آرمان امروز،گروه دیپلماسی: مسائل سیاست‌‌خارجه یا همان دیپلماسی ایران همواره برای شهروندان و سیاستمدارن اهمیت فراوانی دارد و هر تحرکی در این حوزه می‌تواند واکنش‌های بسیاری داشته باشد. یکی از پایه‌های ایران پس از انقلاب، را باید در شعار «نه شرقی نه غربی» بدانیم که همواره برای ایستادگی بر این شعارهای هزینه‌های بسیاری پرداخت شده است و به‌نظر در آینده هم سیاستمدارن همین شعارها و هزینه‌ دادن‌ها را با تغییراتی ادامه خواهند داد. اهمیت این موضوع در ماه‌های اخیر آنقدر حساسیت به وجود آورده که «صدا و سیما» در اقدامی نادر برنامه‌ای با حضور «احمد زیدآبادی» منتقد رابطه با شرق و «محمدصادق کوشکی» موافق رابطه با کشورهای شرقی، به بهانه «اهمیت استقلال کشور» روی آنتن برد. در این مناظره که با حضور ۲ چهره کاملا اصلاح‌طلب و اصولگرا برگزار شد، کوشکی سعی داشت با تایید سیاست‌های خارجه ایران، نگاه به شرق را الزامی برای پیشرفت کشور قلمداد کند ولی در مقابل زیدآبادی معتقد بود که بسیاری از شهروندان نگاه به شرق حاکمیت را تایید نمی‌کنند و سیاستمداران باید در رابطه با شرق تجدید نظر کنند.

در ادامه این بحث که معنای «استقلال» در حال حاضر چه تغییراتی با دهه‌های گذشته داشته است با ۲ تحلیلگر اصلاح‌طلب و اصولگرا گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

حق‌شناس معتقد است حاکمیت «نگاه به شرق» را جایگزین شعار «نه شرقی و نه غربی» کرده‌ است ولی در سوی دیگر حقیقت‌پور می‌گوید «افزایش ارتباط با شرق» در راستای «منافع ملی ایران» است و اگر این منافع ایجاب کند می‌توانیم با آمریکا هم رابطه نزدیک داشته باشیم.

«نگاه به شرق» جایگزین شعار «نه شرقی نه غربی» شده است

«محمدجواد حق‌شناس»، تحلیل‌گر اصلاح‌طلب مسایل سیاسی ایران در پاسخ به این سوال که استقلال کشور در زمان کنونی چه تغییری با استقلال کشور در پیش از انقلاب کرده است، به خبرنگار «آرمان امروز» می‌گوید: «جنبشی که در سال‌های پیش از انقلاب شکل گرفت و نهایتا به انقلاب ۵۷ ختم شد بر ۲ شعار اساسی تاکید داشت. «استقلال» و «آزادی»، از مهمترین خواسته‌های شهروندان آن سال‌ها است. توجه داشته باشید که این شعارها بر اساس عملکرد رژیمی مستکبر داخلی که وابسته به غرب بود، به خواسته اصلی مردم تبدیل شد. انقلاب ایران را از نظر تاثیرگذاری می‌توانیم در رده انقلاب‌های بزرگی مانند انقلاب‌های «چین»، «روسیه» و «کوبا» بشماریم که توانست یک حکومت وابسته را کنار بگذارد و با رای‌گیری حکومت جدیدی را پایه‌گذاری کند که بر سردر وزارت‌خارجه آن شعار «نه‌شرقی نه غربی جمهوری اسلامی» نقش بسته است. این شعار نشان می‌دهد که ما همچنان باید در این مدار حرکت کنیم. توجه داشته باشید که این شعار نمی‌خواهد ایران را در رابطه با شرق و غرب محدود کند و منظور از آن این است که در روابط بین‌الملل تعادلی ایجاد شود.»

