خرد و خردمندی گوهر شاهنامه است

خرد و خردمندی گوهر شاهنامه است

دکتر علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی در سخنانی در بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی؛ شاهنامه فردوسی و نقش آن در هویت ملیدر روز یکشنبه ۲۴ اردیبهشت  در توس ، خرد و خردمندی را گوهر شاهنامه دانست و گفت: واژه خرد بیش از ۵۰۰ بار و خردمند بیش از ۳۰۰ بار در شاهنامه آمده است. آن هم در زمانه و روزگار فردوسی که اندیشیدن و خرد ورزیدن در امور جرم بوده است. متن کامل سخنرانی به شرح زیر است:

کزین برتر اندیشه برنگذرد                   به نام خداوند جان و خرد

خداوند روزی ده و رهنمای                  خداوند نام و خداوند جای

سخن را با نام خدا که سرآغاز هر کاری است و حکیم ابوالقاسم فردوسی شاهنامه را با این سخن آغاز کرده است، شروع می کنم

خرد و خردمندی گوهر شاهنامه است. واژه خرد بیش از ۵۰۰ بار و خردمند بیش از ۳۰۰ بار در شاهنامه آمده است. آن هم در زمانه و روزگار فردوسی که اندیشیدن و خرد ورزیدن در امور جرم بوده است.

شاهنامه را «شناسنامه ایرانیان »، «ترازوی زبان فارسی» ، «اوستای پس از اسلام»، « اخلاق نامه» ، «خردنامه»، «نیک نامه»، «شجاعت نامه»  و «ثبت احوال ایرانیان» نامیده اند.

شاهنامه را نمی توان گفت اثر طبع یک نفر است. گویا هزاران هزار مردم در سرودن آن مشارکت داشته اند. بیان حال یک قوم است از زبان یک تن، کتاب بشریت است.

به ویژه کتاب ایران، که ایرانی آن را به بالین خود داشته است. برای آنکه بی گاه خوابش نبرد و اگر زمانی بُرد، باری خواب های آشفته نبیند.

از همین رو است که در کشور تاجیکستان، فردوسی را مقدس می دانند و کودک که متولد می شود، شاهنامه را بالای سر او می گذارند.

شاهنامه بزرگترین نماد فرهنگی است. در تحلیل ویژگی ها ی ملیت ایرانی و شاهکاری است هنری، ادبی، فلسفی، پیش از آنکه اسطوره ای و تاریخی باشد. در حقیقت اهمیت فردوسی و خلاقیت هنری او در مطالبی که منظوم کرده، نیست. بلکه در چگونگی منظوم کردن آن است. این زیبایی شعر فردوسی، بی همتایی طبع شعری و حکمت پویای اندیشه

آخر بینی اوست که توانسته است با بلاغتی شگفت انگیز شاهنامه را به شاهکاری نادسترس در عرصه حکمت و ادب فارسی تبدیل و به جهانیان معرفی کند. چه براستی هدف بلند او در سرودن شاهنامه، احیای زبان و فرهنگ فارسی است و در سرتاسر این گنج نامه، حکیم ابوالقاسم فردوسی را می نگرید.

باری شاهنامه را باید همانطور که استاد بزرگ زبان و ادبیات فارسی دکتر محمدرضا شفیعی که کدکنی می گوید
” کتاب تاریخ ایران” باید نامید.

هنر بزرگ و شاهکار خلق شاهنامه توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی در سده چهارم هجری که دوره شکوه فرهنگ دوران اسلامی بوده است در آن است، که در پرتو آن توانسته ایم” هویت خود ” را بازسازی کنیم. و این کار کرد بزرگ این حماسه جاوید است.

حکیم توس انگشت بر روی مهم ترین مساله یعنی ” هویت ملی” گذاشت. تمام مبانی حکمت را در شاهنامه مشاهده می کنیم. از این روی لفظ ایران را ۲۰۰۰ بار در شاهنامه می بینیم. فردوسی زبان ملت و خود ملی و من جمعی یا همان جوهره ملیت را در کار خود تشخیص داده و تعیین کرده است.

