آزمایش فاتح۱۱۰؛ موشکی در کلاس «اسکاد»

آزمایش فاتح۱۱۰ در سال ۱۳۸۱ شروع شد یعنی کمتر از ۱۵ سال پس از پایان جنگ تحمیلی ایران به موشکی رسید که بردی قابل مقایسه با موشک سوخت مایع و پر دردسر «اسکاد» داشت.

ساخت و توسعه راکت‌های سوخت جامد همچون پهپادها در ایران ریشه در دل دوران جنگ تحمیلی دارد. یکی از مهمترین راکتهای در دست توسعه در کوران جنگ، ساخت وزارت سپاه (وزارت دفاع فعلی) بود. شهید «مهندس اسلامی» متولی این پروژه بود که به ساخت محصولی با برد ۱۷۰ کیلومتر و سرجنگی سنگین تر نسبت به «ایران۱۳۰» و «عقاب منجر شد.

آزمایش این راکت در ماه های آخر جنگ تحمیلی صورت گرفت که تأثیرات آن در جبهه دشمن جالب توجه بود. اما مهمترین تأثیرات این راکت که بعدها «زلزال» نامیده شد، کمی بیش از یک دهه بعد آشکار شد. پس از پایان جنگ تحمیلی توسعه راکتهای «نازعات» و «زلزال» ادامه یافت و از نظر برد، نوع سوخت و برخی موارد دیگر خانواده متنوعی تشکیل داده شد و یگانهای مختلف سپاه و ارتش آن را به خدمت گرفتند.

مشهورترین موشک تاکتیکی برد کوتاه ایران به نام «فاتح۱۱۰» همان تأثیری از راکت زلزال بود که پیشتر به آن اشاره شد. ترکیب بدنه و پیشران زلزال و سامانه هدایت یک موشک دیگر به نام «تندر۶۹» (نمونه زمین به زمین موشک پدافند هوایی چینی HQ-2) که در واقع از خریدهای موشکی دوران جنگ بود که تا پایان آن به دست رزمندگان نرسید منجر به خلق موشکی با برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر ولی دارای قابلیت هدایت تا پایان مسیر شد.

فاتح ۱۱۰ و پرکاربردترین پرتابگر آن

این امر ارزش عملیاتی فاتح۱۱۰ را نسبت به زلزال چند برابر می کرد. بیش از ۵ میلیون نفر-ساعت کار تحقیق، طراحی، شبیه سازی و ساخت و آزمایش توسط چند صنعت وزارت دفاع، دانشگاه های صنعتی مطرح کشور و برخی دیگر از بخش های پژوهشی و صنعتی انجام شد تا با ساخت بومی سامانه هدایت مورد ذکر و ترکیب با پیشران راکت زلزال موشکی با قابلیت هدایت تا انتهای مسیر و دقت خوب و قابل اتکا حاصل شود.

آزمایش فاتح۱۱۰ در سال ۱۳۸۱ شروع شد یعنی کمتر از ۱۵ سال پس از پایان جنگ تحمیلی ایران به موشکی رسید که بردی قابل مقایسه با موشک سوخت مایع و پر دردسر «اسکاد» داشت. فاتح۱۱۰ در نمونه های بعدی به برد ۲۵۰ و ۳۰۰ کیلومتر و دقت های بسیار بیشتر رسید و اولین نمونه نقطه‌زن آن با جستجوگر اپتیکی نصب شده در دماغه برای مأموریت ضدکشتی در سال ۱۳۸۹ ساخته شد.

اخبار نظامی | اخبار دفاعی , موشک , موشک بالستیک ,
موشک فاتح و اجزای آن به صورت دمونتاژ و آماده‌سازی برای انبارداری

سپاه موشک های هرمز-۱ و ۲ را نیز به عنوان توسعه جانبی از روی فاتح۱۱۰ برای مأموریت های ضد کشتی با جستجوگر راداری فعال و ضد رادار هم ساخت که در بهار سال ۱۳۹۳ در نمایشگاه بزرگ نیروی هوافضای سپاه رونمایی شدند.

موشکهای زلزال و زلزال بارشی هم در این نمایشگاه مشاهده شدند. موشک زلزال حاصل پروژه افزودن قابلیت هدایت به راکتهای زلزال تولیدی و موجود در انبارها بود که دقت بسیار بالایی برای آن فراهم کرده و آن را به قابلیتی نزدیک به نقطه زنی رساند.