او در همین مورد و با اشاره به تحولات جهانی در سال‌های منتهی به انقلاب ۵۷ ادامه می‌دهد: «در آن سال‌ها که جهان به ۲ بلوک شرق و غرب تقسیم شده بود، شاه ایران به دلیل رویا‌های بلند پروازانه‌اش به ژاندارم منطقه خاورمیانه و خلیج فارس تبدیل شده بود. او چنین می‌اندیشد که اگر خود را در آغوش غرب قرار دهد می‌تواند به برنامه‌های توسعه طلبانه خود برای پیشرفت کشور، بدون بررسی‌های علمی و تحقیقی، دست پیدا کند. در ادامه جنگ سرد که بین بلوک شرق و غرب شکل گرفت عملا ایران به یکی از عوامل غرب در منطقه‌ای تبدیل شد که «اتحاد جماهیر شوروی» در آن حضور داشت. به این موضوع هم باید اشاره کنیم که بعد از پیمان بغداد ایران به یکی از حقله‌های امنیتی بر عیله شوروی تبدیل شد که به همین دلیل مردم همواره از تهدیدهای همسایه شمالی خود در هراس بودند. در واقع اینجا بود که ملت ایران به خواسته نه شرقی و نه غربی خود رسیدند. مردم همواره بر این تاکید دارند که ایران نباید برای منافع سایر کشورها منافع خود را نادیده‌ بگیرد.»

این تحلیلگر با اشاره به تناسب سیاست‌های داخلی و خارجی در پیش‌برد اهداف سیاست‌خارجه حکومت پیشین، اضافه می‌کند: «هنگامی که در داخل کشور شاه سرکوب مردم، محدودیت رسانه‌ها، حذف همه احزاب سیاسی و تشکیل حزب رستاخیز و … را در پیش گرفته بود در سیاست‌خارجه هم خود را کامل به غرب وابسته می‌دید. در اینجا ۲ شعار آزادی و استقلال در یک راستا قرار گرفت. در واقع علل سرنگونی حکومت پیشین را باید در همین دو مورد دانست. بی‌طرفی حکومت در مسائل منطقه‌ای و عدم محدودیت آزادی در داخل، به‌نوعی ۲ بال یک حکومت محسوب می‌شوند. توجه داشته باشید که حاکمیت نباید به بهانه استقلال خارجی آزادی داخل را محدود کند و همچنین نباید به بهانه آزادی داخل ارتباطات خارجی خود را کاهش دهد. یک حاکمیت باید به صورت شفاف هم استقلال در سیاست‌ خارجه را حفظ کند و هم در داخل کشور آزادی بیان و آزادی مطبوعات و … را برای شهروندان تامین کند.»

حق‌شناس با انتقاد از سیاست خارجه ایران در نگاه به شرق ادامه می‌دهد: «متاسفانه در حال حاضر ما شیپور را از دهانه گشادش می‌دهیم و از شعار انقلاب ۵۷ که بر نه شرقی، نه غربی بودن حاکمیت تاکید داشت فاصله گرفته‌ایم و این شعار را در «ستیز با غرب» تعریف کرده‌اند. باید بگوییم حالا استقلال کشور را در دشمنی با غرب می‌داند و در همین قالب فعالیت‌هایشان را محدود کرده‌اند. شعار «نگاه به شرق» را جایگزین شعار نه غربی نه شرقی کرده‌اند که با آرمان‌های انقلابی ما کاملا در تضاد است. توجه داشته باشید که مرحوم «مصدق» و مرحوم «مدرس» همواره بر ایجاد تعادل بین شرق و غرب تاکید داشتند و بنای انقلاب هم بر اساس همین موضوع ساخته شد. همین تاکید بر غرب ستیزی رفته رفته باعث شد که ایران به آغوش شرق برود که به‌نظر با منافع ملی هم در تضاد است.»

