آرمان امروز: یکی از معضلات اساسی اقتصاد ایران در سال‌های اخیر، کمبود سرمایه بوده است. چالشی که سبب شده بخش عمده پروژه‌های عمرانی و زیرساختی نیمه‌تمام باقی بمانند و بسیاری از تجهیزات و ماشین‌آلات در صنایع گوناگون مستهلک شوند. معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران طی گزارشی به بررسی وضعیت سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران پرداخته است که با وجود رشد ۶.۷ درصدی در سال ۱۴۰۱ با نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد. طی بازه زمانی منتهی به سال ۱۴۰۱، روند عمومی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵ نزولی بوده و میانگین نرخ رشد سالانه سرمایه‌گذاری طی این بازه زمانی، منفی
۷/ ۵‌درصد است. کمترین رقم سرمایه‌گذاری واقعی کشور به قیمت‌های ثابت، مربوط به سال ۱۳۹۸ و برابر با ۲۴۹‌هزار میلیارد تومان است که کمتر از نصف رقم سال ۱۳۹۰ است. در سال، ۱۴۰۱ سرمایه‌گذاری واقعی کشور ۱۸‌هزار میلیارد تومان افزایش یافت که نسبت به سال ۱۴۰۰ رشدی معادل ۷/ ۶درصد را تجربه کرده است.

چرخه سرمایه‌گذاری– استهلاک

برای سومین سال متوالی و براساس داده‌ها به قیمت ثابت ۱۳۹۵ بانک‌مرکزی، در سال ۱۴۰۰ تقریبا استهلاک سرمایه با رقم سرمایه‌گذاری جدید در این سال برابر شده است. این اتفاق به این معنی است که کاسته شدن سرعت رشد سرمایه‌گذاری، موجب شده است تا استهلاک سرمایه‌گذاری‌های قبلی با سرمایه‌گذاری‌های جدید برابری کند و شکاف بین این دو رقم به حداقل برسد. استمرار عدم‌رشد یا افت سرمایه‌گذاری، می‌تواند نگرانی پیشی‌گرفتن استهلاک از سرمایه‌گذاری جدید را تشدید کند. تحلیل تحولات مصرف سرمایه (استهلاک) نسبت استهلاک به سرمایه داده شده است. طی ۱۰سال اخیر به طور میانگین رقمی حدود ۵/ ۴‌درصد از ارزش موجودی سرمایه ثابت در اقتصاد ایران مستهلک می‌شود.

بنابراین لازم است هر سال به میزانی تشکیل سرمایه جدید انجام شود تا نه‌تنها استهلاک دارایی‌های موجود جبران شود، بلکه ظرفیت جدیدی برای افزایش تولید ناخالص داخلی نیز ایجاد شود. روند عمومی سرمایه‌گذاری واقعی در حوزه ماشین‌آلات و ساختمان طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ کاهشی بوده، به نحوی که سرمایه‌گذاری در ساختمان از حدود ۲۵۶‌هزار میلیارد تومان به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰ به ۱۵۲‌هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ و سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات نیز از حدود ۲۶۰‌هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ به ۱۱۵‌هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. شدت تضعیف سرمایه‌گذاری در حوزه ماشین‌آلات طی بازه زمانی مورد بررسی بیش از تضعیف سرمایه‌گذاری در حوزه ساختمان است. کمترین میزان سرمایه‌گذاری واقعی در حوزه ماشین‌آلات و ساختمان مربوط به سال ۱۳۹۸ است که با وجود افزایش ارقام مزبور در سال ۱۳۹۹ همچنان فاصله قابل‌توجهی بین این ارقام با سطوح سرمایه‌گذاری در سال ۱۳۹۰ وجود دارد.

اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی

ایران در میان کشورهای جهان از حیث میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در رتبه ۷۹ طی سال ۲۰۲۲ قرار داشته است. امارات متحده عربی طی سال‌های اخیر توانسته روند صعودی جذب سرمایه‌گذاری خود را از سال ۲۰۱۹ آغاز کند و تا سال ۲۰۲۲ نیز ادامه دهد. طی سال ۲۰۲۲ این کشور از نظر جذب سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه خاورمیانه رتبه نخست را کسب کرده است. ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۰۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای دیگر داشته است که این رقم برای سال پیش از آن ۸۲میلیون دلار اعلام شده بود.

