آرمان امروز – سرویس بین الملل-رضا پورحسین: «عقلانیت» به عنوان مولفه ای مهم در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها، در حوزه بین الملل جایگاهی ویژه تر دارد زیرا می تواند نتایجی به مراتب سخت تر داشته باشد.

عقلانیت گاه برنامه ریزی برای تصمیم گیری بهینه، گاه تعادل بین احساسات و واقعیت ها و بعضا نیز تعادل بین داشته ها و اهداف تعریف می شود اما هر چه که هست، توانسته دردهه های اخیر، مانع بروز جنگ ها و تنش های زیادی شود و جهان را به مسیری آرام تر هدایت کرده است.

علی بیگدلی، تحلیلگر ارشد روابط بین الملل در این رابطه می گوید: عقلانیت در روابط بین الملل همواره یک مولفه موثر بوده است. فقدان عقلانیت در روابط بین الملل بود که سبب شد تا برای مثال ولیعهد اتریش ترور و جنگ جهانی خانمان سوز اول آغاز شود. پس از جنگ جهانی اول با وجود این که اثرات بد عدم وجود عقلانیت در روابط بین الملل به وضوح مشخص شد اما هنوز هم با شکل و شمایل ناسیونالیستی در جوامع و در میان دولت ها وجود داشت.

وی افزود: این احساسات ملی گرایانه در آن مقطع زمانی با چرخش عاطفی جوامع و دولت ها ترکیب شد و رگه های آن در جنگ جهانی دوم مشاهده شد. از سوی دیگر پیروزی کمونیست در شوروی، تفکرات چپ گرایانه ایده محور بر این کشور بزرگ تاثیرگذاشت و سبب شد تا شوروی به تنهایی به یک محور تقویت کننده عدم عقلانیت در روابط بین الملل بدل شود.

بیگدلی ادامه داد: باید توجه داشت که دولت های ایده محور هیچ گاه به سمت عقلانیت در روابط بین الملل و سیاست خارجی گام بر نمی دارند و این یک آفت برای آن ها خواهد بود. با این وجود شاهد ظهور تئوری «عقل محض» بودیم که کم تر جنبه عملی پیدا کرد تا این که جهان سرمایه داری توانست برای خود جایگاهی ویژه دست و پا کند. در نظام سرمایه داری با توجه به این که مولفه های اقتصادی در راس اهمیت قرار گرفتند، دیگر اقدامات عاطفی و غیرعقلانی به حاشیه رفتند و روابط بین الملل به عرصه منفعت طلبی تبدیل شد.

این استاد حوزه روابط بین الملل تاکید کرد: از دهه هفتاد میلادی به بعد به مرور عقلانیت جایگاه وِیژه ای در روابط بین الملل پیدا کرد تا این که حتی «چین» ایده محور نیز عقلانیت و تنش زدایی را در دستور کار ویژه خود قرار داد و با زمان «مائو» کاملا متفاوت شد. این روند در سایر کشورها نیز وجود داشت تا جایی که کشورها واکنش های معقولانه تری نسبت به رویدادهای بین المللی از خود نشان می دهند.

وی افزود: رویه عقلانیت محور سال های گذشته سبب شد تا تفکرات افراطی به حاشیه رانده شوند و به صورت کلی شکل و شمایل کنش ها در عرصه بین الملل متفاوت شود.

در این میان یک تعریف دیگر به نام «بازیگر خردمند بین المللی» به وجود آمد که امروز می توان مصداق بارز آن را اروپا دانست. اروپایی که ترجیح داد تا از بسیاری از نقاط تحت نفوذ خود عقب نشینی کند و بر محور عقلانیت به آینده گام بگذارد. اروپا در این عرصه حتی از آمریکا نیز پیشی گرفته و توانسته دست آوردهای خوبی نیز با این رویکرد داشته باشد.

بیگدلی تصریح کرد: آمریکا با ورود به جنگ های اواخر قرن بیست و اوایل قرن بیست و یکم نشان داد که هنوز به صورت کامل عقلانیت بر سیاست خارجی این کشور حکمفرما نشده و نیکسون نیز بر همین اساس و با خودخواهی پا به جنگ ویتنام گذاشت در حالی که فرانسوی ها با وجود این که در یک نبرد حیثیتی در الجزایر حضور داشتند، تصمیم به عقب نشینی گرفتند تا با رویه عقلانی کم تر متحمل ضرر شوند.

وی افزود: در داخل آمریکا نیز این وضعیت به صورت یکسان نیست به شکلی که همواره در سال های اخیر همواره دموکرات ها عقلانی تر عمل کرده و کارنامه بهتری نسبت به جمهوری خواهان داشته اند. دقیقا همین جمهوری خواهان ستند که هنوز هم سردمدار شعارهای ناسیونالیستی و افراطی در آمریکا هستند و همواره تصمیمات چالش برانگیز در عرصه های بین المللی می گیرند.

بیگدلی توضیح داد: بر همین اساس اروپا به عنوان یک بازیگر خردمند بین المللی ترجیح می دهد تا همواره دموکرات ها در آمریکا به قدرت برسند. ریشه این خرد و عقلانیت طبق گفته ماکس وبر در شیوه حکومت هاست. او دولت ها را به سه دسته پدرسالارانه، کاریزماتیک و عقلانی تقسیم می کند و بر این باور است که اجتماع خردجمعی ذیل یک سیستم تصمیم ساز کمک می کند تا شاهد بروز و ظهور عقلانیت در سایر عرصه ها باشیم و عبور از چرخش عاطفی رقم بخورد. این استاد روابط بین الملل اظهار کرد: عبور از چرخش عاطفی به این معنا نیست که جهان قرار است از مقوله احساس و عاطفه خالی شود بلکه به این معناست که در تصمیم گیری های مهم که منطقه و جهان را تحت تاثیر خود قرار می دهد، باید رویکردی خردمندانه و عقلانی در دستور کار قرار گیرد و هزینه فایده شود تا دروهله اول منافع ملی حاصل و در وهله بعد از آسیب به عرصه بین الملل پرهیز شود.