اخبار نظامی | اخبار دفاعی , موشک , موشک بالستیک ,

«فاتح مبین» هم نسل جدیدی از جستجوگر اپتیکی را به کار گرفت که به آن امکان شلیک در شب و روز را می داد. این موشک در تابستان ۱۳۹۷ رونمایی شد. مسیر خانواده پرافتخار فاتح۱۱۰ در بخش توسعه مستقیم با ساخت نمونه های بعدی به ترتیب با بردهای ۴۵۰ کیلومتر با نام «فاتح۳۱۳» در سال ۱۳۹۴، ۷۰۰ کیلومتر با نام «ذوالفقار» در ۱۳۹۵و ۱۰۰۰ کیلومتر با نام «دزفول» در ۱۳۹۷ ادامه پیدا کرد که دو نمونه آخر دارای قطر بیشتری نسبت به فاتح۱۱۰ و سرجنگی جدا شونده هستند. قابلیت ضد کشتی موشک های بالستیک تاکتیکی ایران با «ذوالفقار بصیر» به ۷۰۰ کیلومتر افزایش یافت. این موشک که دیگر محصول در مسیر توسعه جانبی از موشک های خانواده فاتح محسوب می شود در سال ۱۳۹۹ معرفی شد.

اخبار نظامی | اخبار دفاعی , موشک , موشک بالستیک ,

در بهمن ۱۳۹۸ موشک «رعد۵۰۰» که با فناوری های سوخت جامد جدید و بدنه و عایق موتور کامپوزیت ساخته شده شگفتی جدید سپاه در زمینه موشک های تاکتیکی بود. البته ذکر این نکته ضروری است که رعد۵۰۰ را با وجود بهره بردن از تجربیات فاتح۱۱۰ و طراحی در همان رده و مأموریت دیگر نمی توان از اعضای خانواده فاتح به شمار آورد زیرا طراحی آن در بخش های مختلف متفاوت با طراحی مرسوم فاتح و مشتقات آن است.

این سلاح با وزن کمی بیش از نصف فاتح۳۱۳ بردی معادل آن را دارد. همچنین موشک شهید سلیمانی هم که سوخت جامد و تاکتیکی با برد ۱۴۰۰ کیلومتر است با وجود استفاده از همان سرجنگی موشک ذوالفقار اما یک طراحی جدید محسوب شده و از خانواده فاتح۱۱۰ محسوب نمی شود.

اما در سالهای اخیر مشخص شد که روند توسعه خانواده موشک های فاتح که قبلاً با بزرگتر کردن آن در دست اجرا بود، این بار معکوس شده و موشکهای کوچکتری با همان طراحی فاتح۱۱۰ در حال توسعه است.

رفتن به سمت ابعاد کوچکتر از فاتح۱۱۰ ولی حفظ همان طراحی سبب می شود تا ضمن حفظ اطمینان پذیری و دقت قبلی با کوچک سازی امکان به کارگیری تعداد بالا روی یک پرتابگر ممکن شود.

اولین محصول با این تفکر موشکی با برد ۱۲۰ کیلومتر با دقت بالا است که ۶ تیر از آن روی یک کامیون حمل می شود و امکان استفاده از سرجنگی های متنوعی را دارد. این موشک به نام «فتح» در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹ مشاهده شد.

موشک فتح که در رزمایش های اخیر سپاه در سال ۱۴۰۰ خوش درخشیده است برای اولین بار در رزمایش پیامبر اعظم(ص) ۱۴ بدون ذکر اسم و مشخصات و سپس در سالروز صنعت دفاعی در ۳۰ مرداد این سال مشاهده شد. در نگاه اول مشخص بود که این موشک همان پیکربندی فاتح۱۱۰ مشهور و خوش
شلیک موشک فتح در رزمایش پیامبر اعظم(ص) ۱۴

در اواخر سال ۱۳۹۹ انبوهی از موشک های فتح در داخل محفظه پرتاب یا کنیستر استوانه ای به نیروی دریایی سپاه تحویل شده و برای اولین بار این نیرو را صاحب موشک بالستیک کرد.

در تیر ۱۴۰۰ هم موشک فتح به همراه پرتابگر ۶ تایی متحرک به نیروی زمینی سپاه تحویل داده شد که توان رزم این نیرو را با دو مؤلفه افزایش قدرت آتش و توان نقطه زنی بسیار بهبود بخشید.

موشک‌های فتح در پرتابگر استوانه‌ای در شهر موشکی نیروی دریایی سپاه

این موشک با پرتابگر ۶ تایی که محفظه پرتاب معکب مستطیلی دارند هم ارائه شده است. فتح موشکی با طول ۵۱۷۵ و قطر ۳۶۸ میلیمتر است جرم کلی۷۸۷ کیلوگرم که ۱۵۰ کیلوگرم آن سرجنگی بوده و پیشران سوخت جامد مرکب یا HTPB به آن سرعت ۴ برابر سرعت صوت یا ۴ ماخ می دهد.

