آرمان امروز: حمید رضا خالدی: رئیس سازمان بهزیستی در سخنانی قابل تامل اعلام کرده که آخرین آمار سالخوردگان مربوط به سال ۹۵ است و امروز هیچ آماری از جامعه سالمندی نداریم.  چندی قبل علی‌محمد قادری جلسه نشست شورای ملی سالمندان کشور با بیان اینکه ما از سال ۹۵ دقیقاً نمی‌دانیم که با چه آماری مواجه هستیم بر لزوم سرشماری نفوس کشور برای پیش بینی وضعیت سالمندی تاکید کرد.

تعیین سن، اولین گام

سالخوردگی جمعیت یک مفهوم آماری است که ریشه در کاهش مستمر باروری داشته و افزایش امید زندگی در آن نقش کمتری دارد.  در جلسه نشست شورای ملی سالمندان کشور یکی از اعضا این شورا  با اشاره به اینکه در سال‌های آینده با موجی از سالمندان تحصیل کرده مواجه هستیم؛ گفت: باید سن سالمندی و آغاز بیماری‌ها را ۸۵ سال بدانیم. توجه به سلامت سالمندان و پیشگیری از بیماری‌های سالمندی ضروری است. این در حالی است که به گفته  سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان ، سن شروع سالمندی در جامعه ایرانی از ۶۰ سالگی شروع می‌شود در حالی که در کشورهای توسعه یافته این سن دیرتر و در کشورهای آفریقایی سن سالمندی زودتر شروع می‌شود. حسام‌الدین علامه می گوید؛ در کشورهای توسعه یافته، سن سالمندی عمدتا از ۶۵ سالگی آغاز می‌شود و در برخی کشورهای آفریقایی و جهان سوم با توجه به سن پایین امید به زندگی، سن سالمندی هم زودتر شروع می شود. داریوش طهماسبی، جمعیت شناس اما در مورد شاخصه های سالخوردگی به «آرمان امروز» می گوید:  روش‌های مختلفی برای تعیین سن بازنشستگی وجود دارد که بسته به موقعیت جغرافیایی و بافت اجتماعی، سن سالمندی بسیار متفاوت است. از سن شناسنامه‌ای و  نقش اجتماعی گرفته تا سلامت جسمانی یا ظاهری. وی در مورد پیشنهاد اینکه ۸۵ سالگی را سن بازنشستگی بشناسیم می گوید: من اصلا مفهوم این جمله را نمی فهمم. چون در ایران وقتی فردی ۶۰ سالگی را رد می کند از لحاظ جسمی به شدت افت پیدا می کند و نیازمند انواع حمایت ها و بخصوص حمایت های درمانی است. بنابراین در خوشبینانه ترین حالت سن سالخوردگی در ایران باید همان ۶۵ سال باشد.   وی با ذکر اینکه سن روانشناختی نیز ملاک سن سالمندی قرار می‌گیرد می گوید: در این ملاک، عملکرد ذهنی و روانی فرد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. اگر افتی در عملکرد ذهنی اتفاق بیفتد، فرد سالمند تلقی می‌شود. سن سالمندی از نظر اجتماعی و مشارکت اجتماعی و توانمندی و حضور در فعالیت های جمعی محاسبه می‌شود بنابراین سن ۶۰ سالگی برای آغاز سالمندی در ایران صحیح به نظر می‌رسد.

ارتباط بین امید به زندگی و سالمندی

اما بین امید به زندگی و سالمندی چه رابطه ای وجود دارد؟ طهماسبی در پاسخ به این سوال می گوید: مکانیسم و فرمول مناسب برای شروع سن سالمندی جمعیت این است که ۱۵ سال از سن امید به زندگی بدو تولد آن جمعیت کم کنیم. به عبارتی در سرشماری سال ۱۳۹۵، سن امید به زندگی جامعه ایرانی حدود ۷۵ سال بود اگر ۱۵ سال کم کنیم سن  ۶۰ سال، سن شروع سالمندی جامعه ایرانی است یا اگر در ژاپن سن امید به زندگی ۸۴ سال است تا ۷۰ سال می تواند سن شروع سالمندی آن کشور باشد یا اگر در کشور آفریقایی، سن امید به زندگی پایین تر از ۷۰ سال است سن سالمندی می تواند قبل از ۶۰ سالگی باشد.

