هوشمند سفیدی

آرمان امروز : رفتار انتخاباتی به عنوان یکی از مظاهر مهم مشارکت سیاسی در سپهر سیاسیت، از اهمیت اساسی برخوردار است. مطالعه انتخابات به عنوان یک حوزه مطالعاتی، بیش از ۵۴ سال است که سابقه دارد. ماهیت مردم سالار اکثر رژیم‌های سیاسی و اثرگذار بودن انتخابات در تغیر کابینه‌ها و احزاب و گرایش‌های مسلط و تغیر سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها و مناسبات سیاسی در داخل و خارج کشور از دیگر سو، علاوه بر ابعاد راهبردی، بررسی انتخابات و مسائل مربوط به آن را در کانون توجه علمی نیز قرار داده است. در واقع، انتخابات، تبلور مشارکت جمعی مردم در عرصه تصمیم‌گیری‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در یک حرکت مدنی مبتنی بر عقلانیت است و نتیجه آن، برآیند خواست‌ها و ارزش‌های یک ملت را نشان می‌دهد که در فرهنگ سیاسی آنان خودنمایی می‌کند. رفتار انتخاباتی یک جامعه از عوامل متعددی تأثیر می‌پذیرد که مهمترین آن‌ها عبارتند از: محاسبه منابع، تبلیغات نامزدها و گروه‌های سیاسی، ابراز خود و احساس کارآمدی، تجارب سیاسی قبلی، ویژگی‌های فردی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی (حاجی پور ساردویی، ۱۳۹۶ :۷۳-۶۲).

“موریس دووژره” انتخابات را میوه مجانی شدن حق رأی می‌داند. او می گوید: انتخابات ابزاری است که توسط آن می‌توان اراده شهروندان را در شکل‌گیری نهادهای سیاسی و تعیین متصدیان اعمال اقتدار سیاسی ملاحظه کرد. انتخابات، رایج‌ترین واژه سیاسی در کشورهای دموکراتیک و طریقه اصلی تعیین مقامات انتخابی است. (دووژره ، ۱۳۹۴ : ۱۰۰)

برخی از دانشمندان علوم سیاسی، توجه خود را صرفاً به انتخابات و رفتار رأی‌دهندگان معطوف ساخته‌اند و حتی در برخی از محافل آکادمیک، ایجاد یک رشته کاملاً تازه مطالعاتی به نام “پسفولوژی” به معنای مطالعه انتخابات و رفتار رأی‌دهندگان مورد توجه قرار گرفته است. (باتامور، ۱۳۶۸ :۳۴) بنابراین، سابقه بررسی مستقل انتخابات به همان قدمت بررسی مشارکت سیاسی از یکسو و حتی تأکید بر ایجاد رشته مطالعاتی مستقل برای آن، گویای اهمیت رفتار انتخاباتی است. این اهمیت به اندازه‌ای است که انتخابات را کانون فرآیند سیاسی می‌دانند. شاید هیچ پرسشی در سیاست به اندازه این پرسش مهم نباشد که چرا ما سیاستمدارانی را که باید بر ما فرمانروایی کنند، انتخاب می کنیم.

“انتخابات” چیزی جزء صورت عملی دموکراسی تلقی نمی‌شود، انتخابات روشی است که مردم می‌توانند از طریق آن، حکومت را کنترل کنند. انتخابات، روشن‌ترین فرصت رسمی در اختیار مردم است تا بر فرآیند سیاسی تأثیر بگذارند. (هیود، ۱۳۸۹ : ۳۳۰) انتخابات، یکی از مظاهر دموکراسی است که افراد از طریق آن و در فضای رقابتی و با رأی خود، بر قدرت و تصمیم‌گیران تأثیر می‌گذارند. (هانتینگتون، ۱۳۷۳ :۶۸)؛ گرچه مشارکت انتخاباتی،عمدتاً ارتباط سطحی و گذری افراد با دنیای سیاست توصیف می‌شود، با این حال هر چند عمق مشارکت سیاسی در این بخش تنگ مایه است، گستره وسیع توده‌های جامعه را در بر می‌گیرد. باقر ساروخانی در کتاب “روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی” در تعریف “رفتار انتخاباتی”، آن را کنشی می‌داند که بر مبنای فرهنگ سیاسی در جامعه شکل می‌گیرد، به عبارت دیگر، رفتار انتخاباتی، ناظر بر چگونگی سلوک نامزدها و روش انتخاباتی رأی‌دهندگان، دارا بودن شرایط رأی‌دهی و تعاملات میان آن دو است. (ساروخانی، ۱۳۸۵ : ۱۲۷) علی رغم اینکه رأی دهی، صرفاً یکی از اشکال مشارکت سیاسی است، اما مهمترین رفتار سیاسی، رفتار رأی‌دهی است. رأی دادن، گسترده‌ترین و کمّیت‌پذیرترین شکل رفتار سیاسی است و به نظر می‌رسد در بالاترین نقطه انقلاب رفتاری، رأی‌گیری، کلید گشاینده همه رازهای نظام سیاسی است. (چیلکوت، ۱۳۹۰ :۳۴۵) و بررسی آن، یکی از مباحث جامعه شناسی سیاسی یا جامعه شناسی انتخابات است. (ایوبی، ۱۳۹۲ :۱۶) رفتار انتخاباتی با رأی‌دادن افراد در هر جامعه‌ای، تحت تأثیر موقعیت‌های پسین و پیشین مختلف و متعددی صورت می‌گیرد که حاصل آن، بروندادی به نام “رأی” به سود شخص، حزب و یا جریان سیاسی – فکری خاص می‌شود. پس، برآیند نهایی انگیزه‌ها، ترجیحات و تصمیمات افراد در گزینش و انتخابات و محتوای رأی، پیامد و نتیجه عوامل و انگیزه‌های مختلف و متعددی است. (پیشگاهی فرد، ۱۳۹۰ :۲)

منبع: کتاب “آگاهی سیاسی و رأی آگاهانه“، نوشته: هوشمند سفیدی