زیباکلام: نارضایتی‌ها «آتش زیر خاکستر» است

زیباکلام: نارضایتی‌ها «آتش زیر خاکستر» است

آرمان امروز: اعتراض‌‌های مهر ۱۴۰۱ وارد هفته چهارم شده است تا مشخص شود،‌  این واقعه با وقایع آبان ۹۸ و دی‌ ۹۶ تفاوت دارد. پس این سئوال مطرح می‌شود که ریشه این تداوم حضور معترضان در خیابان در چه چیزی است؟‌ نظام سیاسی ما چه برنامه‌ای دارد و با درنظر گرفتن ویژگی‌ها و  ماهیتی که رویداد اعتراضی اخیر دارد، تصمیم‌گیران چه تحلیلی از علت و همچنین چه راهکاری برای خروج از این وضعیت باید داشته باشند؟
دکتر صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه و تحلیلگر مسایل سیاسی و اجتماعی در گفت‌وگو با «آرمان‌امروز» چرایی اعتراضات جاری و الزاماتی که می‌توان با توجه به آنها آرامش را به جامعه تزیق کرد، بررسی می‌کند.
نظرتان درباره رویدادهای اخیر چیست؟
نزدیک به ۴ هفته است که اعتراض همچنان ادامه پیدا دارد. اگر روز سه‌شنبه ۲۲ شهریور که مهسا در ایستگاه متروی حقانی بازداشت شد،‌ کسی به ما می‌گفت، این شروع جریانی است که تا دوشنبه ۱۸ مهر ادامه خواهد داشت، من مطلقا باور نمی‌کردم و می‌گفتم، شما ایران را با جاهای دیگر اشتباه گرفته‌اید و اعتراض‌ها با تلاش نیروهای انتظامی و … طی سه یا چهار روز تمام خواهد شد. سئوال این است که چرا این موضوع وارد هفته چهارم می‌شود و همچنان ادامه دارد؟ سئوال دوم؛‌ این مساله تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد؟‌ اگر به عقب برگردیم، نباید برای طولانی شدن اعتراض‌ها خیلی شگفت‌انگیز شویم. چون خود من بارها مصاحبه کرده و گفته‌ام، درست است آبان ۹۸ ظرف ۷۲ ساعت و دی‌ماه ۹۶ در کمتر از ۷۲ ساعت و ۸۸ را بعد از یک‌ماه جمع کردند یا اعتراض‌های آب و گرانی و …،  به جایی نرسید. در واقع باید گفت،‌ این جمع‌کردن یعنی «آتش زیر خاکستر» و بازی با منقل. در بچگی یکی از سرگرمی‌های‌ ما، بازی با منقل بود. روی منقل خاکستر بود و وسط خاکستر گلوله آتشین منقل با زغال بود. چوب کبریت را در خاکستر فرو می‌کردیم و می‌رسید به آتش زیر خاکستر و مثل موشک پرتاب می‌شد و ما کیف می‌کردیم. جامعه امروز،  مثل منقل خانه‌های ۵۰ سال پیش است. یعنی جامعه ایران مثل آتشی است که خاکستری آن را پوشانده است. یک قدم جلوتر می‌آیم،‌ آنچه باعث شده اعتراض‌ها سه هفته طول بکشد، آن آتش زیر خاکستر است.

چرا از عبارت آتش‌زیر خاکستر استفاده می‌‌‌کنید؟
قطعا نه. به‌عنوان مثال شما یکی از مسئولان را در نظر بگیرید، خواهرزاده، برادرزاده یا نوه ندارد؟ بستگان دانشجو ندارد و با چهره‌هایی را که به حجاب اسلامی اعتقاد زیادی ندارند،‌ نمی‌بیند و صحبت نمی‌کند؟ مگر این مسئول محترم در ایران زندگی نمی‌کند؟ مگر می‌شود مردم را، بستگان و فامیل‌های‌شان را نمی‌بینند؟ پس، چرا با کارهای‌ خود جامعه را خشمگین می‌کنند. من هم این را قبول دارم،  اگر مردم از عملکرد بعضی از مسئولان رضایت داشته باشند،  از لفظ آتش زیر خاکستر استفاده نمی‌کردیم. چرا این مسایل در ترکیه،‌ انگلستان یا فرانسه اتفاق نمی‌افتد؟‌ چون آتش زیر خاکستر وجود ندارد و فقط نارضایتی درصدی از جامعه می‌توان دید که نهایتا خود به خود با تغییراتی اصلاح و ماجرا تمام شد. اما در ایران با وجود همه اعتراض‌ها، هیچ تغییری در سیاست‌ها به وجود نیامده است. حتی اعتراض سه میلیونی ۲۵ خرداد تهران هم به هیچ تغییری منجر نشد. اعتراض‌ها در بلوچستان، اصفهان، اهواز و … هم بی‌نتیجه ماند که این تفاوت ایران و کشورهای دیگر است. در آنجا انعطاف دارند و به‌همین دلیل، دنبال حل مساله می‌روند. همچنین در ایران، اعتراض را امری طبیعی نمی‌داند و ریشه آن را در اراده سعودی‌ها، سلطنت‌طلب‌ها، اسرائیلی‌ها و … جست‌وجو می‌کنند. نمی‌خواهند قبول کنند، دختر ۱۴ ساله یا پسر ۱۵ ساله که در خیابان‌های سنندج،‌ رشت، شیراز، اصفهان،‌ تهران و … آمدند و در خیابان اعتراض کردند به سلطنت‌طلب‌ها‌، آمریکا، اسرائیل و … وابسته نیستند. در واقع پشت این رفتارها بغض و کینه‌ای است که در نتیجهِ سیاست‌های غلط عمیق‌تر شده است. اما این‌بار یک‌مقدار تغییر رخ خواهد داد.
چرا به‌این نتیجه رسیدید؟
می‌توان گفت،  انتظارات خودشان را مطرح کردند و اگر سیاست گذشته ادامه یابد، دهه نودی‌ها هم صدای‌شان می‌آید. این را حتی اصولگرا و تندروترین جریان‌ها هم جدی گرفته‌اند. همچنین نظام در برخورد دچار دوراهی است. بر این باورند و الان باید کار را زود تمام شود. گروه دیگر هم می‌گویند، اگر برخورد سخت کنیم و همه چیز تمام شد، بعدا باید چکار کنیم. به‌همین دلیل چهره‌هایی مثل لاریجانی،‌ احمد توکلی و نه آقای روحانی و ناطق در این‌باره به‌این دلیل صحبتی نداشته‌‌اند تا به مقام‌معظم‌رهبری پیام بدهند که برخی سیاست‌ها نیازمند اصلاح است.
من معتقدم اگر اعتراض‌ها بدون برخوردهای خشن تمام شود ،  مهر ۱۴۰۱ پیام جدی به نظام سیاسی داده است و خیلی از مسئولان نظام را به فکر وا داشته است. اما اگر نظر من اشتباه باشد و مسئولان به فکر نیفتند،‌ باید به شدت نگران دور بعدی اعتراض‌ها باشند. دقیقا مثل زلزله ریشترش بالاتر خواهد بود. واقعیت این است،‌ بسیاری از سیاست‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی باید اصلاح شوند و بعضا کنار گذاشته شوند، زیرا نتوانسته‌اند جامعه‌ای با حداقل صدای اعتراضی را تشکیل بدهند. آیا سیاست‌های کلان در حوزه سیاسی و اقتصادی موفق بوده است؟‌ آیا توانسته‌ایم با همسایه‌ها تعاملی معقول برقرار کنیم؟ پاسخ حتما «نه» است.