقدمه‌ای بود برای ورود جهانگیری به بحث از ردصلاحیت سال ۹۲ آیت‌الله و ردصلاحیت سال ۱۴۰۰ خود. جهانگیری گفت: «سال ۹۲ بعد از رد صلاحیت به من گفت من همان هاشمی ۲ روز قبل هستم و رابطه من با رهبری و نظام هیچ تغییری نخواهد کرد؛ برخی می‌خواهند من را روبه‌روی نظام قرار دهند و من هرگز این کار را نخواهم کرد.» او با اشاره به رد صلاحیت خود در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر نیز گفت: «سال ۹۶ در انتخابات تایید صلاحیت شدم و سال ۱۴۰۰ همین شورای نگهبان، مرا رد صلاحیت کرد. قبل از جلسه سران قوا با یکی از مسوولان امنیتی کشور جلسه داشتم و گفتم از نظر اقتصادی، اخلاقی و توان مدیریتی پرونده من روشن است و هیچ دغدغه‌ای ندارم؛ در این جلسه هم هیچ‌کس نخواهد فهمید چنین اتفاقی برای من افتاده و با قدرت کارهای خود را دنبال می‌کنم ولی این کارها به ضرر کشور و شورای نگهبان است. همان موقع مصاحبه کردم و گفتم هر دلیلی به شما داده‎اند، منتشر کنید و هنوز بر همان نظر هستم.» جهانگیری که آیت‌الله را فردی آینده‌نگر می‌شناسد که همیشه فکر می‌کند راه‌حلی وجود دارد، به گذشت او از جفاهایی که در حقش می‌شد، گفت و در پایان تاکید کرد: «ما حلقه‌های واسط را کم داریم و این کشور واسطه‌هایی نیاز دارد که نگذارند این کشور شقه شقه شود؛ سردار سلیمانی یکی از این شخصیت‌ها بود.»