سالخورده از نوع «باسواد»

اما در نشست شورای ملی سالمندان یکی دیگر از اعضا به نکته مهم دیگری اشاره کرد که تاکنون به آن اشاره ای نشده بود. استفاده از واژه ای به نام سالخوردگان «باسواد» . وی با اشاره به اینکه در سال‌های آینده با موجی از سالمندان تحصیل کرده مواجه هستیم؛ گفت: باید سن سالمندی و آغاز بیماری‌ها را هشتاد و پنج سال بدانیم. این جمله ولی از آن جهت کلیدی است که می تواند جرقه ای باشد برای این سوال که چرا دولت و برنامه ریزان تا این حد نگران سونامی سالخوردگان «باسواد» هستند؟ سوالی که طهماسبی در تشریح دلایل آن می گوید: علت آن شاید این باشد که از یکسو خروج سالخوردگان «باسواد» از چرخه فعالیت و کار خلائی جدی را در مورد تامین نیروی انسانی باسواد و متخصص ایجاد می کند و از سویی این افراد سقف مطالباتشان به شدت بالاتر از بقیه بازنشستگان و سالخوردگان است. یعنی آنها از دولت و تامین اجتماعی به جد، خواستار خدمات حمایتی درمانی و معیشتی و… خواهند بود. که این امر، درکنار وضعیت نابسامان سازمان تامین اجتماعی و شرایط ناهنجار مالی کشور می تواند به چالشی جدی برای دولت بدل شود.

سن بازنشستگی یا سالمندی؟

در برنامه هفتم توسعه، سن بازنشستگی ۶۵ سال ذکر شده است. این درحالی است که اگر قرار باشد سن بازنشستگی ۸۵ سال شود، مسلما این امر تناقضی آشکار بوده و دولت را با چالشی جدید  مواجه می کند. شاید به همین دلیل بود که سید محمد موسوی خطاط کارشناس سیاست گذاری حوزه رفاه و تامین اجتماعی گفته بود: باید مفهوم بازنشستگی و سالمندی را بهم نزدیک کنیم تا هم صندوق‌ها توسعه یابند و هم سالمندان از مزایا بهره‌مند گردند.

 سالمندی جمعیت در جهان

بررسی‌های جمعیتی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که جمعیت جهان رو به سالمندی می‌رود و این روند در آینده سریع‌تر از قبل خواهد بود. نسبت جمعیت سالمند جهان (۶۵ ساله و بیش‌تر) در سال ۲۰۲۰، برابر ۹٫۳ درصد بود. با فرض ثبات باروری در مقدار کنونی خود، متوسط در سال ۲۰۵۰ این مقدار بیش از دو برابر خواهد شد، یعنی به مقدار ۲۲٫۸ درصد خواهد رسید. در سال ۲۰۲۰، نسبت جمعیت ۶۵ سال و بیش‌تر در کشورهای پیشرفته ۱۷٫۶ درصد و برای سایر کشورها ۶٫۳ درصد برآورد شده است. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۵۰، ۱۵٫۶ درصد از جمعیت جهان ۶۵ ساله و بیش‌تر باشند، در حالی که این نسبت در کشورهای توسعه‌یافته ۳۳٫۴ درصد و در کشورهای در حال توسعه ۱۹٫۵ درصد و در کشورهایی که حداقل توسعه‌یافتگی را دارند ۹٫۵ درصد باشد. نکته‌ی جالب توجه این که بر اساس پیش‌بینی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۵۰ سهم جمعیت ۶۰ ساله و بیش‌تر ۴۲ کشور جهان بیش‌تر از سهمی خواهد شد که اکنون ژاپن به‌عنوان سالخورده‌ترین کشور دارد. در سال ۲۰۲۰، سهم جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر کشور ژاپن برابر ۳۴٫۳ درصد برآورد می‌شود.

چرخه سالمندی جمعیت ایران

طهماسبی با ذکر اینکه مطالعات نشان می‌دهد که جمعیت ایران نیز همگام با جمعیت جهان رو به سوی سالمندی می‌رود می گوید: دلیل آن واضح است. چون ایران مراحل اولیه‌ی گذار جمعیتی را پشت سر گذاشته است. آمار و ارقام حاصل از سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن نشان می‌دهد که تعداد جمعیت سالمند ایران در طی دهه‌های اخیر در حال افزایش بوده است. براساس آخرین آمار موجود تعداد جمعیت سالمند ایران (سنین ۶۰ سال و بیش‌تر) از ۱٬۱۷۳٬۶۷۹ نفر در سال ۱۳۳۵، به ۷٬۴۱۴٬۰۹۱ نفر در سال ۱۳۹۵ رسید. در عین حال پیش بینی می شود که جمعیت سالمندی ایران تنها طی دو دهه آینده دو برابر شده و احتمالا تا سال ۱۴۳۵ از یک سوم جمعیت کشور هم عبور کند. حالا باید منتظر ماند تا سال آینده شاهد سرنوشت جامعه سالخورده ایران و تدابیری که دولت برای حمایت از آنها خواهد داشت، باشیم.