سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۹؛ دوره طلایی اقتصاد ایران

اینکه بتوان شرایط اقتصادی در دو زمان متفاوت را که فاصله بین آنها به حدود نیم قرن می‌رسد، مقایسه کرد و بعد از آن نیز نتیجه گرفت کدام بهتر بوده، در حالت معمول امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه بتوان میزان انتظار اجتماعی از حد رفاه را تعریف کرده و پس از موجودیت رفاه را به آن انتظارات تقسیم کرده یا نسبت به آن بسنجیم. در این صورت است که می‌توان دو سال یا دو دهه یا به صورت کلی دو زمان متفاوت را از نظر اقتصادی با یکدیگر مقایسه کرد. چرا نمی‌توان مقایسه بدون سنجش واحدهای مربوط به رفاه داشت؟ به این علت که در طول نیم قرن تکنولوژی تغییرات زیادی کرده که بر هزینه تولید کالاها اثرگذاشته و آنها را کاهش داده است. بسیاری از کالاهایی که در سبد خانوارها نبوده در این مدت به سبد مصرفی خانواده‌ها وارد شده است. اصلاحات جدی نیز در این مدت رخ داده است. به عنوان مثال ۵۰ سال گذشته کامپیوتر، تلفن همراه را راه‌های ارتباطی که هم‌اکنون وجود دارد، وجود نداشته است. قاعدتا در این مدت و در ابتدا باید رفاه مورد انتظار برای متوسط جامعه را برآورد کرد و پس از آن با رفاه متوسط جامعه در سال‌های اخیر مقایسه کرد. پس از آن می‌توان وضعیت اقتصادی جامعه در دو زمان متفاوت را با دو رفاه مورد انتظار متوسط اندازه‌گیری شده مقایسه کرد. در این صورت شاید بتوان به نتیجه قابل استنادی دست یافت. به عنوان مثال در نیم قرن گذشته دسترسی افراد به آب آشامیدنی، برق و گاز محدود بوده اما در همان سال‌ها انتظارات برای رفاه نیز محدود بوده؛ این در حالی است که در حال حاضر تمام موارد گفته شده جزو امکانات اولیه برای زندگی است. نمونه این را می‌توان در موزه‌ها و کاخ‌های کشور نیز مشاهده کرد. به عنوان مثال خانه‌های لاکچری در کشور چندین برابر کاخ‌های تاریخی امکانات رفاهی دارند.

این امر نشان می‌دهد که سطح انتظارات رفاهی در گذشته حتی برای کاخ‌های تاریخی نیز محدود بوده بنابراین مقایسه دو سال که فاصله زمانی حدود نیم قرنی با یکدیگر دارند، بدون درنظر گرفتن موارد اینچنینی تقریبا نشدنی است. قاعدتا موضوع مقایسه وضعیت معیشتی افراد در سال‌هایی که فاصله زمانی زیادی دارند، نسبی است و نمی‌توان به صورت مطلق آنها را با یکدیگر مقایسه کرد و برای‌شان نسخه پیچید، بلکه لازم است برا‌ی‌شان یک متوسط همواره شده سطح رفاه درنظر گرفت و آنها را با یکدیگر مقایسه کرد.
موضوع مهم دیگر، پیشرفت تکنولوژی است. این موضوع می‌تواند متوسط سطح رفاه را ارتقا دهد. البته در اینجا می‌بایست به چند نکته اشاره کرد که با یکدیگر قابل قیاس هستند، به عنوان مثال رشد اقتصادی براساس یک پایه‌ای تعریف می‌شود؛ در سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۹ نرخ رشد اقتصادی کشور بالای ۱۰درصد و نرخ تورم نیز پایین بوده است. در اینجا می‌توان اذعان داشت که وضعیت اقتصادی خوبی داشتیم و این دوره طلایی بوده است. برنامه‌ها، تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و مدیریت جامعه به گونه‌ای بوده که در این مدت نرخ رشد اقتصادی بالاتر از ۱۰درصد در کل دوره بوده است. این را می‌توان نشان‌دهنده مدیریت اقتصادی دانست. اما از نظر مطلق نمی‌توان مقایسه‌ای بین اعداد اقتصادی بدون درنظر گرفتن سایر شاخص‌ها داشت./اعتماد-سهراب دل‌انگیزان