تهران و واشنگتن ؛ «آتش‌بس» یا توافق بی‌سروصدا؟

به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: «به گفته مقامات آمریکایی و عراقی، با از سرگیری تماس‌‌‌ها بین دو طرف، واشنگتن همچنین ۵/ ۲ میلیارد یورو معادل ۷/ ۲ میلیارد دلار را به عنوان مبلغ واردات برق و گاز ایران توسط دولت عراق تایید کرد. این پول به دلیل تحریم‌‌‌های اقتصادی ایالات متحده مسدود شده بود.» همچنین نیویورک‌‌‌تایمز به نقل از سه مقام ارشد ایران، آمریکا و اسرائیل مدعی شد که دولت بایدن برای محدود کردن برنامه هسته‌‌‌ای تهران و آزادی آمریکایی‌‌‌های زندانی به صورت بی‌سر و صدا با ایران مذاکره کرده است. در ادامه این مطلب آمده است: «هدف آمریکا دستیابی به یک توافق غیررسمی و غیرمکتوب است که برخی مقامات ایرانی آن را «آتش‌بس سیاسی» می‌‌‌نامند. هدف آن جلوگیری از تشدید تنش بیشتر است.»

بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، ایران بر اساس توافق جدید – که دو مقام اسرائیلی آن را «قریب‌الوقوع» توصیف کردند- موافقت خواهد کرد که اورانیوم را فراتر از سطح تولید فعلی خود که ۶۰‌درصد است، غنی‌‌‌سازی نکند. این رسانه در ادامه مدعی شده که ایران همچنین حملات به پیمانکاران آمریکایی در سوریه و عراق توسط نیرو‌‌‌های نیابتی خود را در منطقه متوقف می‌کند، همکاری خود را با بازرسان آژانس گسترش می‌دهد و از فروش موشک‌‌‌های بالستیک به روسیه خودداری می‌کند. نیویورک‌تایمز می‌‌‌گوید در مقابل، ایران انتظار دارد که ایالات‌متحده از تشدید تحریم‌‌‌ها، اجتناب کرده و توقیف نفتکش‌‌‌های خارجی حامل نفت‌ را همان‌طور که اخیرا در آوریل انجام شد متوقف کند. در عین حال آمریکا به دنبال قطعنامه‌‌‌های تنبیهی جدید در سازمان ملل یا آژانس علیه ایران به دلیل فعالیت‌‌‌های هسته‌‌‌ای‌‌‌اش نباشند.

در ادامه این مطلب نیویورک‌‌‌تایمز آمده است: «طرح کلی مذاکرات توسط سه مقام ارشد اسرائیلی، یک مقام ایرانی و یک مقام آمریکایی تایید شد. مقامات آمریکایی در مورد تلاش‌‌‌ها برای آزادی زندانیان به تفصیل بحث نمی‌‌‌کنند، به جز اینکه آن را اولویت فوری ایالات متحده توصیف کنند»

چرا توافق غیررسمی؟

اما مساله‌ای که در خصوص این توافق نانوشته اهمیت دارد، غیررسمی بودن آن است. البته روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در ۳، ۴ ماه اخیر در گزارش‌‌‌های خود به کرات به این موضوع اشاره کرده بود که احتمال شکل‌‌‌گیری توافقی ضمنی و غیررسمی بین ایران و آمریکا وجود دارد و به آن به عنوان یکی از سناریوهای مطرح پرداخته بود. در گزارشی با عنوان «بازدارندگی برای توافق غیررسمی» که در ۳۰ اردیبهشت ماه سال‌جاری منتشر شد، آمده است: «یک سناریوی دیگر هم مطرح است مبنی بر اینکه شاید یک دیپلماسی غیررسمی بین طرفین در جریان باشد و در بلندمدت شاید شاهد شکل‌‌‌گیری یک توافق ضمنی باشیم.»

اما چرا کاخ سفید به دنبال توافق غیررسمی یا ضمنی است؛ دلیل آن را باید در حساسیت کنگره نسبت به این موضوع جست‌وجو کرد. درواقع کاخ سفید نمی‌‌‌خواهد با علنی کردن مذاکرات یا حتی مذاکرات رسمی یا نیمه رسمی با ایران سطح تنش‌‌‌ها با کنگره را آن هم در حالی که یک سال و نیم دیگر انتخابات ریاست جمهوری در این کشور برگزار می‌شود، افزایش دهد. وال‌‌‌استریت ژورنال در این باره نوشت: «دولت بایدن مشتاق است که با توجه به نزدیکی مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری، مذاکرات با ایران را در صدر دستور کار سیاسی قرار ندهد. هرگونه توافق رسمی یا حتی یک تفاهم کمتر رسمی، که به نظر بسیار محتمل‌‌‌تر به نظر می‌‌‌رسد، می‌تواند به منظور بازنگری به دست کنگره بیفتد، جایی که جمهوری‌خواهان و برخی دموکرات‌‌‌ها به شدت مخالف توافق هسته‌‌‌ای با ایران هستند.» درعین حال تفاهم غیررسمی با ایران که شامل امتیازات آمریکا در ازای گام‌‌‌های محدود و برگشت‌‌‌پذیر ایران برای محدود کردن برنامه هسته‌‌‌ای‌‌‌اش می‌شود، با انتقاداتی مواجه خواهد شد، زیرا بنیامین نتانیاهو، نخست‌‌‌وزیر اسرائیل روز سه‌‌‌شنبه گفت دولتش به چنین توافقی متعهد نخواهد بود.

