احیای برجام سخت‌تر می‌شود

«آیا ایران به میز مذاکره برای احیای توافق هسته‌ای بازمی‌گردد؟» کمتر از یک هفته پس از برگزاری مراسم تحلیف ابراهیم رییسی، رییس دولت سیزدهم در ایران، هنوز تهران پیام صریح و مشخصی به این پرسش نداده است.

ابراهیم رییسی در تنها نشست خبری که از زمان پیروزی در انتخابات برگزار کرده از ایده بازگشت همه اعضای اولیه به اجرای کامل برجام حمایت و در سخنرانی مراسم تحلیف در جمع مهمانان خارجی بر ضرورت رفع تحریم‌ها تاکید و اعلام کرد که دولت او از هر طرح دیپلماتیکی برای رفع تحریم استقبال خواهد کرد. همزمان خبرهای تاییده شده درباره نامزدی حسین امیرعبداللهیان برای پست وزارت خارجه دولت سیزدهم و دیدار ۲ ساعته او با انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه مراسم تحلیف نیز به گمانه‌زنی‌ها درباره زمان‌بندی بازگشت ایران به مذاکرات در آینده‌ای نه چندان دور دامن زد.
هرچند که حضور حسین امیرعبداللهیان (مدیرکل امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی) دوشادوش ابراهیم رییسی در دیدار با مهمان‌های خارجی شرکت‌کننده در مراسم تحلیف نشان داد که رییس دولت، وزیر خارجه خود را انتخاب کرده اما تا اعلام رسمی کابینه و رای اعتماد به امیرعبداللهیان، ابهام‌ها درباره سمت و سوی سیاست خارجی ایران در چهار سال آتی به قوت خود باقی است. در این فضای مبهم بیش از آنکه به پرسش‌ها پاسخ داده شود، پرسش‌های تازه‌ای مطرح و بی‌جواب باقی می‌ماند. نخستین اخبار درباره نگاه نامزد وزارت خارجه دولت سیزدهم از زبان لارنس نورمن، خبرنگار سیاست خارجی وال‌استریت ژورنال منتشر شد. پس از دیدار دو ساعته انریکه مورا با امیرعبداللهیان در تهران، نورمن در یک رشته توییت خبر این دیدار را منتشر و اعلام کرد که امیرعبداللهیان به مورا اطلاع داده که ایران برای بازگشت به مذاکرات وین مصمم است. انریکه مورا در تهران با جواد ظریف و عباس عراقچی، وزیر خارجه و معاون سیاسی او نیز دیدار کرده بود. ظریف در آخرین دیدار با مورا در مقام وزیر خارجه ایران با اشاره به سوابق مذاکرات منتهی به برجام و مسائل و مشکلاتی که بر اثر عدم حسن‌نیت و بدعهدی‌های امریکا در روند اجرای برجام ایجاد شد، به تبیین مواضع ایران در این ارتباط پرداخت و چالش‌های موجود در مذاکرات احیای برجام را مورد اشاره قرار داد. ظریف از مواضع ۳ کشور اروپایی و بی‌عملی آنها درقبال بدعهدی‌های امریکا در سال‌های اخیر انتقاد کرد و خواستار آن شد که اروپایی‌ها به واقعیات توجه بیشتری کرده و با سیاست‌های مبتنی بر فشار و تهدید همراهی نکنند.
در حالی که انریکه مورا از سوی نهادهای حقوقی بشری در اروپا و همچنین جریان اپوزیسیون جمهوری اسلامی در خارج از کشور برای سفر به تهران به منظور شرکت در مراسم تحلیف رییسی مورد انتقادهای بسیار قرار گرفته بود، پس از بازگشت او موج خبری مثبتی درباره تداوم رایزنی‌های برجامی در وین‌ ‌‌‌‌
به راه افتاد.
نشریه امریکایی «پالیتیکو» به نقل‌ از یک مقام ‌ارشد اتحادیه اروپا گزارش داد که مذاکره‌کنندگان این اتحادیه درباره شانس احیای توافق هسته‌ای با ایران با وجود سر کار آمدن «ابراهیم رییسی» رییس‌جمهور جدید در ایران خوش‌بین هستند. این مقام ارشد گفت: «ما همچنان فکر می‌کنیم که محتمل‌ترین سناریو، یک توافق است. چیزی که ما نمی‌توانیم به شما بگوییم زمان و تحت چه شرایط بودن توافق است. تماس‌هایی که این هفته با مقام‌های ایرانی در حاشیه مراسم تحلیف رییسی انجام شد، زمان از سرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای یا آنکه تیم مذاکره‌کننده ایرانی از چه کسانی تشکیل می‌شود را مشخص نکرده است. آنها زمانی باز خواهند گشت که تمامی گام‌های مختلف دولت جدید را تکمیل کرده باشند بنابراین درک من این است که اوایل سپتامبر (اواسط شهریور ماه) گفت‌وگوها ازسرگرفته شود.»