این موشک عمر انبارداری بسیار خوبی که دستکم ۱۰ سال ارزیابی می شود داشته و خطای آن کمتر از ۳۰ متر است. کمینه و بیشینه برد آن ۳۰ و ۱۲۰ کیلومتر بوده که آن را به جایگزین شایسته ای برای راکتهای نازعات و رقیب جدی برای خانواده راکتهای هدایت شونده فجر۵ تبدیل کرده است.

اخبار نظامی | اخبار دفاعی , موشک , موشک بالستیک ,
مقایسه ابعاد موشک فتح با فاتح و راکت زلزال

اخبار نظامی | اخبار دفاعی , موشک , موشک بالستیک , پرتابگر ۶ تایی مکعب مستطیلی موشک فتح

برای مقایسه راکت فجر۵ در مدل پایه خود با جرم حدود ۹۰۷ کیلوگرم و طول بیشتر از ۶.۴ متر و قطر ۳۳۳ میلیمتر به برد ۷۵ کیلومتر می رسد. نمونه برد بلند و هدایت شونده آن هم با برد ۱۵۰ کیلومتر ۹۲۰ کیلوگرم جرم و طول بیشتر از ۶.۴ متر ۳۸ کیلوگرم سرجنگی کمتر نسبت به فتح دارد.

یک ویژگی مهم دیگر موشک فتح پرتابگر ۶ تایی آن است که به دو شکل مقطع مکعبی و مقطع دایروی دیده شده است و هم در نیروی دریایی و هم نیروی زمینی سپاه عملیاتی شده است. در حالیکه راکتهای فجر۵ و نمونه های هدایت شونده آن از پرتابگر ۴ تایی شلیک می شوند.

اخبار نظامی | اخبار دفاعی , موشک , موشک بالستیک ,
پرتابگر ۶ تایی استوانه‌ای موشک فتح

برخلاف نمونه هایی از موشک فتح که سال گذشته در روز صنعت دفاعی، در رزمایش پیامبر اعظم(ص)۱۴ و در سال جاری در رزمایش پیامبر اعظم(ص)۱۷ مشاهده شد که نوک تیز بودند، موشک فتح مشاهده شده در یکی از کلیپ های منتشر شده اخیر، دارای نوک تخت (Blunt) است.

این امر می تواند به آزمایشی برای اثرات گرمایش آیرودینامیکی باشد که با افزایش سرعت پدیدار می شود. البته در موشک های هایپرسونیک برای رفع اثرات منفی این پدیده روی بار حرارتی، علاوه بر افزایش شعاع انحنا در نوک دماغه از مواد فنا شونده (Ablative) مانند گرافیت هم استفاده می شود. گمانه دیگر می تواند نوع دیگری از سرجنگی باشد که روی موشک مذکور در حال آزمایش بوده است.

موشک فتح با دماغه متفاوت

لازم به ذکر است که موشک فتح یا BM-۱۲۰ علاوه بر سرجنگی انفجاری شدید از سرجنگی ترکشی منفجر شونده در ارتفاع مشخصی بالای هدف و سرجنگی نفوذگر در استحکامات و بتن هم می تواند استفاده کند.

اخبار نظامی | اخبار دفاعی , موشک , موشک بالستیک ,
برخورد دقیق موشک فتح به محدوده هدف

اما اطلاعات منتشر شده جدید علاوه بر اینکه مشخصات خوبی از موشک فتح یا BM-۱۲۰ که به آن «موشک۳۶۰» هم گفته می شود به دست داد نشان داد که یک موشک دیگر هم به خانواده بالستیکهای تاکتیکی ایران اضافه شده است: «موشک BM-۲۵۰» که با انتشار فیلم آزمایش آن تصور می شد یکی از مدلهای فاتح۱۱۰ است اما جزئیات منتشر شده جدید نشان می دهد که همچون فتح، گونه ای کوچک شده از فاتح۱۱۰ است.
بالک‌های کنترلی و بالک‌های پایدارساز موشک BM-۲۵۰ که مشابه خانواده فاتح است

این موشک بر خلاف خانواده فاتح که قطر ۶۱۰ تا ۶۱۶ میلیمتری دارند، دارای قطر بدنه ۴۵۶ میلیمتر است یعنی از این نظر در حدود ۲۵ درصد کوچک شده است. از نظر طول هم فاتح۱۱۰ نسل چهار ۸۸۵۰ میلیمتر طول دارد اما BM-۲۵۰ طول ۷۲۳۵ میلیمتر دارد. از این بعد هم موشک جدید در حدود ۱۸ درصد کوچک شده است.