ارتباط منطقی با آمریکا با منافع ملی تضادی ندارد

«منصور حقیقت‌پور»، تحلیلگر سیاسی اصولگرا در پاسخ به این سوال که در زمان کنونی چه تعریفی باید از استقلال کشور داشته باشیم،  به خبرنگار «آرمان امروز» می‌گوید: «استقلال کشور در هر حالی تعریف ثابت و معینی دارد که همواره باید برای آینده با ثبات کشور به آن توجه داشته باشیم. توجه داشته باشید که اگر کشوری مانند ایران که همواره دست‌خوش دخالت‌های دولت‌های خارجی بوده است باید بر تاکید بر استقلال سیاسی روند خود را پیش ببرد. شعار نه غربی نه شرقی در زمانی شکل گرفت که حکومت پهلوی وابسته به بلوک غرب بود و هر تصمیمی که می‌گرفت رد پای غرب را در آن می‌دیدیم. باید به این موضوع هم اشاره کنیم که اتکای کامل شاه به غرب کاملا آشکار بود و حالا که دهه‌ها از آن روزها می‌گذرد می‌توانیم در تاریخ ببینیم که ایران وابستگی کاملی به غرب داشت. این وابستگی با منافع ملی ما کاملا در تضاد بود. غرب از موقعیت جغرافیایی ایران برای مقابله به دشمن خود یعنی شوروی ایستادگی کند که البته هوشیاری مردم که منجرب به انقلاب اسلامی ۵۷ شد از ادامه این روند جلوگیری کرد.»

این تحلیل‌گر سیاسی با تاکید بر حفظ منافع ملی در رسیدن به شعار «نه شرقی نه غربی» ادامه می‌دهد: «این شعار که از جمله ساختارهای جمهوری اسلامی ایران است می‌گوید که امنیت ملی کشور را نباید در اختیار خارجی‌ها قرار دهیم و همچنین منافع کشور نباید وابسته به بلوک خاصی در جهان باشد. چون تاریخ نشان داده است که هیچ کشور نمی‌تواند منافع ایران را در اولویت قرار دهد، پس خودمان باید با اتکا بر توانایی خودمان تصمیم‌گیری کنیم. البته این بدان معنا نیست که نباید در جایی که منافع کشور به دیگر کشورها گره می‌خورد اقدامی انجام ندهیم و در این تشکل‌ها شرکت نکنیم. وقتی در پیمانی مانند «پیمان شانگهای» می‌توانیم سیاست‌های خودمان را پیش‌ ببریم چه اشکالی دارد که یکی از اعضای آن باشیم؟»

او در مورد علت تمایل بیشتر جمهوری اسلامی ایران برای ارتباط‌های اقتصادی و سیاسی با کشورهایی مانند روسیه و چین، اضافه می‌کند: «شعار نه‌شرق نه غربی نمی‌گوید که ما نباید در رابطه با منافع ملی خودمان نگاهی به شرق نداشته باشیم. نگاهی که حالا جمهوری اسلامی ایران به شرق دارد تضادی با این شعار بنیادی ندارد. در انتقاد به آنهایی که می‌خواهند نگاه به شرق را در قالب وابستگی به این کشورها تعریف کنند، باید بگوییم که افزایش ارتباط با کشورهایی مانند «روسیه» و «چین» نمی‌تواند استقلال ایران را خدشه‌دار کند. چون همه تصمیم‌گیری‌ها در راستای منافع ملی در حال شکل‌ گرفتن است. منافع ملی ما اکنون می‌گوید که باید نگاه‌مان به شرق باشد. توجه داشته باشید که اگر منافع ملی ما ایجاب کند که باید با آمریکا ارتباط اقتصادی و سیاسی داشته باشیم و آنها هم به تمامیت ارضی و استقلال ایران احترام بگذارند، ایجاد رابطه با آنها هیچ مشکلی ندارد. چون این رابطه در راستای منافع ملی خواهد بود.» حقیقت‌پور در پاسخ به این سوال که مسائل داخلی چه تاثیر و ارتباطی با استقلال کشور در سیاست‌خارجی دارد، می‌گوید: «قطعا وجود وحدت در داخل کشور می‌تواند پایه‌های سیاست خارجه ایران را مستحکم‌تر کند. اگر در داخل کشور وحدت داشته باشیم و شهروندان در کنار حاکمیت حضور داشته باشند، می‌تواند بستری برای تامین منافع کشور در سیاست‌خارجه باشد.»