با تبدیل شدن اوکراین به بزرگترین میدان آزمایش موشک‌های بالستیک و کروز بعد از حمله روسیه به این کشور مسئولان ایرانی ضرورت درس گرفتن از آن را پنهان نمی‌کنند.

علی‌رغم گزارش‌های اخیر مبنی بر وقوع مجموعه انفجارها در داخل مرز روسیه، ظرفیت محدود اوکراین و عدم توانایی‌اش برای وارد آوردن خسارات در پشت خطوط مقدم در خاک روسیه مانع از گسترش هدفمند جنگ به داخل روسیه شده است. فقدان چنین تهدیدی بر محاسبات روسیه در آغاز جنگ تأثیر گذاشت و توانایی ارتش اوکراین در بازدارندگی روس‌ها را مختل کرد.

اظهارات مقامات ایرانی و سپاه پاسداران نشان می دهد که تهران در جنگ اوکراین به این واقعیت توجه کرده است. در نشریه‌ سپاه پاسداران آمده است که «موشک‌ها با ایجاد توازن ترس می‌توانند از جنگ جلوگیری کنند و مخالفان را مجبور به توسل به دیپلماسی کنند.»

سرلشکر عزیز نصیرزاده، جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، گفت: «درس اصلی جنگ اوکراین این است که نمی‌توانید چشمان خود را به روی بازدارندگی ببندید و درباره محدود کردن قدرت موشکی خود صحبت کنید.»

اظهارات مشابهی نیز از سوی چندین شخصیت محافظه کار در ایران در تایید این روایت صورت گرفته که جنگ سرنوشت هر کشوری است که توانایی‌های بازدارندگی خود را در اختیار دشمنان قرار دهد و به تضمین های امنیتی قدرت های خارجی اتکا کند. بسیاری از آنها به یادداشت تفاهم سال ۱۹۹۴ بوداپست اشاره می‌کنند که در آن اوکراین موشک‌های استراتژیک و سلاح‌های هسته ای شوروی سابق را در ازای تضمین‌های امنیتی به روسیه منتقل کرد.

عبدالرسول دیوسالار، کارشناس سیاست خارجی و دفاعی ایران می‌گوید جنگ در اوکراین موضع کسانی را در ایران تقویت می‌کند که بر اهمیت قدرت و بازدارندگی تاکید می‌کنند و به سیاست عدم گفت وگو در مورد برنامه‌های موشکی میان آمریکا و تهران پایبند هستند. به گفته او جنگ در اوکراین احتمالاً این تصور را در ایران تقویت می‌کند که موشک‌ها ابزاری حیاتی برای بازدارندگی هستند و نباید مورد بحث قرار گیرند.

ناظران بر این باورند که جنگ اوکراین احتمالا بر دکترین موشکی ایران، به‌ویژه بر روش‌های استفاده از آن از سوی نیروهای این کشور در سطح تاکتیکی تأثیر می‌گذارد.

در سال‌های اخیر، تهران در اشاره به ارزش عملیاتی موشک‌های دقیق خود اطمینان بیشتری پیدا کرده است. این مسئله چه بسا در استفاده تهران از موشک‌های بالستیک خود برای حمله به مواضع داعش در شرق سوریه در سال ۲۰۱۷، پایگاه‌های گروه‌های جدایی‌طلب تروریست کُرد در عراق در سال ۲۰۱۸، پایگاه هوایی عین الاسد آمریکا در سال ۲۰۲۰ و مرکز اطلاعاتی احتمالی اسرائیل در اربیل در سال ۲۰۲۲ بیشتر مشهود بوده است.

مورد اوکراین ثابت می‌کند که ادامه شلیک موشک به مواضع دشمن در یک جنگ بزرگ متعارف ممکن و مؤثر است. موشک‌ها می‌توانند به جبران فقدان نیروی هوایی در سطح تاکتیکی کمک کنند. به ویژه زمانی که بازدارندگی شکست می‌خورد و جنگ اجتناب ناپذیر می‌شود.

یکی از دلایل اصلی اتکای شدید روسیه به موشک در اوکراین شکست نیروی هوایی این کشور در تامین برتری هوایی است. عملکرد نیروی هوایی روسیه در اوکراین درس‌های مهمی را برای کشورهایی مانند ایران فراهم می‌کند که ناوگانی قدیمی از هواپیماهای جنگی دارند.

سال‌ها است در داخل تشکیلات دفاعی ایران درباره سرمایه‌گذاری در نیروی هوایی یا موشکی این کشور صحبت شده است. ایران تصمیم گرفت در بحبوحه تحریم‌ها و ناتوانی در دسترسی به بازار تسلیحات بین المللی، نیروی موشکی خود را در اولویت قرار دهد و در عین حال تلاش می‌کند ناوگان قدیمی خود را از طریق تلاش های نوسازی داخلی و به کارگیری فناوری‌های جدید مانند هواپیماهای بدون سرنشین حفظ کند.

در عین حال ایده احیای نیروی هوایی ایران با خرید هواپیماهای ساخت روسیه به قوت خود باقی است. دیوسالار می‌گوید که عملکرد ضعیف روسیه می تواند شک و تردیدها درباره هزینه کردن منابع مالی محدود تهران برای هواپیماهای نظامی را بیشتر کند. در نتیجه جنگ اوکراین احتمالا توازن قدرت در ارتش ایران را به نفع کسانی تغییر دهد که موشک‌ها را بر نیروی هوایی کلاسیک ترجیح می‌دهند.

جنگ اوکراین همچنین وجود ارتباط مستقیم میان عوامل کیفی مرتبط به میانگین شکست و اندازه ذخایر موشکی را نشان داد. احتمالا این واقعیت بحث و جدلی را در ایران درباره میزان ذخایر موشکی در کشور و چگونگی بهبود سیستم‌های تعمیر و نگهداری به راه اندازد.

دیوسالار باور دارد آنچه می‌توان با قطعیت تایید کرد این است که ارتش ایران جنگ در اوکراین را گواه این می‌داند که تصمیم درستی گرفته که موشک‌ها را ستون استراتژی بازدارندگی خود قرار داده است. این جنگ بینش ارزشمندی در مورد الزامات عملیاتی برای استفاده از موشک در یک جنگ بزرگ نیز ارائه کرده است.

منبع: العرب / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