انتقاد کنگره از بایدن

البته همین سطح از تفاهمات بین ایران و آمریکا هم اعتراض کنگره را به دنبال داشته است. روز جمعه پولیتیکو از وارد آمدن انتقاداتی به تفاهمات اخیر بین ایران و آمریکا خبر داد و نوشت: «مایکل مک کال، نماینده جمهوری‌خواه ایالت‌تگزاس و رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا، در نامه‌ای به جو بایدن گفته که از این گزارش‌ها «مضطرب» شده است و از دولت خواسته که به قانون‌گذاران اجازه دهد تا آن را بررسی کنند. وی با اشاره به «قانون بازنگری توافق هسته‌‌‌ای ایران» (INARA) مصوب ۲۰۱۵، نوشت: «هر گونه تفاهم با ایران، حتی غیر‌رسمی، مستلزم ارائه به کنگره است.» مک‌‌‌کال اعلام کرد که با اعتراض به «تصمیم احتمالی» دولت جو بایدن، رئیس‌‌‌جمهور آمریکا برای مذاکره با ایران در نامه‌‌‌اش خطاب به بایدن از «عدم‌شفافیت و رایزنی کاخ سفید با کنگره» ابراز ناامیدی کرده است.

واکنش واشنگتن به اخبار جدید

همزمان وزارت خارجه آمریکا نیز وجود تفاهمات غیررسمی را رد کرده است. متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا روز پنج‌شنبه به وقت محلی در جمع خبرنگاران اعلام کرد که واشنگتن به تعامل دیپلماتیک برای پیگیری همه اهدافش در ارتباط با ایران در هماهنگی کامل با متحدان و شرکای خود ادامه می‌دهد. به گزارش «ایسنا»، این مقام وزارت خارجه دولت بایدن همچنین گفت: «اما در مورد برنامه هسته‌ای ایران، همان‌طور که گفتم هنوز هیچ توافقی وجود ندارد و گزارش‌ها در خصوص توافق موقت درست نیست.» بر اساس آنچه که رسانه‌‌‌های آمریکایی از جزئیات توافق منتشر کرده‌‌‌اند قرار است آمریکا در مقابل برخی گام‌‌‌های ایران، توقیف نفتکش‌‌‌های خارجی حامل نفت را متوقف کند. با روی کار آمدن دولت بایدن و باز در قالب یک توافق نانوشته دیگر، ایران روزانه بین یک تا یک و نیم میلیون بشکه نفت صادر می‌کند. این در حالی است که با توجه به تحریم‌‌‌های گسترده علیه ایران در حال حاضر به نظر نمی‌رسد که بتوانیم بیش از ۲میلیون بشکه صادرات نفت در روز داشته باشیم؛ زیرا ظرفیت آن را نداریم. بنابراین اگر آمریکا این گام را بردارد تنها در قبال ۵۰۰ بشکه نفت است و احتمالا ایران از آمریکا خواسته است تا بتواند این ۵۰۰ بشکه اضافه را به کشورهای دیگری چون ژاپن، کره‌جنوبی و مالزی صادر کند.

مهم‌ترین دستاورد ایران

لذا به نظر می‌رسد مهم‌ترین مابه‌‌‌ازای این توافق نانوشته و ضمنی برای ایران آزادسازی پول‌‌‌های بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی و عراق است. به گزارش وال‌‌‌استریت ژورنال تهران در ازای آزادی زندانیان و محدودیت در فعالیت هسته‌‌‌ای به دنبال دسترسی به میلیارد‌‌‌ها دلار درآمد نفتی بلوکه شده‌اش است که در خارج از کشور به دلیل تحریم‌‌‌های ایالات متحده توقیف شده است. مقامات ایرانی بار‌‌‌ها آزادی زندانیان را به دسترسی به ۷ میلیارد دلار از وجوه ایران که در کره‌جنوبی نگهداری می‌‌‌شوند گره زده و خواستار دسترسی به میلیارد‌‌‌ها دلاری که در عراق برای تحویل گاز و نفت نگهداری می‌شود، شده‌‌‌اند.

مقامات دولت سابق کره‌جنوبی که از این موضوع مطلع بودند گفتند که مذاکرات با ایران و ایالات‌متحده بر سر آزاد کردن این پول برای اهداف بشردوستانه ادامه دارد. به گفته مقامات ارشد عراقی، پرداخت‌‌‌های عراق که از دسامبر گذشته توسط دولت بایدن مورد تایید قرار گرفت، بدهی دیرینه گاز و برق فروخته شده ایران به بغداد را که به دلیل تحریم‌‌‌ها پرداخت نشده بود، تا حدی تسویه می‌کند.  مقامات عراقی گفتند که ایالات متحده به عراق اصرار داشت که این پول به یورو به صورت مستقیم به طلبکاران ایران منتقل شود، رویه‌‌‌ای با هدف اطمینان از عدم‌دسترسی ایران به ارز ایالات‌متحده و هدایت وجوه برای اهداف دیگر.

