چرا در شرایط رکود مالیات بیشتری می گیرند؟

آرمان امروز:‌ در سال های اخیر و به خصوص با افزایش تحریم ها شاهد رشد روز افزون درآمد مالیاتی دولت در بودجه هستیم. دولت با روش های مختلف سعی کرده درآمد مالیاتی خود را افزایش دهد. نه تنها مالیات از کارتخوان ها رواج پیدا کرده؛ بلکه دولت حتی از فعالیت هایی که غیر قانونی اعلام کرده نیز به دنبال اخذ مالیات است. برای مثال همین چندی پیش گفته شد اینفلوئنسرهای اینستاگرام باید مالیات پرداخت کنند.

از سوی دیگر آمار نشان می دهد که بخش اعظمی از این فشار مالیاتی روی دوش طبقات متوسط و فقیر جامعه قرار دارد.بر اساس اطلاعاتی که در گزارش «شاخص‌های عدالت اجتماعی ایران» مرکز آمار ایران درج شده، سهم ثروتمندان از مالیات در سال ۱۴۰۰ فقط پنج درصد بوده است. این گزارش همچنین می‌افزاید: در سال ۱۴۰۰ از کل درآمدهای مالیاتی دولت، ۳۸ درصد مربوط به مالیات اشخاص حقوقی، ۳۸ درصد مربوط به مالیات بر کالا و خدمات، ۱۹ درصد مالیات بر درآمد و فقط پنج درصد مربوط به مالیات بر ثروت بوده است.

سهم ۴۵ درصدی مالیات در بوجه سال ۱۴۰۲

جزئیات منابع بودجه دولت در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که درآمدهای مالیاتی از حدود ۵۲۶ هزار میلیارد تومان در بودجه سال ۱۴۰۱ به بیش از ۸۳۸ هزار میلیارد تومان رسیده است. در واقع با وجود نبود رشد اقتصادی و رکود شدید کسب‌وکارها دولت قرار است حدود ۵۹ درصد بیش از امسال مالیات دریافت کند. از این رقم سهم مالیات اشخاص حقوقی ۲۹۶ هزار میلیارد تومان، مالیات بر درآمدها ۱۲۲ هزار میلیارد تومان، مالیات بر ثروت ۳۷۶ هزار میلیارد تومان، مالیات بر واردات ۱۲۹ هزار میلیارد تومان و مالیات بر کالاها و خدمات ۲۵۲ هزار میلیارد تومان تعیین شده است. معافیت مالیاتی حقوق نیز تا هفت میلیون تومان تعیین شده است و افرادی که بیش از این مبلغ درآمد دارند، به تناوب مشمول مالیات می‌شوند.

مالیات بدون رشد اقتصادی

در حالت عادی مالیات باید درآمد اصلی دولت یک کشور باشد، اما چرا در ایران در دوره تحریم ها شاهد افزایش درآمد مالیاتی هستیم. پیمان مولوی، اقتصاددان در پاسخ به این سوال به روزنامه آرمان امروز می گوید: دولت دیگر منایع نفتی ندارد. فروش نفت پیش از تحریم ها از ۲/۵ تا ۴ میلیون بشکه بود که پس از تحریم ها دولت دیگر این بودجه را در اختیار ندارد. بنابراین باید از مایلات درآمد خود را تامین کند.

رئیس انجمن اقتصاددانان با اشاره به وضعیت رکود اقتصادی می افزاید: یک مغالطه در ایران درباره مالیات وجود دارد که نسبت مالیات در ایران به کشورهای بسیار پایین است. اما در پاسخ باید گفت از اقتصادی که در حد یمن است نباید انتظار پرداخت مالیات در اندازه سوئد را داشت. افزایش مالیات زمانی معنا پیدا می کند که از محل درآمدها باشد وقتی ما رشد اقتصادی نداریم مالیات های دریافتی هم می شود مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر خانه های خالی، مالیات بر خودرو که تماما روی قشر متوسط جامعه تاثیر می گذارد که به کار گرفتن یک نوع سیاست انقباضی است که می تواند به تولید ضربه بزند.

