تحلیلی بر عملکرد روابط عمومی در جمهوری اسلامی ایران: از افول پیشین تا افول پسین

تحلیلی بر عملکرد روابط عمومی در جمهوری اسلامی ایران: از افول پیشین تا افول پسین

هوشمند سفیدی

۱۲ بهمن، سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، بهانه مناسبی به دست داد تا حیات روابط عمومی در ۴۲ سال اخیر در جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی، مداقه  و کنکاش قرار گیرد؛ در واقع، حیات ۸۲ ساله نهاد روابط عمومی در کشور، تقریباً گویای آن است که نیمی از حیات آن در دوره حاکمیت پادشاهی خاندان پهلوی و نیمی دیگر در جمهوری اسلامی ایران سپری شده است.

حیات این نهاد در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، که از سال ۱۳۱۷ توسط رضاخان و برای پیشبرد اهداف فرهنگی دولت و تحت عنوان اداره کل انتشارات و تبلیغات شکل گرفته و از سال ۱۳۳۲ به بعد و با تشکیل واحد روابط عمومی در شرکت نفت ایران و انگلیس، تحت عنوان روابط عمومی توسعه یافت، به غیر از توسعه کمی در ادارات و سازمان ها، شروع آموزش آکادمیک، و برگزاری یکی از کنگره های جهانی روابط عمومی در تهران سال ۱۳۴۸ با حضور شاه و فرح، فاقد استانداردهای توسعه کیفی بود و در نهایت، اطلاعات کافی برای تحلیل دقیقتر این مقطع زمانی در دسترس نیست و در یک جمله باید آن را “دوره آغاز رشد“ تلقی کرد.

اما از آنجا که هم اطلاعات ۴۲ سال اخیر در دسترس هست و هم اینجانب حداقل ۳۱ سال آن را کاملاً احاطه دارم، به نظر می رسد این مدت را بتوان در قالب چهار دهه تحلیل کرد که در جدول زیر ارائه می شود.

به یقین هر یک از شاخص های دوره های مذکور، نیازمند تحلیل و تبیین دقیقتری است که باید در قالب مقالات علمی – پژوهشی بررسی شود، در این یادداشت به ذکر این نکته بسنده می شود که توسعه روابط عمومی در ایران همانند سایر عرصه ها و به دلیل حاکمیت “دولت هابزی“، کاملاً دولت محور بوده و طی این سالها و به ویژه ار سال ۱۳۷۶ به بعد علی رغم تأکیدات تئوریک بر ماهیت مدنی روابط عمومی، کاملاً جایگاه و جلوه ای دولتی داشته است و به غیر از مقاطع کوتاه، نتوانسته است در توسعه ارتباطات سازمان ها با ذی نفعان، نقش تخصصی خود را ایفاء کند؛ نکته دیگر آنکه به دلیل تابعی بودن از تحولات دولت مستقر، در حاکم ساختن رویکرد تخصصی (به دور از سیاست دولتی) ناکام مانده است و به نظر می رسد هم اینک در دوره افول پسین خود پس از افول نخستین که به دلیل نگاه ایدئولوژیک اوائل پیروزی انقلاب اسلامی و سپس جنگ تحمیلی بود، افول پسین، پیامد حاکمیت نگاه پوپولیستی دولت نهم و دهم و نگاه ژورنالیستی دولت تدبیر و امید در دهه هشتم حیات خود در ایران قرار دارد، باید در جایگاه بهتری قرار می گرفت که عدم شکل گیری آن را می توان به معنی تداوم توسعه نیافتگی نهاد روابط عمومی و ورود به وضعیتی بحرانی تر توصیف کرد.

نهایتاً، در مقایسه دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی، شاید بتوان به طور مختصر دوره قبل از انقلاب را “دوره شکل گیری و رشد اولیه“ و دوره پس از انقلاب اسلامی ایران را “دوره پیشرفت و توسعه کیفی“ (علی رغم نارسایی های موجود) توصیف کرد، زیرا در ۴۲ سال اخیر، شاهد توسعه نهادهای مدنی روابط عمومی، تولید کتاب و شکل گیری نشریات روابط عمومی، نامگذاری روزی به نام “روز روابط عمومی“، توسعه آموزش دانشگاهی روابط عمومی تا سطح ارشد، توجه به روابط عمومی در بخش خصوصی و غیردولتی، تربیت نیروی انسانی در شکل انبوه و… حائز اهمیت هستند.

با این وصف، هنوز راه درازی برای توسعه روابط عمومی در کشور، پیش رو داریم و شاید دلیل آن را در ارتباط معنی دار آن با توسعه دموکراتیک و ارزش های دموکراسی و نیز باورهای ارزشمند اسلامی در حوزه ارتباطات جستجو کرد، زیرا، نگاه های اقتدارگرا و عمودی، مجال لازم را به توسعه روابط عمومی که متکی به نگاه آزاد، متوازن، همسنگ و متعادل و روابط افقی است، نمی دهد.