هر چند یونسکو سومین پنجشنبه ماه نوامبر یعنی ۲۷ آذرماه را روز جهانی فلسفه نامیده است، ظاهرا قبل از آن چنین روزی، روز جهانی فلسفه نامیده می‌شده است.  در دنیای مدرن فلسفه با زندگی مردم عجین و آمیخته شده است و تعقل در زندگی آنها در نمایشنامه‌ها، شعرها و فیلم‌های سینمایی و ادبیات‌شان هر روزه تکرار می‌شود و اینچنین است که آنها راه عقلانیت و توسعه را در زندگی در پیش گرفته‌اند و رمز اصلی پیشرفت‌های تکنولوژیکی غرب در روی آوردن و زندگی کردن با عقلانیت است.  اما در کشور ما فلسفه مهجور و منزوی و متروک است و جز عده‌ای خاص درکی از آن ندارند!! فلسفه امکانی برای بروز و ظهور نمی‌یابد!!چون فضای جامعه فضایی عقلانی نیست و از طرفی گسترش خرافات و بی‌خردی نیز مزید بر مشکلات جامعه شده است!   فیلسوفان ما اغلب نمی‌توانند در جامعه خود نقشی ایفا کنند، آنها حتی برای زندگی روزمره خود با مشکلات روبه‌رو هستند و زندگی درویشانه‌ای دارند چون فلسفه طرفدار و بازاری ندارد!!! با وجودی که فلسفه، مادر علوم محسوب می‌شود و در طول زمان بسیاری از پرسش‌های بشر را پاسخ داده و مجهولات فراوانی را معلوم کرده با این وصف شوربختانه در کشور ما فلسفه و فیلسوفان منزلتی نیافته‌اند.  روزگاری در قم علامه طباطبایی درس فلسفه می‌گفت، بر اثر فشارهای اهل ظاهر، آن کلاس‌ها که شاگردانی چون استاد مطهری در آن شرکت می‌کردند، تعطیل و علامه مجبور به ترک قم شد و پس از آن استاد مطهری نیز از قم به تهران مهاجرت کرد.  نقل است وقتی مرحوم حاج مصطفی فرزند امام خمینی از شیر آبی یا ظرف آبی، آب نوشیده بود اطرافیانی بودند که معتقد بودند چون پدر ایشان درس فلسفه می‌گوید باید آن شیر یا ظرف آب را هفت بار بشویند تا نجسی آن پاک شود!!! و در این حد فلسفه را نجس و ناپاک می‌دانستند!  در طول تاریخ اما فیلسوفان بزرگ‌ترین تاثیر را بر بشریت گذاشته‌اند و هنوز هم با بخش مهمی از بشریت زندگی می‌کنند.

فیلسوفان برای تفسیر جهان تلاش کردند و بسیاری از آنها از تفسیر جهان به تغییر جهان رسیدند!! روزگاری نزدیک به پانصد سال قبل از میلاد مسیح (ع) بودا که شاهزاده‌ای در ناز و نعمت بود از قصر پدر خارج شد و به ریاضت و تدبر در جهان پرداخت.  برخلاف اعتقاد مرسوم، بودا پیامبر نبوده بلکه یک فیلسوف بود و در حال حاضر و پس از بیست‌وپنج قرن از زندگی او، بیش از یک‌ونیم میلیارد نفر جمعیت جهان پیرو آموزه‌های اویند!!و هنوز هم روزانه انسان‌های زیادی به مکتب او ایمان می‌آورند. مارکس می‌گفت: «فیلسوفان برای تفسیر جهان آمده‌اند، اما من برای تغییر جهان.» و اینچنین بود که با پایه‌گذاری مکتب مارکسیست بیش از یک‌سوم خاک کره زمین و بالاتر از یک‌ونیم میلیارد نفر جمعیت جهان به مکتب مارکسیست گرویدند. پس از شکست مارکسیست به دلیل عدم سنخیت آن با فطرت الهی انسان، هنوز هم تاثیرات افکار مارکسیستی و پوزیتیویستی در گوشه و کنار جهان دیده می‌شود. اینچنین فیلسوفان در تحولات زندگی بشر نقش‌آفرینی کرده‌اند!!  