بازنمایی آرمان‌ها و آیین‌های ایرانی- اسلامی به زبان هنر

اقتصاد فرهنگ و هنر و نگاه کارشناسانه و دقیق به دیپلماسی فرهنگی و رسانه‌ای می‌تواند آینده ایران اسلامی را در حوزه تمدنی و فرهنگی ضمانت کند؛ نکته مغفول و غیرقابل مطالبه‌ای که هرگز در نگاه نخبگان و فرهیختگان هم آشکار و واضح مطرح و مطالبه نشده است. همزمان با ورود به هزاره جدید جهان و به تبع آن کلانشهرهای مهم و تاثیرگذار دنیا دچار تحولات شگرفی شده‌اند و همزمان با توسعه همه‌جانبه و نگاه توسعه‌یافتگی فرهنگ و فناوری بهره‌های متفاوتی جسته تا بتوانند در سطح منطقه و کشورها تاثیرگذارتر از گذشته ایفای نقش کنند.
ایران اسلامی نیز در آستانه شرایط اجتماعی تازه‌ای قرار گرفته است. نسل سوم مهاجری که به‌تدریج و طی بیش از چهار دهه از جریان مهاجرت، شتابان فاصله گرفته و در ساختار جمعیتی نیز به نوعی ثبات نزدیک شده است، با درک نیازهای فرهنگ شهرنشینی وارد صحنه اجتماعی شده‌اند و تمناها و تقاضاهای فرهنگی متفاوتی دارند. می‌توان پیش‌بینی کرد در پس فرآیند توسعه معاصر و طی دو دهه آینده، شهرنشینی از شکوفایی فرهنگی بیشتری برخوردار خواهد بود و مجموع تحولات اتفاق افتاده در جهان معاصر باعث شده، توجه به فرهنگ و هنر و رسانه در زندگی امروز جایگاه ویژه‌ای بیاید و سبک زندگی مردم ایران اسلامی نیز در عرصه فرهنگ دچار تغییراتی شود، همان‌گونه که هنرهای تجسمی و هنرهای سمعی و بصری تا فرهنگ و زیر شاخه‌های بی‌حد و حصرش در کنار رسانه‌های صوتی و تصویری و مجازی در عصر حاضر از ارکان مهم توسعه فرهنگی کشور به حساب آیند.
جامعه نوین را می‌توان جامعه‌ای توصیف کرد که منطق رسانه بر آن حاکم است. در هزاره سوم، رسانه به تمام بخش‌های زندگی بشری نفوذ کرده و به یکی از ابزارهای اصلی برساخت هویت تبدیل شده است. پشتوانه علمی و داده‌کاوی‌های پژوهش محور در حوزه فرهنگ، هنر و رسانه در عصر حاضر از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و همچنان که یافته‌های پژوهشی در چند سال اخیر نشانگر این موضوع در ابعاد متکثر است، توجه دادن به نسل جدیدی از هنرمندان و فعالان فرهنگ و رسانه در توسعه فرهنگی موثر بوده و به طور حتم نیروی انسانی نواندیش و نوگرا، مؤثرترین و مهم‌ترین رکن تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به حساب می‌آید و نیروی انسانی متخصص و متعهد است که با اعمال و اتخاذ تصمیم‌های صحیح و به‌موقع خود می‌توانند همواره برای سرزمین مادری خود ارزش مضاعف ایجاد کند. بی‌شک در دنیای کنونی، مراکز و موسسات فرهنگی و هنری نقش بسیار مهمی در تاثیرگذاری‌های مختلف فرهنگی دارند و متولیان این موسسات انسان‌ها هستند؛ انسان‌هایی که در کالبد موسسه روح می‌دمند، آن را به حرکت در می‌آورند و اداره می‌کنند. موسسات بدون وجود نیروی انسانی نه تنها مفهومی ندارند، بلکه اداره آنها نیز میسر نخواهد بود. حتی با وجود فناور شدن و تبدیل آنها به توده‌ای از سخت‌افزار، همچنان نقش انسان به عنوان عامل حیاتی و راهبردی در بقای فعالیت مراکز و موسسات، کاملا مشهود است.
بر این اساس منابع انسانی ارزشمندترین منبع موسسات امروزی جهان به شمار می‌آیند؛ چرا که به تصمیمات شکل داده، مسائل و مشکلات آن را حل کرده و بهره‌وری را عینیت و جانی دوباره می‌بخشند.
رسانه‌ها و فرهنگ
رسانه، فرهنگ و افکار عمومی از لحاظ کاربردی واژه‌های بهم مرتبط هستند، هر چند این سه واژه از لحاظ مفهومی، مستقل هستند اما قرابتی دیرینه دارند و قرین یکدیگرهستند. رسانه دارای وجه عینی بوده و فرهنگ و افکار عمومی دارای وجه ذهنی. ناگفته مشخص است لایه‌ای از فرهنگ در هر پدیده‌ای وجود دارد. فرهنگ قابل ارتقاست و ارتقای فرهنگ توسط رسانه می‌تواند، انجام گیرد. رسانه در کنار سایر ظرفیت‌های موجود در هرجامعه‌ای وظیفه مهمی در رشد و تعالی آن جامعه به عهده دارند. از اینجاست که در جوامع امروز تا این حد به افکار عمومی و شناخت آن اهمیت داده می‌شود. اهمیت ابعاد تاثیر رسانه‌ها بر افکار عمومی نیز از نکات مغفولی است که باید به آن توجه کرد. از طرفی انواع رسانه و حوزه تاثیر هر یک را بیان کرده و این نکته تبیین شود که رسانه‌ها چه نقشی می‌توانند در پیشرفت طرز تلقی طبقات مختلف جامعه نسبت به مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایفا کنند.
