«آرمان امروز» از سیاست‌های زاد و ولد در ایران گزارش می دهد

آرمان امروز- صابر به گذر: «سیاه چاله جمعیتی» واژه ای پرتکرار از سوی برخی از مسئولان و کارشناسان جمعیتی است که طی سالیان گذشته و با کاهش آمار فرزندآوری در ایران به کار برده می شود. اما «سیاه چاله جمعیتی» واقعیت دارد و آیا ایران برای گرفتار شدن در این سیاه چاله که سرمایه انسانی و نیروی مولد را هدف قرار داده و به کام خود می برد، چند سال فرصت باقی مانده است؟ بسیاری اعداد مختلفی از زمان این اتفاق به کار می برند، ۱۵ سال، دو دهه، ۶ سال و حتی برخی گرفتار شدن در این سیاه چاله را زمان فعلی و در برخی از استان ها نظیر گیلان و مازندران اعلام می کنند!. ولی برخی دیگر از کارشناسان باور دارند که این واژه، فقط یک هشدار اجتماعی است و نرخ باروری در ایران هیچوقت صفر یا منفی نمی شود، بلکه بنا به شرایط اقتصادی و فرهنگی در دوره های مختلف زمانی با نوسانات عددی همراه خواهد بود.

بد نیست برای بررسی این موضوع به آمارهای ارائه شده از نرخ زاد و ولد در ایران نگاهی داشته باشیم. آن طور که برخی از رسانه ها هم گزارش داده اند، در بیست سال گذشته جمعیت ایران حدود بیست میلیون نفر افزایش یافته است و از حدود ۶۶ میلیون نفر در سال ۱۳۷۸، به حدود ۸۳ میلیون نفر در سال ۱۴۰۰ رسیده است و آمارهای امروز نشان می‌دهد که اطراف عدد ۸۵ میلیون نفر در نوسان است.  در حالی که تعداد جمعیت بر کیلومتر مربع در سال ۸۵، حدود ۴۰ نفر بوده است، در سال ۱۴۰۰، ۵۲ نفر در هر کیلومتر مربع در ایران زندگی می‌کردند. با این حال، نرخ رشد جمعیت که در سال ۷۸، عدد ۱.۱ را نشان می داد، بعد از بالا و پایین های متعدد در بیست سال گذشته در سال ۱۴۰۰ دوباره به رقم ۱.۱  برگشته است. نرخ تولد که به معنی تعداد نوزادان متولد شده در هر هزار نفر جمعیت است، در سال ۷۸، عدد ۱۸.۲ را نشان می‌داد در سال ۱۴۰۰ به رقم ۱۶.۱ رسیده است. نرخ مرگ و میر به ازای هر هزار نفر که در سال ۱۳۷۸ عددی نزدیک به ۵.۷ را نشان می‌داد در سال ۱۴۰۰ عدد ۵.۳  را نشان می‌دهد.

سیاه چاله یا فرصت جمعیتی

این آمار در شرایطی مطرح می شود که دکتر صابر جباری، رئیس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت، در مرداد ۱۴۰۱ اعلام کرده بود: «برای نجات از سیاهچاله جمعیتی هفت سال فرصت داریم. برای رهایی از این سیاهچاله میزان موالید در کشور باید از یک میلیون به ۲.۵ میلیون نفر در سال برسد.» اما یک جمعیت شناس و جمعیت شناس، در رابطه با افزایش جمعیت در ایران به «آرمان امروز» می گوید: در سال‌های اخیر سیاست‌های جمعیتی از سوی مقام معظم رهبری  ابلاغ شده است، در این سیاست‌ها روند رشد جمعیت به سه جنبه باروری، مرگ و میر و مهاجرت توجه شده است. شهلا کاظمی پور در ادامه خاطر نشان کرد:‌ در ایران باید به افزایش جمعیت با توجه به سه جنبه جمعیتی (افزایش موالید، مهاجرت و مرگ و میر) توجه شود. در ایران باید بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده با رویکرد مناسب مساله افزایش جمعیت در اولویت قرار می‌گیرد. اگر در کشور برای کاهش مرگ و میر، سیاست‌های زیربنایی و بهبود بهداشت در اولویت قرار نگیرد، بی‌شک وضعیت مرگ و میر اطفال و بزرگسالان در کشور افزایش می‌یابد. این یک واقعیت دردناک است که در آینده کشور با سیر فزاینده مرگ و میر به دلیل سالخوردگی جمعیت رو به روست. وی در ادامه افزود:  در این شرایط می‌توان با تصمیمات مناسب از شتاب مرگ و میر در کشور جلوگیری کرد.

همچنین سوانح و حوادث نه تنها در کشور ما بلکه در کشورهای دیگر هم شدت یافته است. باید با انجام اقدامات مناسب ایمن‌سازی راه‌ها و افزایش ایمنی در مواجهه با سیل، زلزله، تصادفات و آلودگی‌های زیست محیطی مورد توجه قرار گیرد. من باور دارد که ایران در مرحله فرصت جمعیتی قرار دارد،  بر اساس تعاریف علمی  وقتی بیش از یک سوم جمعیت در یک کشور در سنین اشتغال باشند، آن کشور در مرحله «فرصت جمعیتی» قرار دارد. ایران از سال ۱۳۸۵ وارد فرصت جمعیتی شده است. هم اکنون ۷۰ درصد جمعیت کشور در سنین کار و فعالیت قرار دارند. اگر آنها در اشتغال مناسب و بهره برداری مناسب قرار داشته باشند، می‌توانند از فرصت و رشد اقتصادی استفاده کرد تا کشور توسعه یابد. اکنون نرخ فعالیت افراد جامعه اندک است، چون با بررسی آمار در این زمینه شاهد جمعیت شاغل کشور به شکل ثابت هستیم. همچنین بخش قابل توجهی از جمعیت کشور ما غیرشاغل هستند. میزان قابل توجهی از افراد نیز در سنین  سالمندی غیرفعال هستند. این در حالی است که چنین افرادی می‌توانند فعال باشند. این مسائل باعث شده تا در کشور آنطور که باید و شاید نتوان از مرحله فرصت یا پنجره جمعیت بهره‌مند شد.»

نرخ باروری در حال رشد است، اما…

آمارها نشان می دهد که جمعیت ایران هنوز در حال رشد است، اما سرعت رشد و جایگزینی آن کاهش پیدا کرده است. با نرخ رشد ۲.۲  جمعیت ۱۸۷ میلیونی در ۲۰ سال آینده، انتظار ایران است در صورتی که با نرخ رشد ۱.۹  جمعیت صد و شصت و یک میلیون نفری در انتظار ایران  خواهد بود. این در حالی است که میانگین نرخ باوری در جهان در سال ۷۸ شمسی، ۲.۷  بوده است و در سال ۱۴۰۰ به عدد ۲.۵  رسیده است. نرخ رشد جمعیت از ۱.۹ در سال ۱۴۰۰ به ۱.۶ در سال ۱۴۰۲ رسیده باشد. با این وجود رسانه‌های نزدیک به دولت ادعا می کنند که نرخ باروری در کشور در سال ۱۴۰۰ یا ۱۴۰۱ عدد ۱.۶۵  را نشان داده است و در سال ۱۴۰۲ به عدد ۱.۶۶  رسیده است.