جرم فاتح۱۱۰ نسل چهارم یا فاتح D برابر ۳۳۲۵ کیلوگرم شامل ۴۵۰ کیلوگرم سرجنگی است که برای BM-۲۵۰ جرم کلی ۱۶۹۵ کیلوگرم با ۲۲۵ کیلوگرم سرجنگی است. این موشک همچون خانواده فاتح در زمان انبارداری به صورت سه بخش جداگانه موتور سوخت جامد، بخش هدایت و کنترل و بخش سرجنگی نگهداری می شود.

,
موشک BM-۲۵۰

این امر نشان می دهد متخصصان صنعت موشکی کشور موفق شده اند موشکی با حدود نصف وزن فاتح۱۱۰ ولی ۸۳ درصد برد آن را بسازند که قطعاً از نظر لجستیک و به کارگیری چند فروندی روی یک پرتابگر تغییر مثبتی به دنبال خواهد داشت. در واقع صرفاً با ملاک گرفتن وزن، روی هر خودروی حامل فاتح۱۱۰ می توان دو موشک BM-۲۵۰ به کارگیری کرد. کمینه برد این موشک نیز ۱۵۰ کیلومتر و برابر با فاتح۱۱۰ عنوان شده است.

این موشک همچون فاتح۱۱۰ از سوخت جامد مرکب یا HTPB استفاده کرده و دقت آن بهتر از (یا خطای آن کمتر از ) ۳۵ متر است. عمر انبارداری این موشک به واسطه استفاده از سوخت جامد بسیار بالا بوده و در مدت زمان کوتاهی پس از توقف پرتابگر آماده شلیک می شود.

با توجه به اینکه قطر بدنه این موشک تنها ۸۸ میلیمتر یعنی کمتر از ۹ سانتیمتر از قطر بدنه موشک فتح یا همان BM-۱۲۰ بیشتر است این احتمال قابل طرح است که برخی از پرتابگرهای دو تایی مشاهده شده در جریان تحویل تسلیحات جدید به نیروی دریایی و زمینی سپاه در سال گذشته در واقع موشکهای BM-۲۵۰ بوده اند. با توجه به طول موشکهای مشاهده شده در پرتابگرهای دوتایی در مقایسه با طول موشک فتح یا طول پرتابگرهای ۶ تایی آن هم این گمانه تقویت می شود.

لازم به ذکر است جدول فوق بر اساس اطلاعات رسمی منتشر شده توسط وزارت دفاع نگارش شده و از این رو از اشاره به دو موشک دزفول و BM-45 به علت در دست نبودن اعداد و ارقام دقیق پرهیز شده است.

ایران تاکنون چندین عملیات رزمی موشکی داشته است؛ اول کوبیدن پایگاه منافقین در سال ۱۳۷۸ با موشک و راکت که در انتقام شهادت سپهبد علی صیاد شیرازی صورت گرفت. دوم، انهدام مراکز فرماندهی داعش در شرق سوریه و در منطقه دیرالزور در خرداد سال ۱۳۹۶ عملیاتی به نام «لیله القدر» که در آن از موشکهای ذوالفقار و قیام (که در ادامه معرفی می شود) استفاده شد.

در حمله به جلسه مشترک تروریستها با سازمانهای اطلاعاتی کشورهای مرتجع منطقه در کوی سنجر در کردستان عراق هم از موشکهای فاتح۱۱۰ استفاده شد که در شهریور ۱۳۹۷ رخ داد. کمی بعد و در عملیات ضربت محرم در مهر ۱۳۹۷ علیه مراکز داعش مجددا دو موشک ذوالفقار و قیام از گونه هدایت شونده به کار گرفته شد. اما عملیات حمله به پایگاه عین الاسد در پاسخ به شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی که اولین حمله نظامی به نیروهای آمریکایی پس از جنگ جهانی دوم هم به شمار می رود سپاه از موشکهای فاتح۳۱۳ و قیام استفاده کرد.

شلیک موشک فاتح ۳۱۳ معروف به فاتح F در عملیات انتقام شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی

این عملیات دیگر رزمایش نبودند که در خاک خودی اجرا شود و کسی بتواند نتایج آنها را مورد تردید قرار دهد. بلکه با این عملیاتها خصوصاً سیلی سخت به آمریکا در عملیات عین الاسد دقت بالای موشکهای ایرانی عملاً به جهان اثبات شد.

امروزه توان موشکی جمهوری اسلامی ایران چه در رده موشک های تاکتیکی و چه موشکهای راهبردی به اصلی ترین مؤلفه بازدارندگی و در عین حال سریع ترین ابزار واکنشی کشور تبدیل شده که اهداف ثابت و حتی شناورهای دشمن را تا مسافت دو هزار کیلومتر در زمان بسیار کوتاهی نابود می‌کند./تسنیم