الوین تافلر در «به‌سوی تمدن جدید» از سیاست در جهان پُست‌مدرن می‌گوید

دکتر عمران دسترس / مدرس دانشگاه

آرمان امروز : الوین تافلر نویسنده آثارِ پرفروش «موج سوم» و «شوک آینده»، به همراه هایدی تافلر در کتاب «به‌سوی تمدن جدید» که با ترجمه محمدرضا جعفری در نشر نو منتشر شده، در راستای بسطِ مفهومِ «سیاست در موج سوم»، زمینه‌ای را فراهم می‌کنند تا انسان معاصر به ایستگاهِ پایانیِ سیاست در جهان پُست‌مدرن برسد.

به‌زعم تافلرها، ما سه موج مهم را پشت سر گذاشته‌ایم: اولین موج، جامعه کشاورزی بود، موج دوم انقلاب صنعتی، و موج سوم جامعه اطلاعاتی است. موج دوم در مدل کارخانه و تاثیر آن خلاصه می‌شود. همه‌چیز در نهادهای متمرکز، سلسله‌مراتب بوروکراتیکِ تولید انباشته می‌شود. بسیاری از روش‌های شناخته‌شده ما برای تولید اشیاء، آموزش، امور مالی، و حکومت بر اصول موج دوم استوار است. ما دولت‌های متمرکزی داریم که سعی می‌کنند برای همه‌چیز قوانین وضع کنند و کارها را از یک نهاد خاص اداره کنند. ما بچه‌هایمان را به کارخانه‌های آموزشی می‌فرستیم، جایی‌که با همه آنها یکسان رفتار می‌شود و به‌عنوان محصولات استانداردشده از آنجا خارج می‌شوند.

موج سوم به صورت ناگزیر بر وجود ما اعمال می‌شود؛ یعنی تا حدودی براساس افزایش سرعت همه‌چیز، ارتباط متقابل و حجم وسیع اطلاعات نیز افزایش می‌یابد. در شکل‌گیری به‌طور فزاینده‌ای اهمیت بیش‌تری نسبت به کالاهای فیزیکی پیدا می‌کند. نویسندگان بر این باورند که موسسات موج دوم در همگامی با جامعه موج سوم ناکام هستند. دولت‌ها و شرکت‌های بزرگِ متمرکز و مؤسسات آموزشی و رسانه‌های جمعی عمدتاً نمی‌توانند با سرعتی که همه‌چیز درحال توسعه است، همگام شوند، و تااین‌حد درحال شکست هستند.

موج سوم غالبا توسط تیم‌های کوچک‌تر، با پتانسیل انعطاف‌پذیری و توانایی تغییر بیشتر، کاهش سربار، و درعین‌حال اصول‌مند نشان داده می‌شود. از سویی دیگر موسسات موج دوم به‌طور داوطلبانه از کنترل دست برنمی‌دارند، حتی زمانی‌که در ارائه آنچه موردنیاز است ناکام می شوند؛ بنابراین نویسندگان تاکید دارند که همواره بین موج دوم و سوم درگیری وجود داشته و دارد که درنهایت این موج سوم است که به‌طور اجتناب‌ناپذیری پیروز خواهد شد؛ زیرا در سیاستِ موج دوم ایده «اکثریت» وجود دارد. اگر به اکثر مردم اجازه دهیم برخی از نمایندگان را انتخاب کنند و به آنها اجازه دهیم قوانینی را وضع کنند که برای اکثر مردم اعمال می‌شود، آنگاه همه‌چیز به خوبی سازماندهی شده و قابل قبول خواهد بود. در موج سوم دیگر «اکثریت» معنادار وجود ندارد. جامعه به‌طور فزاینده‌ای به گروه‌های ذینفع خاص تقسیم می‌شود. به‌جای یک اکثریت، تعداد زیادی اقلیت وجود دارد.

در تکمیل مفاهیم قبل و بنابر باور تافلرها، اخیرا به‌ندرت کسی واقعاً از کاری که دولت‌ها انجام می‌دهند خوشش می‌آید. سیاستمداران موج دوم تلاش می‌کنند تا تغییر را لغو کنند و ساعت را به عقب برگردانند. اگر همه ما بتوانیم ارزش‌های خانوادگی خوب و شایسته داشته باشیم و بتوانیم از تأسیسات تولیدی کشور محافظت کنیم و پول بیش‌تری را صرف آموزش کنیم، آنگاه همه‌چیز درست می‌شود. رسانه‌های جمعی به‌طور فزاینده‌ای قادر به نشان‌دادن آنچه واقعاً درحال وقوع است، نیستند. آنها بیش‌تر داستان موج دوم را ارائه می‌دهند و به ما نشان می‌دهند که شخصیت‌های قدرتِ متمرکز چه می‌کنند و چه می‌گویند. اما این دیگر چیزی نیست که بیش از همه مهم باشد. دیگر نمی‌توان از این توهم حمایت کرد که احزاب سیاسی برنامه‌های روشنی دارند که می‌توانید روی آن حساب کنید. اختلافات بین احزاب سیاسی، چپ و راست و… دیگر چندان معنا ندارد.

مثلا در اتحاد جماهیر شوروی سابق، کمونیست‌ها را «محافظه‌کار» می‌نامند. ما دیگر نمی‌توانیم هر چیزی را به روش‌های ساده‌گرایانه معمول طبقه‌بندی کنیم. اقتصاد موج دوم مبتنی بر خروجی‌های پایان‌پذیر محدود بود. ما درمورد کالاهای فیزیکی صحبت می‌کردیم که برای ساخت آنها مواد اولیه مصرف می‌شد و ماندگاری ملموسی برای آنها داشت. اطلاعات، که خون حیاتی موج سوم است، با همان قوانین کار نمی‌کند. شما می‌توانید یک قطعه اطلاعات را هرچندبار بدون کاهش ارزش آن استفاده کنید. شما نمی‌توانید با آن مانند یک محصول ملموس از یک کارخانه رفتار کنید.

موج دوم و سوم درحال حاضر باهم برخورد می‌کنند. تافلرها می‌گویند: «در این برخورد مقدار قابل توجهی از هرج‌ومرج و عدم‌اطمینان و آسیب ایجاد می‌شود. اما شکی نیست که موج سوم پیروز خواهد شد.» یعنی بسیاری از مردم هنوز براساس اصول موج دوم در زندگی خود عمل می‌کنند. اگر انتظار دارید که بتوانید یک شغل امن خوب، یک خانه و ماشینِ درحدِ طبقه متوسط خوب به‌دست آورید، بچه‌هایتان را به دانشگاه بفرستید، و فقط در خانه بنشینید و منتظر بازنشستگی باشید، و فقط تا همین حد جواب می‌دهد. آنها در ادامه اذعان می‌کنند که «در موج سوم باید انعطاف‌پذیر باشید، آماده تغییر باشید، همیشه یاد بگیرید، توانایی‌های خود را توسعه دهید، به‌طور مداوم فرصت‌های خود را ایجاد کنید. شما نمی‌توانید انتظار داشته باشید که یک نهاد متمرکز این کار را برای شما انجام دهد. شما باید از آنچه درحال وقوع است به‌روز باشید. اینکه بتوانید تفاوت بین موج سوم و دوم را تشخیص دهید و بدانید روی چه اسبی باید شرط‌بندی کنید، بسیار ارزشمند است.»