هویت ملی برای یک ملت به منزله روح برای بدن است که فقدان آن به منزله مرگ خواهد بود. هویت ملی، هم عامل همبستگی و شکل گیری روح جمعی در یک ملت و هم وجه مشخصه و معرفه آن در میان ملل دیگر است. هویت ملی ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ یک ملت دارد و با سرشت تک تک افراد یک جامعه در هم آمیخته است. در یک
دسته بندی کلی هویت ملی در برگیرنده چهار دسته از ارزش های ملی( سرزمین، زبان، سنت ها، ادبیات ملی و نمادهای ملی)، ارزش ها دینی (مشترکات دینی، اسلام، تشیع و…. )،  ارزش های جامعه ای (اصول و قواعد اجتماعی که جهت استحکام جامعه لازم است) و بالاخره ارزش های انسانی (کلیه اصول و قواعد انسانی برای بقای بشریت فارغ از هر گونه محدودیت های جغرافیایی و اجتماعی ) را شامل می شود.

یک ملت برای بقای خود نیازمند هویت ملی است. وحدت ملی جز با تکیه بر هویت ملی فراهم نمی شود. تردیدی نیست که دین می تواند به عنوان مهم ترین عنصر هویت ملی موثر باشد. همان که متفکر بزرگ استاد شهید مرتضی مطهری از ” دین و مذهب” به عنوان مقوم اصلی ملیت و هویت یابی یاد می کند.

اگرچه جستجوی ریشه های تاریخی و فرهنگی زمینه ای است که نباید آن را دست کم گرفت.

اگر هویت را در معنای لغوی حقیقت و ماهیت چیزی بدانیم و مراد از آن را پاسخ به سوال چه کسی بودن و چگونه بودن بدانیم.

آنگاه هنر بزرگ فردوسی را در جّد و جهد و تلاش سی ساله برای نگارش حماسه شاهنامه بهتر درک می کنیم.. چرا که او هزار سال پیش اثری خلق کرده است که می داند چگونه و چرا و برای کدام مخاطب سخن بگوید. سخنی که قلمرو آن اعصار، زمانه و قرون گذشته نمانده است و در هر عصر و زمانه ای پویا، مانا و مخاطب خود را دارد و نه تنها مرز ایران فرهنگی را در نوردیده است بلکه جهان را به تحسین خود واداشته است.

آنجا که پروفسور هانری ماسه در جشن بازنشستگی اش در دانشگاه سوربن فرانسه می گوید: ” من عمرم را وقف ادبیات فارسی ایران کردم و برای اینکه به شما استادان و روشنفکران جهان بشناسانم که این ادبیات عجیب چیست؟ چاره ای ندارم جز اینکه به مقایسه بپردازم و بگویم ادبیات فارسی بر چهار ستون اصلی استوار است؛

فردوسی، سعدی ، حافظ و مولانا

برای مولانا مشابهی در میان اندیشمندان غرب نمی شناسم.

برای فردوسی همسنگ و همتای هومر یونانی و برتر از او……

سعدی آناتول فرانس فیلسوف را یاد می آورد و داناتر از او ….

حافظ با گوته آلمانی قابل قیاس است، او خود را شاگرد حافظ وزنده به نسیمی می داند که از جان او به مشامش      رسیده است.

آری، جامعه­ای که دارای چنین هنرمندان، شاعران، ادبیان و بزرگانی در سطح جهان است، نسل امروزش رسالت بس مهم و خطیری را بر عهده دارند. چنین جامعه ای دچار گسست و انشقاق فرهنگی – هویتی نخواهد بود. و همچنان بر قله میراث فرهنگی جهان استوار و پر افتخار می ایستد و از فرهنگ و میراث فرهنگی خود می گوید.

در خاتمه سخنانم وظیفه خود می دانم از ستاد برگزاری این کنگره و مراسم، صمیمانه تشکر و قدردانی نمایم، وزارت فرهنگ، ارشاد اسلامی، انجمن آثار و مفاخر ایران، همکارانم در معاونت میراث فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی، گردشگری و در استان خراسان رضوی از دکتر فرزاد قائمی دبیر علمی همایش، محمد حسین زاده مدیر کل فرهنگ و

ارشاد اسلامی، سید جواد موسوی، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، محمدرضا قلندر و سایر عزیزانی که در بزرگداشت و پاسداشت زبان و ادبیات فارسی و گرامیداشت یاد، نام و خالق اثر جاودان” شاهنامه فردوسی” خادم عرصه میرث فرهنگی بوده اند تقدیر و تشکر نمایم.