سیدهادی زرقانی

آرمان امروز : در سطح تحلیل بین‌المللی، ما با تغییراتی در ساختار سیاسی جهان روبه‌­رو هستیم که برخی اندیشمندان از آن با عنوان «نظام یا نظم ژئوپلیتیک» جدید در حال ظهور نام می­برند. نظام ژئوپلیتیک جهانی عبارت است از ساختاری از مناسبات قدرت‌ها که لزوماً محدود به کشورها نیست و سایر بازیگران غیردولتی مانند شرکت‌های چندملیتی و… را نیز در برمی‌گیرد. ساختار نظام ژئوپلیتیک جهانی متناسب با تحولات سیاسی، اقتصادی، علمی و فناورانه در هر دوره زمانی متفاوت است و هر حکومت یا کشوری که بتواند بر دانش یا فناوری‌های پیشرو و مدرن در عرصه‌های مختلف دست یابد؛ به قدرت هژمون این نظام تبدیل خواهد شد.

بر اساس مدل جورج مدلسکی در طی سده‌های گذشته، کشورهایی مانند پرتغال، هلند، بریتانیا و در دوره اخیر ایالات متحده آمریکا با تسلط بر این فناوری‌های پیشرو که آخرین آن «فناوری اطلاعات و ارتباطات» است، به قدرت هژمون نظام جهانی دست یافتند. به اعتقاد برخی اندیشمندان، به دلیل تحولات سیاسی، اقتصادی، علمی و فناورانه در طی دو دهه گذشته، جهان شاهد شکل‌گیری نظام ژئوپلیتیک جدیدی است که اول فقط یک قدرت هژمون مانند ایالات متحده آمریکا به طور انحصاری بر آن مسلط نیست و دوم با افول قدرت آمریکا، سایر قدرت‌ها و به طور مشخص، چین به دنبال به دست آوردن جایگاه  برتر در نظام ژئوپلیتیک در حال ظهور هستند.

این موضوع ازآن‌جهت اهمیت دارد که منطقه ژئوپلیتیک خلیج‌فارس و به‌ویژه نقش‌آفرینی دو کشور ایران و عربستان، در تحولات اخیر نقش مهمی دارد؛ به‌عبارت‌دیگر، در طی چند سال گذشته، از نقش‌آفرینی ایالات متحده به‌عنوان بازیگر اصلی و مسلط در منطقه خلیج‌فارس به‌تدریج کاسته شده است و هم‌زمان شاهد نقش‌آفرینی بیشتر چین در منطقه هستیم.

علاوه بر این، عربستان نیز به تأسی از ایران، خواستار نقش‌آفرینی مستقل و متناسب با منافع ملی خود در تحولات منطقه است و ازاین‌رو در طی سال‌های اخیر، شاهد رقابت‌ها و تنش‌های پیدا و پنهان عربستان با ایالات متحده آمریکا بودیم. ورود جدی چین به منطقه ژئوپلیتیک خلیج‌فارس، بر روابط دو کشور ایران و عربستان تأثیر گذاشته است و این دو کشور بعد از چند سال تنش و قطع روابط، دوباره به‌سوی برقراری روابط گام برداشته‌اند.

این، به آن معنا است که برخلاف گذشته، در مناسبات عربستان و ایران، ایالات متحده آمریکا دیگر نقش مؤثر گذشته را ندارد و در فضای سیاسی جدید، چین مشوق بهبود روابط ایران و عربستان است و به طور طبیعی، از آن در راستای منافع ملی خود نیز سود می‌برد. براین‌اساس می‌توان گفت، تحولات جدید در روابط ایران و عربستان متأثر از نقش‌آفرینی چینی‌ها است و در مقابل، شاهد کم‌رنگ‌تر شدن نقش ایالات متحده در منطقه خلیج‌فارس هستیم.