مالیات بخش خصوصی بیشتر از دولتی ها

مساله دیگری که در اقتصاد ایران مطرح است، عدم شفافیت در هزینه مالیات ها است. پیمان مولوی با تایید این موضوع ادامه می دهد: ما در ایران سیستم بهداشت رایگان، آموزش رایگان و .. نداریم و اصلا شفافیتی درباره مصارف مالیات وجود ندارد و مشخص نیست این مالیات برای کجا خرج می شود. دولت حتی از اینستاگرامی که فیلتر کرده هم مالیات اخذ می کند و این نشان می دهد که فقط به دنبال کسب درآمد است بدون آنکه پاسخگو باشد. شما می بینید بخشی از مخارح دولت به شرکت های دولتی می رسد که مشخص نیست چه نقش مثبتی در اقتصاد ایران دارند و به طور کلی بازدهی نیز ندارند. با این وضعیت فشار مالیات تنها بر مردم  و فعالان اقتصاد خصوصی است که باعث فرار سرمایه می شود.

ارقام بودجه نیز تایید کننده صحبت های پیمان مولوی است. مالیات بخش خصوصی یا همان مالیات بر عایدی کارکنان غیردولتی، در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ برابر با ۳۹ هزار و ۲۱۵ میلیارد تومان درج شده که نسبت به لایحه بودجه سال قبل تقریبا ۶۷ درصد افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که در بخش عمومی این رقم با ۲۶ درصد رشد به ۳۰ هزار و ۶۴۳ میلیارد تومان رسیده است. به عبارت دیگر رشد مالیات بردرآمد بخش خصوصی، بیشتر از دولتی‌ها بوده رو فاصله بی‌سابقه‌ای را ثبت کرده است.

در دو سال گذشته، مالیات بر درآمد بخش دولتی بیشتر بود و اکنون این رقم در مورد خصوصی‌ها بالاتر رفته است. فاصله این دو مالیات را هم که بررسی می‌کنیم، مشاهده می‌شود مالیات بر درآمد بخش خصوصی تقریبا ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بالاتر از این رقم در سَمت دولتی بوده که یک رکورد دیگر در بازه ۱۳ سال گذشته به حساب می‌آید.

این‌که دولت تصمیم گرفته از بخش خصوصی مالیات به مراتب بیشتری را اخذ کند، برخی تحلیلگران را به سوی دو موضوع مهم رهنمون ساخته است؛ نخست آنکه احتمالا دولت در سال جاری انتظار دارد مشاغل بیشتری در بخش خصوصی تعریف شود که حجم مالیات بالاتری را برای آن مدنظر قرار داده است. برخی دیگر نیز معتقدند رشد در این شاخص به علت پیش‌بینی دولت از افزایش درآمد بیشتر در بخش خصوصی است. این در حالی است که چندی پیش وعده رشد ۲۰ درصدی درآمدها در بخش عمومی داده شده بود.

تورم؛ مالیات پنهان

یکی دیگر از انواع مالیات که عموم مردم از آن آگاهی ندارند، اما به بدترین شکل آن را پرداخت می کنند، تورم است. وقتی تورم بروز می‌کند، دولت به شکل و شیوه‌ای متفاوت از مردم اخذ می‌کند در واقع تورم بدترین نوع دریافت مالیات است. به‌طور کلی یکی از بحث‌های مهم در جمع‌های اقتصادی و میان اقتصاددان‌ها بحث رشد متوازن دو طرف معادله برای عدم وقوع پدیده تورم است. وقوع تورم در هر اقتصادی به معنای عدم اعتنا به این توصیه عمل‌هاست. وقتی رشد حجم پول بسیار فراتر از رشد تولید باشد، این عامل خودش را در تورم ظاهر می‌کند.

تورم یعنی افزایش مستمر و نامتناسب (قیمت‌ها نسبت به درآمدها) قیمت‌ها که منجر به کاهش قدرت خرید می‌شود. در شرایطی که دولت‌ها کسری بودجه (پنهان یا آشکار یا هر دو) را دارند سعی در جبران کسری دارند. تجربه اقتصاد ایران نشان داده روش‌های مختلف جبران کسری بودجه منجر به گسترش بدون پشتوانه حجم پول می‌شود.

افزایشی بدون پشتوانه به این معنا که گسترش حجم پول در یک طرف معادله به مراتب بیشتر از گسترش تولید در سمت دیگر است. لذا تورم بزرگ‌تر می‌شود و تکانه ایجاد می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد بعد از سه فصل آثار گسترش حجم پول در اقتصاد ایران بر تورم ظاهر می‌شود. در سال جاری هم که صحبت از کسری بودجه ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار میلیارد تومانی می‌شود با این حجم کسری بودجه، هزینه‌های مردم بسیار افزایش پیدا می‌کند.