باید از مدل اروپای بعد از جنگ بهره بگیریم

آرمان شرق-جواد مرشدی:سابقه اختلافات ایران و عربستان نه به جمهوری اسلامی و بلکه به دهه ها قبل از آن بر می گردد ،از توقف سفر به مکه در سال ۱۳۲۰ تا سر بریدن یک حاجی ایرانی در همان دهه و بحث جزایر سه گانه و بحرین .بعد از انقلاب هم ازجبهه گیری به نفع صدام

آرمان شرق-جواد مرشدی:سابقه اختلافات ایران و عربستان نه به جمهوری اسلامی و بلکه به دهه ها قبل از آن بر می گردد ،از توقف سفر به مکه در سال ۱۳۲۰ تا سر بریدن یک حاجی ایرانی در همان دهه و بحث جزایر سه گانه و بحرین .بعد از انقلاب هم ازجبهه گیری به نفع صدام تا جنایت دهه ۶۰ آنها در کشتار حجاج ایرانی ،امری نا بخشودنی که باعث قطع روابط دو جانبه گردید . در دوران سازندگی مرحوم هاشمی آغازگر دور جدیدی از روابط بود و در نهایت رئیس دولت اصلاحات با گفتمانی نو توانست دوران طلایی رابطه ایران و عربستان را کلید بزند، با آمدن احمدی نژاد تنش ها به اوج خود رسید و دوباره روابط رو به تیرگی رفت تا جایی که پادشاه وقت سعودی خواستار حملهٔ نظامی آمریکا به ایران شد.در ابتدای دولت یازدهم عبدالله بن عبدالعزیز انتخاب روحانی را تبریک گفت و برای وی آرزوی موفقیت کرد ،روحانی هم در نخستین نشست خبری‌ بعد از انتخابات عربستانی‌ها را برادر خواند و از روابط سیاسی با این کشور استقبال کرد. اما لَختی نگذشت که هرج و مرج طلبان سفارت این کشور در تهران را به آتش کشیدند و از دی ماه ۹۴ روابط کاملا قطع شد.آنها با که با پشت گرمی به امریکا خود را وزنه ای در معادلات منطقه می دانند ما را به حمایت از تروریست متهم می کنند ،غافل از نتایج جنگ یمن و کشتار بی رحمانه زنان و کودکان . هر چه که هست شنبه به نوعی رئیس دولت اعتدال برای عربستانی ها پیامی فرستاد ،آن هم از طریق تریبون سی و دومین کنفرانس وحدت اسلامی و البته خطاب به مردم .روحانی مردم عربستان را خطاب قرار داد و گفت حاضریم با همه توان از منافع مردم عربستان در برابر تروریسم و دشمن منطقه و ابرقدرت ها دفاع کنیم، همانطور که به کمک مردم عراق، سوریه، افغانستان و یمن شتافتیم و از شما ۴۵۰ میلیارد دلار هم نمی خواهیم و به شما اهانت هم نمی کنیم. شما را برادر می دانیم و ما ملت های منطقه را هم برادر می دانیم.روحانی این سیگنال مثبت را فرستاد و حالا باید منتظر واکنش سعودی ها بود ،آنهایی که البته نشان داده اند که تیغ را برای ایران از رو بسته اند .آرمان شرق در گفت و گویی با دکتر نصر الله تاجیک فعال سیاسی و دیپلمات سابق به بررسی پیامد های این سخنان روحانی پرداخته که در پی می آید.