نکوداشت آیین‌ها
بازنمایی آرمان‌ها و آیین‌های ایرانی- اسلامی به زبان هنر و با تمسک به ساحت رسانه در دنیای امروز می‌تواند در شکوفایی اقتصاد فرهنگ و هنر نقش مهمی داشته باشد. گردهم آوردن مردم در فواصل زمانی منظم و حفظ خطوط ارتباط و همکاری آنها، یکی از مهم‌ترین کارکردهای مراسم آیینی به حساب می‌آید که از طریق یکپارچه‌سازی جامعه، باعث اعتبار بخشیدن به وضع موجود و در نهایت، ثبات اجتماعی و هویت ایرانی در جامعه می‌شود. فراهم آوردن زمینه تقویت و تایید دوباره پایبندی جامعه به یک رشته ارزش‌ها و باورداشت‌های خاص که ممکن است فراموش یا کمرنگ شده باشند، نیز از دیگر مزیت‌های نکوداشت آیین‌های ایرانی است. ایران اسلامی به لحاظ تنوع قومی، دینی و تنوع اقلیم و فرهنگ، آیین‌هایی دارد که از آن جمله می‌توان به یلدا یا نوروز اشاره کرد؛ بلندترین شب سال در کنار بهترین‌ها، بزرگ‌ترین جشن اسطوره‌ای اقوام ایرانی و عید رسمی ایرانیان که با رفتارهای آیینی مثل پوشیدن لباس نو، صله‌رحم، مهمانی‌دادن، عیدی (هدیه) دادن و عیدی‌گرفتن، نظافت محل زندگی و کار، برگزاری مراسم ازدواج و خواستگاری در ایام نوروز، صلح‌وآشتی و برگزاری مراسم پنجشنبه آخر سال همراه است.
دید و بازدید و به دیدار بزرگان رفتن و خواندن اشعار حافظ و مرور خاطرات و بیان نکات پندآموز از زبان بزرگ‌ترها همواره بر شیرینی و جذابیت‌های این آیین‌های سنتی افزوده است، هرچند از دیگر جشن‌های آیینی می‌توان به اعیاد فطر، قربان، غدیر و نیمه‌شعبان اشاره کرد که در همه آنها رفتارهای آیینی ازجمله دید و بازدید دوستان و آشنایان، کمک به مستمندان از طریق پرداخت زکات فطره، گوشت نذری یا عیدی و… مرسوم است. توجه دادن به آیین‌ها و سنت‌های ایران اسلامی می‌تواند در برابر نفوذ بلاشک ماهواره‌ها و انواع دستگاه‌های نمایش فیلم خانگی همراه سیل انبوه فیلم‌های رنگارنگ در دسترس این مخاطبان به مقابله بایستد و با اهمیت به سبک زندگی ایرانی – اسلامی اندک کورسوی چراغ معاندان و دشمنان فرهنگ ایرانی- اسلامی را به قهقرا ببرد.
راه‌های تاثیرگذاری فرهنگی
دیده شدن ظرفیت‌های نوظهور در عرصه علم و نوآوری و ایجاد پیش‌شرط‌های لازم و کافی برای تبلیغ فرهنگ و هنر ایرانی اسلامی توسط دستگاه‌های متولی فرهنگ و توجه داشتن به تقاضاها و تمناهای فرهنگی نسل نواندیش جهانی، احیاگر جایگاه و نقش اجتماعی، فرهنگی و تربیتی و تاثیرگذاری اصحاب فرهنگ و هنر در توسعه فرهنگی و هنری ایران اسلامی در مجامع فرهنگی جهانی خواهد بود. مهم‌ترین و بارزترین وجه تمایز اقتصاد فرهنگ و هنر امروز و دیروز، جهانی شدن است و پدیده جهانی شدن تحولات اساسی در ابعاد مختلف در جهان امروز ایجاد کرده است. در بعد اقتصادی شامل گسترش و یکپارچگی بازارهای مالی و مبادلات تجاری، ایجاد سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی ادغام بازارهای مالی و بانک‌های بزرگ جهان و از همه مهم‌تر تاسیس سازمان تجارت جهانی و در پی آن، آزاد سازی تبادل کالا و نقل و انتقال سرمایه بین کشورها و ادغام شرکت‌های تولیدی بزرگ شده است، زمینه کسب درآمد در عرصه بین‌المللی برای اصحاب فرهنگ و هنر نیز آسان‌تر از گذشته فراهم است./مهدی توکلیان