این مقام اتحادیه اروپا اضافه کرد که هنوز در این باره تصمیم‌گیری نشده است که آیا وزارت خارجه ایران مذاکرات را به پیش خواهد برد یا اینکه این موضوع به شورای امنیت ملی که سیاست هسته‌ای را شکل‌دهی می‌کند، سپرده خواهد شد.
این اشاره از سوی مقام اروپایی به مشخص نبودن مجری مذاکرات برجام در دولت سیزدهم در حالی صورت گرفته که در داخل ایران چنین بحثی تاکنون به شکل پررنگ مطرح نشده و مشخص نیست که آیا در دیدارهای مورا در تهران از چنین احتمالی با او سخن به میان آمده است یا خیر. پیش از پالیتیکو نیز سایت امواج مدیا که منابع آگاه او از مقام‌های ارشد ایرانی هستند در گزارشی ضمن تایید خبر انتخاب امیرعبداللهیان به عنوان نامزد وزارت خارجه دولت رییسی، در باقی ماندن پرونده مذاکرات در دست وزارت خارجه ابراز تردید کرده و فرض انتقال آن به شورای عالی امنیت ملی را مطرح کرده بود.
انریکه مورا معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در حساب توییتری خود توضیحی درباره دیدار خود با مقام‌های خارجی حاضر در مراسم تحلیف رییسی ارایه داد. مورا به توییت «چوی جونگ کان» قائم‌مقام وزیر خارجه کره‌جنوبی و فرستاده ویژه رییس‌جمهور این کشور برای شرکت در مراسم تحلیف رییس‌جمهوری ایران پاسخ داد.قائم‌مقام وزیر خارجه کره‌جنوبی پس از دیدار اخیرش با «عباس عراقچی» معاون سیاسی وزارت امور خارجه و همچنین انریکه مورا در صفحه توییترش نوشت: «اینجا در تهران، ملاقات‌های بسیار سازنده و پربار با عباس عراقچی و انریکه مورا (معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) داشتم. حمایت دیپلماتیک کره از تلاش‌ها برای احیای برجام ادامه خواهد داشت که اهمیت فراوانی برای روند صلح جهان و شبه جزیره کره دارد.» مورا معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در توییتر در این باره نوشت: «از چوی جونگ کان قائم‌مقام وزیر خارجه کره‌جنوبی به خاطر گفت‌وگوی بسیار جالبی که درباره برجام و شبه جزیره کره داشتیم، تشکر می‌کنم. بی‌صبرانه منتظر سفر شما به بروکسل به منظور ادامه تقویت روابط‌مان با (کره‌جنوبی) شریک کلیدی اتحادیه اروپا هستم.»
معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا توضیح بیشتری درباره محور رایزنی‌ها او و مقام ارشد کره‌جنوبی درباره برجام نداد. این دیدار در حالی صورت گرفت که سئول بدهی هنگفتی به تهران دارد که به دلیل تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران امکان وصول آن برای تهران وجود ندارد. کره‌جنوبی از زمان روی کار آمدن دولت جدید بایدن ادعا می‌کند که در تماس با خزانه‌داری امریکا برای تعریف راهی به منظور پرداخت بدهی ایران است، اما این ادعاها تاکنون به نتیجه‌ای منتهی نشده است.

تهدید و ترغیب همزمان ایران
در حالی که انریکه مورا به تنها فردی از جمع تیم مذاکره‌کننده مقابل ایران در وین تبدیل شده که تاکنون با چهره‌های دولت جدید در ایران ارتباط داشته، در واشنگتن سیاست تهدید و ترغیب ایران برای بازگشت به وین پیگیری می‌شود. سخنگوی کاخ سفید در چند روز گذشته چندین‌بار برای بازگشت هیات مذاکره‌کننده کشورش به او اعلام آمادگی کرده است. ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه این کشور نیز در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره سرنوشت توافق هسته‌ای با ایران در دولت رییسی گفت: «هیات امریکایی آماده است تا برای گفت‌وگو با ایران به وین بازگردد اما به نظر می‌رسد که ایران باید ابتدا درباره حضور در این مذاکرات تصمیم‌گیری کند.» پرایس در ادامه سخنانش تاکید کرد که به اعتقاد واشنگتن، دیپلماسی همچنان بهترین راه پیش روی دو طرف است.
این روزها عمده توجه به برجام و بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به وین برای احیای آن متمرکز شده اما در ۵ ماه گذشته در حاشیه این رایزنی‌ها مذاکراتی هم برای تبادل زندانیان میان ایران، بریتانیا و امریکا در جریان بوده است که تهران می‌گوید واشنگتن آن را به برجام گره زده و به دلیل توقف مذاکرات برجام، پیگیری گفت‌وگو برای تبادل زندانیان را هم معلق کرد. ند پرایس در این باره به خبرنگاران گفت که واشنگتن به روند گفت‌وگو با ایران برای تبادل زندانیان ادامه خواهد داد.