روحانی در صحبت هایش در کنفرانس وحدت اسلامی به مردم عربستان اشاره کرد ،این صحبت ها بازتاب گسترده ای در رسانه های عربی و خارجی داشت .این نشان می دهد که انتظار به وجود آمدن روابط و اهمیت آن احساس می شود .اهمیت اروابط ایران و عربستان چیست و به چه نکات منفی و مثبتی با توجه به روابط تاریخی دو کشور می توان اشاره داشت؟

اینکه ما یک رویکرد صلح دوستانه چه با دولت و چه با مردم عربستان داشته باشیم شرط عقل سیاسی است ،به دلیل اینکه ترامپ به دنبال این است که به یک نوعی بعد از شکست آمریکا و هم پیمانانش در سوریه ،عراق و بعد هم یمن بالاخره این شعله جنگ را همچنان برای فروش تسلیحات و استفاده از ثروت منطقه همچنان روشن نگه دارد ولی واقعیت امر این است که سعودی ها به دلیل همین پشتوانه ای که از حضور ترامپ بعنوان رئیس جمهور آمریکا دارند و به دلایل مشکلات ساختاری و گسل های اجتماعی که در آن قرار دارند، هر گونه صلح دوستی ایران را متاسفانه پاسخ خوب نداده و نمی دهند . در طول دو سه سال گذشته تلاش مقامات ایرانی همواره در بخش سیاست خارجی این بوده که تا آنجا که ممکن است مشکلات شان را با این کشور حل کنند و قدم اول هم این بود که در حقیقت مشکلات مردم یمن را با یک روش سیاسی و راه حل سیاسی حل کنند و نه با تداوم بمباران ها و کشتار مردم وغیر نظامی و کودکان.متاسفانه همانطور که گفته شد در این دو سال اخیر که ترامپ بعنوان رئیس جمهور انتخاب شد، هرگونه تلاش ایران را با شکست روبرو کردند ،امیدوارم که انشالله این صحبت هایی که آقای روحانی امروز کردند مثبت واقع شود ولی واقعیت امر این است که من خودم خوشبین نیستم و دلایل آن را هم گفتم که حمایت و اقدامات ترامپ از عربستان است، مشخصا در قضیه خاشقچی و بیانیه ترامپ این نکته کاملا معلوم شد. وقتی در یک بیانیه ای که مربوط به عربستان است ۵ مرتبه از عربستان صحبت می شود و بی خود و بی دلیل هم پای ایران را به آن بیانیه می کشند و شش بار کلمه ایران را می گوید و ملت ایران را در آنجا تروریست خطاب می کند .

آیا صحبت های روحانی را می توانیم یک پالس مثبت در روابط دوجانبه تعبیر کنیم یا یک حرکت شعاری برای تحت فشار قراردادن مقامات سعودی است ؟

من به این تلاش آقای روحانی ارج می نهم و خوب است و اینکه ما سعی کنیم مشکلات کشور های منطقه را خودمان با دید خودمان حل کنیم و اجازه ورود خارجی را ندهیم چرا که عنصر خارجی به دنبال تامین منافع خودش است و امیدوارم که این رویکرد آقای روحانی مخصوصا نکاتی که در این کنفرانس وحدت گفته شد نکات مفیدی باشد و اراده ای در عربستان به وجود بیاورد که مشکلات دو کشور با همدیگر حل شود .

حالا اقدامات ایران علاوه بر این سخنرانی کافی است یا خیر ؟

این اقدامات لازم است ولی کافی نیست . باید واقع بین باشیم ،ما همانجور که به عربستان به دلیل حمایت و بنا به مشکلات ساختاری و گسل های سیاسی اجتماعی انتقاد می کنیم از آن طرف هم باید این را در نظر بگیریم که فقط در حرف نباشیم و سعی کنیم دو کشور مسائل خود را با رویکرد های عملی و توجه به دغدغه های همدیگر و روش هایی که سعی کند این دغدغه ها را مد نظر قرار دهد، حل کنند ،هم ما به عنوان یک قدرت منطقه ای و تاثیر گذار دغدغه هایی نسبت به مسائل امنیتی و سیاسی اجتماعی منطقه داریم و هم آنها مسائلی دارند ،بنابراین دو طرف باید اراده ارائه راهکار های عملی را پیدا کنند و جدای از صحبت وسخنرانی و حرف بتوانند طرح های عملیاتی پیشنهاد کنند که منطقه را از این وضعیتی که مثل باروت در حال انفجار است و هر آن ممکن است این باروت با یک جرقه منفجر شود، نجات دهند .

