هم‌پیمانی راهبردی ایران و روسیه؟

نویسنده: طونی فرنسیس

 با گذشت ۳۳ سال از نامه ای که (امام) خمینی، بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران برای آخرین رهبر اتحاد شوروی، میخائیل گورباچف نوشت، به نظر می رسد ولادیمیر پوتین، جانشین او در کاخ کرملین، به آنچه رهبر اسلامگرای راحل ایران مطرح کرد، پاسخ می دهد. او در حال رها کردن غرب و نظام سرمایه داری و عمل کردن به نصحیت (امام) خمینی (ره) در نامه اش است که نوشته بود: «اگر بخواهید مشکلات دشوار اقتصاد سوسیالیستی و کمونیستی را با روی آوردن به مرکز سرمایه داری غربی حل کنید، بدانید که این کار نه تنها مشکلی از مشکلات مردم شما را حل نخواهد کرد بلکه فراتر از آن، به وضعی دچار خواهید شد که لازم می شود کسی برای زدودن آثار اشتباهاتتان بیاید.»

اندکی پس از نامه (امام) خمینی (ره) به گورباچف، اتحاد شوروی فروپاشید و افسر امنیتی دستگاه اطلاعات سابق شوروی یک دهه منتظر ماند تا عالی ترین مقام در جمهوری روسیه جدید را عهده دار شود و بعد از بیست سال حکومت تقریبا مطلق که صرف رویارویی تمام عیار با غرب و در رأس آن آمریکا و اروپا شد، به سراغ جانشین (امام) خمینی (ره) رفت تا با او ائتلافی راهبردی علیه مرکز سرمایه داری غربی تشکیل دهد.

یولیا بوزیک، روزنامه نگار روس در تحلیل خود سفر ولادیمیر پوتین به ایران را مهمترین سفر او در کل دوره حکومتش توصیف کرد. بوزیک اجلاس سه جانبه که رئیس جمهوری ترکیه نیز در آن حضور داشت را کم اهمیت دانست بلکه به نوعی، اردوغان را دشمنی تلقی کرد که در عراق و سوریه زیر فشار سپاه پاسداران انقلاب ایران و در پشت آن، روس ها قرار دارد. بوزیک معتقد است اردوغان برای بررسی مسائل جدید درباره سوریه و به ویژه قصد ترکیه برای اعزام نیرو به سوریه به بهانه مقابله با اقدامات تروریستی حزب کارگران کردستان به تهران سفر کرد ولی سپاه پاسداران ایران با حمایت روسیه در حال لبخند زدن و دست تکان دادن است. به عبارت دیگر اردوغان در این موضوع باید با تهران و مسکو تعامل کند.

رئیس جمهوری ترکیه در طول سفرش به ایران منزوی و عبوس بود به ویژه که آیت الله خامنه ای، رهبر انقلاب ایران مخالفت ایران با عملیات ترکیه در سوریه را به روشنی اعلام کرد. مهمترین موضوع نشستی که در چارچوب «روند آستانه» برگزار شد، «سوریه» نبود بلکه مهار تمایلات ترکیه بود. آیت الله خامنه ای مذاکرات هسته ای را به انتظار سفر پوتین که حامل بسته پیشنهادی روسیه بود متوقف کرد تا بر اساس آنچه روسیه پیشنهاد می دهد تصمیم گیری کند. رئیس جمهوری روسیه نیز به تهران سفر کرد تا رهبر عملگرای ایران را متقاعد کند از نظر راهبردی به منظومه روسیه ملحق شود.

پوتین در راستای زمینه سازی برای جلب رضایت رهبر ایران، پیش از ورود به تهران با راه اندازی گذرگاهی بین روسیه و هند از طریق ایران موافقت کرد که از زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد مطرح شده بود ولی روسیه آن را به حال تعلیق درآورده بود. در یازدهم ژوئیه خبرهایی درباره قصد مسکو برای خرید پهپاد نظامی از ایران منتشر شد و در پانزدهم همان ماه نیز پوتین قانون تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اوراسیا را که جایگزین اتحادیه اروپاست، امضا کرد. سرمایه گذاری هفت میلیارد دلاری روسیه در میدان نفتی ازادگان و تفاهم نامه سرمایه گذاری ۴۰ میلیارد دلاری گازپروم در میدان های گازی پارس شمالی و پارس جنوبی، از دیگر نتایج سفر پوتین به تهران بود. اگر توافقنامه های روسیه و ایران به نتیجه برسد، روسیه بیشترین میادین گاز جهان را انحصارا در اختیار خود خواهد گرفت.

آنا پورشوسکایا، پژوهشگر موسسه واشنگتن در گزارشی نوشت، انتخاب ایران به عنوان نخستین مقصد سفر خارجی پوتین خارج از اراضی اتحاد جماهیر شوروی بعد از جنگ اوکراین و دیدارش با آیت الله خامنه ای، رهبر انقلاب ایران حاوی پیام های متعددی به غرب بود. در این سفر، از حمله ترکیه به سوریه – هرچند به طور موقت – جلوگیری شد و رهبر ایران به روشنی از پوتین در جنگ اوکراین حمایت کرد و قراردادهای مهمی بین دو کشور امضا شد.

برداشت اصلی از همگرایی روسیه و ایران این است که روسیه به حمایت از سیاست ایران در سوریه ادامه خواهد داد و چه بسا چشم خود را به روی پروژه ایران در لبنان خواهد بست و در عراق نیز از ایران در مبارزه با آمریکا و ترکیه حمایت خواهد کرد.

با این حال پوتین اصرار دارد بین «هم پیمانی راهبردی» خود با ایران و روابط خوبش با کشورهای خلیج فارس، تعادل برقرار کند. ولی کل این روند در ماه های آینده در معرض آزمون قرار خواهد گرفت. هنوز توافقی بر سر برنامه هسته ای ایران به دست نیامده است و ایران به چانه زنی با آمریکایی ها و اروپایی ها تا آخرین لحظه ادامه خواهد داد. تهران این بار برای چانه زنی از توافقات به دست آمده با روسیه استفاده خواهد کرد تا ببیند موثر است یا خیر.

پوتین هم از برگه ایران برای چانه زنی با غرب استفاده خواهد کرد ولی تکیه کردن روسیه به ایران به عنوان تنها هم پیمان در بازی بزرگ ابرقدرت ها، به دشواری می تواند به نتایج روشنی منجر شود. چین که دیگر هم پیمان قدرتمند هر دو کشور است، چندان اشتیاقی نشان نمی دهد و با توجه به فضای پرتنش کنونی بین المللی، اجرای پروژه های متعددی را در روسیه و ایران متوقف کرده است.

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