سازوکارهای انتخابات حداکثری

سازوکارهای انتخابات حداکثری
هوشمند سفیدی
رفته، رفته که به زمان برگزاری انتخابات ۱۴۰۰ نزدیکتر می شویم، مباحث مختلفی پیرامون آن در محافل سیاسی و رسانه ها مطرح می شود، اخیراً با توجه به اهمیت حضور گسترده مردم در انتخابات، از دو اصطلاح “مشارکت حداکثری” و “انتخابات رقابتی” بیشتر حرف می زنند. درواقع، انتخابات را باید یکی از مظاهر اصلی دموکراسی و حضور مردم در عرصه ای که باید خودشان، سرنوشت خودشان را تعیین کنند، در نظر گرفت؛ فرآیندی که از آن با عنوان “دموکراسی انتخاباتی” یاد می شود.
در کشور ما در غیاب سایر مظاهر دموکراسی، اولاً انتخابات به شکل غیرمتعارفی، حرف اول دموکراسی را می زند و ثانیاً به همین دلیل، نظام سیاسی در پی بازتولید و افزایش مشروعیت سیاسی از این طریق است، لذا، برای آن، میزان مشارکت، یک شاخص عمده بحساب می آید. بنابراین، مشارکت حداکثری در نقش مایه حیات سیاسی ظاهر می شود و سعی می شود از آن در صحنه بین الملل نیز به عنوان پرستیژ سیاسی و یک عامل مهم در چانه زنی های سیاسی استفاده شود؛ به ویژه مقطع کنونی که مباحث مختلفی مثل مسائل منطقه ای و برجام بیش از پیش به پشتوانه های مشروعینی این گونه ای سخت نیازمند هستند و
درواقع، رقابت در انتخابات، عرصه ای گسترده تر را در بر می گیرد، از جمله، امکان حضور سلیقه های مختلف برای نامزدی، فرصت برابر برای نامزدها برای عرضه افکار، اندیشه ها و برنامه ها، بی طرفی کلیه ارکان برگزاری انتخابات، وجود ابزارهای اطلاع رسانی کافی و وافی برای عموم مردم برای امکان آگاهی از برنامه های نامزدها، احزاب آزاد و کارآمد به معنی تخصصی آن، رسانه های آزاد و منتقد و حاکمیت قانون که در صورت وجود آن ها، مردم می توانند به نامزدی که اصلح می دانند و آگاهانه به آن قضاوت می رسند، رأی بدهند؛ در حالی که اگر انتخابات غیررقابتی باشد، یعنی سازوکارهای مذکور در آن نباشد، شاهد انفعال سیاسی مردم و کاهش میزان مشارکت آنان خواهیم بود که این مسئله می تواند پیامدهای سیاسی منفی بسیاری را در برداشته باشد؛ ضمن اینکه انتخابات رقابتی آزاد، بخش جدایی ناپذیر دموکراسی انتخاباتی و یکی از ستون های اصلی جمهوریت نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران است و در ایران، اهمیت انتخابات آنچنان بیشینه شده است که بسیاری، رفتار انتخاباتی مردم را دماسنج فضای سیاسی و مبین تقاضاها و خواسته های سیاسی – اجتماعی و جهت گیری فکری و فرهنگی نسل جدید می دانند.
در جامعه ما، که روز به روز جامعه مدنی تقویت می شود، آگاهی سیاسی ارتقاء می یابد و فضای مجازی در کنار رسانه ها، امکان نقش آفرینی بیشتری پیدا می کنند،  باید به این سمت حرکت کرد وگرنه صرف بسیج سیاسی مردم در روز انتخابات، بدون آنکه فضای انتخاباتی رقابتی شود، تدریجاً اثربخشی خود را از دست می دهد و نمی توان همیشه به انتخابات “شگفت انگیز” مبتنی بر تهییج احساسات مردم و بسیج سیاسی توده ای به جای تکیه بر عقلانیت و انتخاب آگاهانه دل بست؛ درواقع، باید از مدل “مشارکت توده ای” عبور کنیم و به مدل “مشارکت رقابتی” روی آوریم که میوه نهایی آن، حضور حداکثری مردم در انتخابات خواهد بود.
بررسی میزان مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری در ایران طی دوازده دوره اخیر حاکی است که در کل و به طور میانگین ۶۷ درصد مردم واجد شرایط در این نوع انتخابات شرکت داشته اند؛ بالاترین درصد مشارکت مربوط به دوره دهم و حاصل رقابت بین میرحسین موسوی و محمود احمدی نژاد با ۸۳/۸۴ درصد و سال ۱۳۷۶ هفتمین دوره انتخابات، حاصل رقابت بین ناطق نوری و خاتمی با ۲/۸۳ درصد است که هر دو، نشان می دهند وقتی رقابت باشد، مشارکت حداکثری نیز اتفاق خواهد افتاد.
(در جدول زیر آمار مربوط به آن را مشاهده می کنیم)

میزان مشارکت مردم در دوره های مختلف انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران

نقطه مقابل این واقعیت، آخرین انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال گذشته است که با حدود ۴۳ درصد، کمترین میزان در انتخابات پارلمانی در جمهوری اسلامی را رقم زد و آن، محصول فقدان رقابت بود، به گونه ای که اصلاح طلبان این امکان را نیافتند تا ۳۰ چهره شاخص تأیید شده توسط شورای نگهبان را در فهرست انتخاباتی خود قرار دهند.
اگر بخواهیم زمان باقیمانده به ۲۸ خرداد را متصور کنیم تنها ۱۱۰ روز فرصت باقی است تا فضای انتخاباتی را رقابتی کنیم و زمینه را برای حضور حداکثری مردم در انتخابات مهیا سازیم، سئوال اینجاست که آیا تدارکات و برنامه ریزی کافی را در این زمینه فراهم کرده ایم؟ آیا گفت و گو و چانه زنی های سیاسی برای حضور همه سلایق و جریان های سیاسی در عرصه رقابت، چه از لحاظ نامزدها و چه مردم، انجام شده است؟ آیا اطلاع رسانی و رایزنی کافی در بین مردم برای وقوف به اهمیت انتخاب ۱۴۰۰، فراهم شده است؟
آیا همه دلسوزان نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به تفاهم  و اجماع لازم برای مشارکت حداکثری که تنها با انتخابات رقابتی حاصل می شود، رسیده اند؟ آیا همه جریان ها و احزاب سیاسی و رسانه ها، از امکان رقابت عادلانه و دموکراتیک در انتخابات ۱۴۰۰ برخوردار هستند؟