چه منافع مشترک و متضادی با عربستان داریم و اصلا به واسطه رویکردهای ایدئولوژیک آیا اساسا این دو کشور می توانند به روابط استراتژیک برسند یا به موازنه منفی بدون تخاصم جویی برسیم .یعنی دو کشور بجای اینکه متخاصم باشند با حفظ منافع ژئوپولیتیک و سیاست های موازنه منفی بتوانند رقیب باشند ؟

ما تا زمانی که ترامپ وجود دارد همین قدر روابط را حفظ بکنیم و نگذاریم بدتر شود کافی است ،این مرحله اول و مرحله دوم اینکه ما بتوانیم مشکلات بین کشور های منطقه را حل کنیم باید همه کشور های منطقه با هم وارد یک دیالوگ سازنده شوند.ما متاسفانه در یک منطقه توسعه نیافته ای زندگی می کنیم ،یکی از بدترین ویژگی های این منطقه و مشخصا عربستان که سعی می کند سایر کشور ها را هم به دنبال خودش بکشاند این است که کلیه تحرکات سیاسی و منافع ما را تبدیل به جنبه امنیتی می کند و از آنجایی که قدرت تخریب عربستان بر قدرت سازندگی اش می چربد بنابراین خیلی سریع این اختلاف یا حتی رقابت را تبدیل به دشمنی می کند .ما باید در درجه اول یک قسمت هایی مثل موسسات مطالعاتی و دانشگاه ها یک مقدار بیشتر با هم کار کنند یعنی قدم اول کشورهای منطقه این است که یک سلسله پروژه های مطالعاتی مشترک بین دانشگاه ها تعریف کنند و اینها بیایند با توجه به تاریخ ،جغرافیا ،روحیات اجتماعی مواردی را مطرح کنند که آرام آرام از حساسیت ها چه در سطح جوامع بشری و چه در سطح سیاست ها و حکومت ها بر طرف شود .در مرحله بعدی باید ما باید یک سری پروژه های اقتصادی تعریف کنیم که همه کشور ها از این پروژه منتفع شوند و نفع اقتصادی و سیاسی شان این باشد که این پروزه ها اجرا شوند ،در آن صورت رقابت ها در سطح مطلوب می ماند و همانجور که در سایر مناطق مخصوصا اروپا ما این تجربه را داشتیم که بعد از جنگ جهانی، کشورهای منازع اروپایی بالاخره به یک تعادلی رسیدند و الان رقابت هایشان برای همدیگر مفهوم است و تبدیل به دشمنی و جنگ نمی شود. ولی ما متاسفانه چون در این منطقه هستیم و به دلیل این وضعیت تامین انرژی جهان از این منطقه و اهداف خارجی متاسفانه این شرایط را الان داریم.

چه شد که روابط دوکشور به این حد از مخاصمه کشیده شد و دو کشور کجاها خطا کردند ؟

ما نمی توانیم تعیین تقصیر کنیم ،مقصر قلمداد کردن عملی نیست و هر دو کشور بالاخره در هر قسمتی یک سلسله کوتاهی هایی داشته اند ولی آن چیزی که به عقیده من مشکلات بین ایران و عربستان را تشدید کرد اقدامات دولت جدید آمریکا یا آقای ترامپ است که به نوعی دارد توازن منطقه ای را بر هم می زند .الان در اثر اقدامات ترامپ چهره ژئوپولیتیک منطقه یا توازن ژئوپولیتیک منطقه از بین رفته و سعودی ها فکر می کنند با استفاده از پشتیبانی ترامپ و خرید تسلیحات می توانند این برتری شان را حفظ کنند ،در حالی که در هر صورت اگر منطقه به سمت انباشت بیشتر تسلیحات چه تسلیحات متعارف و چه هسته ای برود طبیعی است که کنترل سطح برخورد خیلی سخت می شود و هر آن ممکن است یک اتفاقی در منطقه به وقوع بپیوندد.