فرشاد پرویزیان، نایب رئیس انجمن اقتصاددانان ایران در گفت و گو با روزنامه آرمان امروز در توضیح اهمیت سرمایه گذاری در اقتصاد گفت: اقتصاد باید رشد پیدا کند و حداقلی از رشد در اقتصاد الزامی است. چون در اقتصاد درصدی از استهلاک را داریم و باید درآمدی بیشتر از سال پیش داشته باشیم. از سوی دیگر نیروی کار جدید نیز وارد چرخه اقتصادی می شود و باید اقتصاد رشد کند.

همچنین برای بالا بردن رفاه کلی جامعه باید رشد اقتصادی داشته باشیم. رشد اقتصادی تا حدود ۴ درصد یعنی درجا زدن اقتصاد و برای رشد باید بالای ۸ درصد رشد اقتصادی داشته باشیم. این بدین معنی است که باید درآمد ملی نسبت به سال قبل افزایش پیدا کند که به معنی افزایش تولید است. پس برای رشد باید سرمایه گذاری جدید انجام شود.

این اقتصاددان افزود: نکته اساسی این است که بین پول و سرمایه تفاوت وجود دارد. برای سرمایه گذاری جدید در اقتصاد نیاز به منابع مالی داریم. یا خود اقتصاد این منابع را تامین کرده یا با افزایش نقدینگی این سرمایه بدست آمده که نتیجه آن تورم است. نحوه دیگر تامین سرمایه جذب سرمایه گذاری خارجی است. پرویزیان درباره اهمیت سرمایه گذاری خارجی گفت: حسن سرمایه گذاری خارجی در این است که سرمایه گذار خارجی همراه خود فناوری و مدیریت را می آورد. سرمایه گذاری خارجی از عوامل رشد با کیفیت اقتصادی در کشورها در سال های اخیر بوده است. به همین دلیل است که شاهد آن هستیم که کشورهایی چون عربستان سعودی که نیازی به سرمایه گذاری ندارند نیز در پی جذب سرمایه گذاری خارجی هستند.

عوامل سرمایه گذاری خارجی پایین ایران

نایب رئیس انجمن اقتصاددانان ایران به اشاره به وضعیت سرمایه گذاری خارجی در ایران افزود: در ده سال گذشته سرمایه گذاری خارجی ما نزدیک به صفر بوده است. در بعضی سال ها انباشت سرمایه و رشد اقتصادی ما صفر بوده و حتی استهلاک را نیز نتوانستیم جبران کنیم. این در حالی است که نیاز اساسی در اقتصاد ما سرمایه گذاری است.

پرویزیان درباره علل این عقب ماندگی در حوزه سرمایه گذاری گفت: علت اصلی و ابتدایی آن خود تحریمی است. مشکلات قانونی و رتبه اعتباری پایین را می توان از علت های مهم آن دانست. آخرین گزارش اعلام‌شده از سوی موسسه فیچ در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد رتبه ریسک اعتباری ایران به مرحله B یا مرحله ریسک سرمایه‌گذاری رسیده اما رده BB که نشان می‌دهد اقتصاد ایران با درجه غیرسرمایه‌گذاری روبه‌رو است، کشورمان را هم‌رده کشورهایی مانند لیبی و نیجریه قرار داده و شرایط مطلوبی را برای اقتصاد ایران متصور نیست. این به این معنی است که ما از لحاظ سرمایه گذاری کشور نا امنی هستیم.

این اقتصاددان ادامه داد: وقتی بخش اعظمی از اقتصاد ایران دولتی است و رتبه آزادی اقتصادی آن ۱۶۸ است، نباید انتظار دیگری داشت. اولین گام حضور سرمایه خارجی، حضر بانک خارجی است. آیا چنین چیزی را حتی در دوره غیر تحریمی نیز مشاهده کردیم؟ این موضوع نشان می دهد که ما حتی بدون تحریم نیز دچار خود تحریمی هستیم. حالا به تمام این عوامل تحریم ها را نیز باید اضافه کرد.

پرویزیان با اشاره به اینکه ما نه تنها جذب سرمایه نداشتیم، بلکه دچار فرار سرمایه هستیم نیز گفت: ضرب المثلی داریم که می گوید«زین اسب را پیش بکش، اسب سواری پیش کش» وقتی ما در ۱۰ سال گذشته ۱۰۰ میلیارد دلار فرار سرمایه داشتیم؛ دیگر
سرمایه گذاری خارجی وضعیتش مشخص است.