هرچند گاهی نقش آنها باعث سردرگمی و نابود کردن فرصت‌های بشر شده است!! جنگ جهانی اول و دوم و کشتار بیش از پانزده میلیون نفر فقط در جنگ جهانی دوم باعث به وجود آمدن مکتب فلسفی اگزیستانسیالیسم شد. این مکتب صرفا به انسان و فلسفه وجودی او می‌پردازد و مسائل مبتلابه انسان‌ها، چون وجود انسان و خواسته‌ها و درخواست‌ها و تنگناهای او را مانند رنج، پوچی، تنهایی، غربت و… بررسی می‌کند و امروزه این فلسفه تاثیر فراوانی را در جهان غرب برجای گذاشته است.  فیلسوفان در طول تاریخ رنج‌ها و آزارهای فراوانی هم برای تنویر و هدایت بشریت متحمل شده‌اند.  روزگاری در همین اروپای متمدن، کلیسا نظرات و دیدگاه‌های جوردانو بورنو فیلسوف معروف ایتالیایی که معتقد به وحدت وجود بود و تثلیث مسیحت را انکار می‌کرد، مخالف آموزه‌های کلیسا قلمداد کرد و به مخالفت با او برخاست.   به حکم کشیشان مسیحی او را زنده‌زنده در آتش سوزاندند!!! در جهان اسلام فیلسوفان بزرگی چون ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا رنج آوارگی و تبعید و اعدام را به خاطر عقاید فلسفی‌شان تحمل کردند. بسیاری از آثار ارزشمند ابن‌سینا در همین آوار‌گی‌ها از بین رفت. صاحبان قدرت کمر به کشتن او بسته بودند و ابن‌سینا از شهری به شهری دیگر در حال فرار و گریختن از حاکمان جائر زمان خود بود.   بسیاری از کتاب‌ها و مکتوبات او در این گریزهای مستمر مفقود یا به آتش کشیده شد!! سهروردی به حکم صاحبان فتوا و فقهای زمانه خود و اهل ظاهر به اعدام محکوم شد و در حلب سوریه با رنج گرسنگی و تنهایی (که شکل اعدام مورد درخواست خودش بود) به دیار معبود شتافت.  ملاصدرا از هجمه صاحبان فتوا در اصفهان به روستای کهک قم گریخت و زندگی را با تنهایی و در تبعید به سرانجام رساند و… . در طول تاریخ فیلسوفان غیرمسلمان و مسلمان به خاطر جهالت هم‌عصران خویش مشقت‌های فراوانی را متحمل شده‌اند و مانند سقراط به اعدام محکوم شده و جام شوکران را سرکشیده و به زندگی خویش با اجبار خاتمه داده‌اند تا چراغ عقلانیت و پرسشگری در جامعه بشری روشن و پرفروغ بماند. اینک دیدگاه فلاسفه مدرن به جهت آنکه ابن رشد (که او را تنها شارح ارسطو می‌دانستند) عالم مثال و خیال متصل را از معرفت‌شناسی و آنتولوژی حذف کرده است و بر اساس علوم تجربی و یافته‌های پوزیتیویستی جهان را تفسیر می‌کنند و این تفسیر باعث جدا شدن فیلسوفان غربی و پیروان آنها و انسان امروزی از ساحت عالم قدسی شده است. رنج‌های بشر غربی از پوچی و بی‌معنایی زندگی تا تنهایی روزبه‌روز افزایش یافته و به قول هانری کربن فیلسوف شهیر فرانسوی فلسفه اشراقی و شهودی ملاصدرا و سهروردی با وجودی که متعلق و همزمان با دوره قرون وسطی است ولی در این دوره برای انسان مدرن جهت معنا بخشیدن به مفهوم زندگی ارزش و اهمیت پیدا کرده است. اگرچه برخی ادیان دچار انحراف و اعوجاج شده‌اند حکمت و فلسفه و فیلسوفان اسلامی می‌توانند پادزهری برای مشکلات و درد بشریت باشند، اگر میدانی بیابند و به آنها توجه و عنایتی بشود. روز فلسفه روز گرامیداشت کلیه فیلسوفانی است که در طول تاریخ برای تنویر افکار انسان‌ها تلاش کرده‌اند. روز کسانی است که عقلانیت و خردورزی را ترویج داده و به مجهولات و چرایی‌های زندگی بشر پاسخ گفته‌اند.  این روز بزرگ را به همه طرفداران فلسفه و عقلانیت تبریک می‌گویم.  به امید روزی که فلسفه در زندگی ما ایرانیان، جایگاه مناسب و مطلوب خود را پیدا کند. ان‌شاءالله.
ایلنا/حمزه کرمی -دکترای فلسفه تطبیقی