سی‌ان‌ان اخیرا در گزارشی نوشت: مقام‌های امریکایی از تاخیر در بازگشت به دور هفتم مذاکرات وین به عنوان «غافلگیری بد» یاد می‌کنند. در میان اعضای گروه ۱+۵ این گمانه‌زنی وجود دارد که تاخیر در مذاکرات یک حرکت تاکتیکی از سوی ایران است. آنها علاوه بر این معتقدند ایرانی‌ها در حال انجام مباحثاتی درباره نحوه پیشبرد مذاکرات هستند.
ابهام درباره راهبرد دولت سیزدهم درباره برجام و نحوه اجرای تصمیم نظام در این باره به قوت خود باقی است و همزمان تلاش‌های ایالات متحده و اروپا با هدایت رژیم اسراییل برای تشدید فشار بر ایران همزمان با استقبال ازسرگیری مذاکره ادامه دارد. تازه‌ترین این سوژه‌ها نیز حمله به کشتی مرسر استریت متعلق به یک میلیاردر اسراییلی در دریای عمان است. روز گذشته «جوزپ بورل» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ادامه اتهامات بی‌اساس رژیم اسراییل، انگلیس و امریکا علیه ایران در بیانیه‌ای به تکرار این اتهامات پرداخت. او در این بیانیه اعلام کرد: اتحادیه اروپا حمله غیرقانونی ۲۹ جولای علیه کشتی تجاری «مرسر استریت» در سواحل جزیره «مصیره» عمان را به‌شدت محکوم می‌کند. این حمله که منجر به کشته شدن یک رومانیایی و یک شهروند انگلیسی شد، توجیهی ندارد. ما به خانواده‌ها و دوستان آنها تسلیت می‌گوییم و همبستگی کامل خود را با کشور عضو آسیب‌دیده اعلام می‌کنیم. این‌گونه اقدامات بی‌پروا و یک‌جانبه که برخلاف قوانین بین‌المللی و تهدیدکننده صلح بین‌المللی است، غیرقابل قبول است و باید متوقف شود. آزادی ناوبری باید مطابق قوانین بین‌المللی تضمین شود.
بورل در ادامه به اتهام‌زنی علیه ایران پرداخت و در ادعایی بی‌اساس گفت همه شواهد موجود به وضوح به ایران اشاره می‌کند.او در پایان اعلام کرد: ما از همه طرف‌های مرتبط در منطقه می‌خواهیم تا نقش سازنده‌ای در تقویت ثبات و صلح منطقه ایفا کنند. در این زمینه، اتحادیه اروپا به تلاش‌های شدید دیپلماتیک برای پیشبرد گفت‌وگوها و راه‌حل‌های مناسب و موثر ادامه خواهد داد.
روند تصمیم‌گیری درباره چند و چون مذاکره در وین پس از پیروزی ابراهیم رییسی به کمیته تطبیق سپرده شد که نمایندگانی از مجلس و دولت جدید نیز در آن حضور داشتند. هرچند حسن روحانی و جواد ظریف روایت متفاوتی از وضعیت مذاکرات پیش از تعلیق دارند و معتقدند که امکان حصول توافق وجود داشت اما امروز دیگر سخن گفتن از آنچه ولو در گذشته‌ای نزدیک ممکن بود به کار روند پیش‌رو نمی‌آید. تهران باید هرچه سریع‌تر با توجه به آخرین داده و ستانده‌ها در ششمین دور مذاکرات وین، تصمیم خود را دو سطح کلان و جزیی‌تر بگیرد: آیا سیاست نظام همچنان احیای برجام است؟ اگر پاسخ مثبت است کدام نهاد باید مذاکرات را ادامه بدهد؟ اگر اراده ابراهیم رییسی بر تغییر تیم مذاکراتی باشد، بازگشت به وین ابتدای مسیری تازه خواهد بود و نه تداوم مسیری که در ۶ دور مذاکرات پیشین طی شده است. از سوی دیگر، هیات مذاکره‌کننده فعلی ریز گزارش‌ها درباره ۶ دور مذاکرات انجام شده در وین به شمول رایزنی‌های حاشیه‌ای با هیات‌های نمایندگی ۱+۴ را دراختیار شورای عالی امنیت ملی و کمیته تطبیق گذاشته است. در چنین شرایطی تهران می‌داند که سقف و کف امتیازهایی که می‌تواند واگذار یا دریافت کند چه مواردی را شامل خواهد شد. فاکتور مهم و جدیدی که باید در تصمیم‌گیری ایران لحاظ شود وضعیت پیش آمده در دریای عمان و تلاش اسراییل، ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی برای ماهیگیری از آن است. چه این اجماع در شورای امنیت به محکومیت ایران منتهی شود و چه نتیجه‌ای به ظاهر به نفع ایران داشته باشد زنگ خطری است که باید در محاسبه هزینه و فایده‌ها طولانی‌تر کردن روند بازگشت به وین و از سر‌گیری مذاکره درنظر گرفته شود. ایران در مرحله‌ای از مذاکرات قرار دارد که کارت‌ امتیازهای قابل توجهی در مشت دارد اما زمان استفاده از این کارت‌ها
به مراتب مهم‌تر است./اعتماد-