این مقامات گفتند که این پرداخت‌‌‌ها شامل ۸۸۶ میلیون یورو به ترکمنستان است که بخشی از بدهی ایران را تسویه می‌کند. بغداد همچنین ۸۰ میلیون یورو از طرف ایران به بانک توسعه اسلامی، یک موسسه چندجانبه مستقر در عربستان سعودی که تهران به عنوان سومین سهامدار بزرگ آن است، پرداخت کرد. ۱۲۰ میلیون یوروی دیگر برای پرداخت هزینه‌‌‌های حجاج ایرانی که برای سفر حج به مکه سفر می‌کنند به عربستان سعودی تعلق گرفت. این مقامات گفتند که عراق اخیرا هزینه واردات غذا و دارو از ایران را نیز پرداخت کرده است. سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در بیانیه‌‌‌ای گفت: «این‌‌‌ها معاملات عادی بشردوستانه و مشابه با مقررات و رویه دیرینه ایالات متحده است.» نیویورک‌تایمز در این‌باره نوشت: «ایران همچنین از ایالات‌متحده انتظار دارد که میلیارد‌‌‌ها دلار از دارایی‌‌‌های ایران را که استفاده از آنها محدود به اهداف بشردوستانه است، در ازای آزادی سه زندانی ایرانی-آمریکایی آزاد کند. مقامات آمریکایی چنین ارتباطی بین زندانیان و پول‌‌‌های بلوکه شده یا ارتباط بین زندانیان و مسائل هسته‌‌‌ای را تایید نکرده‌اند.»

در همین راستا، ایالات‌متحده هفته گذشته معافیتی صادر کرد که به عراق اجازه داد ۷۶/ ۲ میلیارد دلار بدهی خود به ایران را بپردازد. به گفته وزارت امور خارجه، این پول محدود به انتقال به فروشندگان شخص ثالث مورد تایید ایالات‌متحده برای غذا و دارو برای شهروندان ایرانی خواهد بود. مقامات ایرانی همچنین تلاش می‌کنند تا حدود ۷ میلیارد دلار پول ایران در کره‌جنوبی را به دست آورند که با آزادی زندانیان آمریکایی مرتبط است. به گفته یک مقام ایرانی و چند نفر دیگر که با فضای این مذاکرات آشنا هستند، این پول نیز برای استفاده‌های بشردوستانه مورد استفاده قرار خواهد گرفت و در یک بانک قطری نگهداری خواهد شد.

بازیگری عمان

بخش دیگری از گزارش وال‌‌‌استریت ژورنال به بازیگری عمان در شکل‌گیری این توافق نانوشته اختصاص داشت. به گفته افرادی که در جریان گفت‌وگو‌‌‌ها قرار گرفتند، در اواخر سال ۲۰۲۲، رابرت مالی، نماینده ایالات متحده در ایران در نیویورک با سفیر ایران در سازمان ملل متحد دیدار کرد، امری که مجموعه‌‌‌ای از دیدار‌‌‌ها را به دنبال داشت که تا ماه آوریل ادامه یافت. در فوریه، مارس و مه ‌در مسقط پایتخت عمان، مقامات عمانی پیام‌‌‌هایی را بین برت مک گورک، مشاور ارشد کاخ سفید در خاورمیانه و علی باقری کنی، مذاکره‌‌‌کننده ارشد هسته‌‌‌ای ایران، در به اصطلاح «مذاکرات نزدیک سازی» ارسال کردند.

مالی در فوریه و مارس نیز در عمان بود. به گفته دیپلمات‌ها، مک گورک در اواخر ماه مه نیز کمی قبل از سفر سلطان هیثم بن طارق حاکم عمان به تهران، به عمان رفت. باقری کنی در نشست ۲۸ اردیبهشت ایران و عمان حضور داشت. به گفته افراد مطلع از این مذاکرات، قطر همچنین در بحث مربوط به زندانیان آمریکایی میانجیگری کرده است. در این خصوص سید بدر آل‌بوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان در مصاحبه‌‌‌ای در روز چهارشنبه گفت که، «جدیت» را در واشنگتن و تهران حس می‌کند. او گفت: «می‌توانم بگویم که آنها به توافق نزدیک هستند. احتمالا الان دیگر بحث مسائل فنی در میان است.» او درباره وجوه مسدود شده ایران گفت: «آنها باید چارچوب و جدول زمانی تدارک ببینند که چگونه باید این موضوع را سازماندهی کرد. فکر می‌‌‌کنم دارند این مسائل را حل می‌کنند.» آل‌بوسعیدی تاکید کرد که فضای مثبتی پیرامون موضوع هسته‌‌‌ای وجود دارد و افزود که مسقط معتقد است که ایران برای دستیابی به توافق جدی است. او گفت: «تا زمانی که طرف مقابل نیز با حسن نیت عمل کند، آنها مایل به انجام این کار هستند.»