برنامه هفتم؛‌ اینک نوبت توسعه سیاسی

آرمان شرق-گروه سیاست:در ایران به نظر می رسد وضعیت متفاوت است. توسعه سیاسی در سه برنامه سوم، چهارم، پنجم و ششم مورد توجه بوده است ولی میزان این توجه در هر یک از آن ها متفاوت بوده و به ترتیب ۳۱ درصد، ۵۰ درصد، ۵۰ درصد، ۲۹درصد و ۴۳ درصد است. با این حال، به نظر می رسد میزان توجه به توسعه سیاسی در برنامه های توسعه، افزایشی بوده اما این توجه در برنامه پنجم و ششم، نسبت به دو برنامه قبلی، کاهش یافته است.

آرمان امروز: توسعه سیاسی را می توان بخشی از فرآیند پیچیده توسعه ملی دانست که زمینه ها و شرایط لازم برای نهادینه کردن امر مشارکت و رقابت سیاسی درون جامعه را فراهم می سازد و حاصل آن، افزایش توانمندی نظام سیاسی است، سند چشم انداز ۱۴۰۴ جمهوری اسلامی ایران، پیش بینی می کند ایران در سال ۱۴۰۴ باید کشوری توسعه یافته باشد و در هفت هدف آرمانی از هشت هدف آن، مصادیقی از توسعه یافتگی سیاسی را مورد توجه قرار می دهد. این سند در برگیرنده مقطع زمانی ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۴ است که قرار بوده در قالب چهار برنامه توسعه پنج ساله تحقق یابد.
گرچه توسعه، یک مفهوم کلی و تقسیم ناپذیر است اما در اینجا در مقام تحقیق، صرفاً به بررسی توسعه سیاسی می پردازیم؛ براین اساس، توسعه سیاسی، یعنی بخشی از فرآیند پیچیده توسعه ملی که زمینه ها و شرایط لازم را برای نهادینه کردن امر مشارکت و رقابت سیاسی درون جامعه فراهم می کند و حاصل آن، افزایش توانمندی نظام سیاسی خواهد بود. همچنین، لوسین پای براین باور است که می توان مولفه های چهارگانه، گذار به توسعه سیاسی را در سه موضوع “دولت”، “جامعه مدنی”، “مردم و جامعه” بیان کرد. منظور از جامعه مدنی، مجموعه سازمان ها، نهادها و تشکیلات غیردولتی است که نقش واسطه بین افراد و گروههای اجتماعی و حکومت را بر عهده دارند و مردم و جامعه، همان شهروندان هستند.
اما در ایران به نظر می رسد وضعیت متفاوت است. توسعه سیاسی در سه برنامه سوم، چهارم، پنجم و ششم مورد توجه بوده است ولی میزان این توجه در هر یک از آن ها متفاوت بوده و به ترتیب ۳۱ درصد، ۵۰ درصد، ۵۰ درصد، ۲۹درصد و ۴۳ درصد است. با این حال، به نظر می رسد میزان توجه به توسعه سیاسی در برنامه های توسعه، افزایشی بوده اما این توجه در برنامه پنجم و ششم، نسبت به دو برنامه قبلی، کاهش یافته است.
امیر دبیری مهر،‌ پژوهشگر مسائل سیاسی در این خصوص می گوید: توسعه مقوله ای چند جانبه است و بر همین اساس نمی توان اولویت گذاری هایی در آن بدون این که تجربه و علم در آن دخیل باشند، صورت داد. در ایران در سال های گذشته مساله توسعه بدون این که تحقیقی علمی در خصوص انجام شود به یک مقوله جناحی و حزبی بدل شده و بر همین اساس نتوانسته آن گونه که مورد نیاز بوده،‌ برنامه های توسعه موثر باشند.
وی افزود: این روند سبب شده تا اساسا برخی واژه ها از مفهوم تهی شده و صرفا کاربرد سیاسی داشته باشد. اصلاح طلبان در این سال ها بر توسعه سیاسی تاکید داشتند و اصولگرایان نیز بر این باور بودند که باید همچون چین، ‌تمرکز کشور معطوف به توسعه اقتصادی باشد. چنین اظهارنظرهایی مشخصا تخریب کننده روند توسعه کشور است و هیچ گره ای از مشکلات کشور باز نمی کند. این مساله در سال های گذشته باعث شد تا توسعه سیاسی زیر سایه بازی های جناحی مدفون شود.
دبیری مهر ادامه داد: با این وجود باید توجه داشت که مهم ترین قسمت توسعه، توسعه سیاسی است و مهم ترین مولفه توسعه سیاسی، مشارکت مردم در عرصه سیاسی و در نتیجه نشاط سیاسی و اجتماعی در جامعه است.
بر همین اساس جامعه ای از توسعه سیاسی برخوردار است که شهروندان آن نشاط سیاسی برای مشارکت داشته باشند. در چنین شرایطی است که نظر آحاد جامعه با کنش هایی که در عرصه سیاسی دارد تا در سرنوشت کشور تاثیرگذار خواهد بود و آن ها در پیشرفت کشور نقش آفرینی می‌کنند.
ضرورت توسعه سیاسی از آن منظر است که هر میزان مشارکت مردم در در این عرصه پایین باشد، بی اعتمادی در جامعه بیشتر شده و موانع در مسیر توسعه سیاسی و اقتصادی بیشتر می شود. توسعه سیاسی به معنای واقعی مفهوم اگر در جامعه وجود نداشته باشد،‌ جامعه هیچ توسعه دیگری را تجربه نخواهد کرد. امروز توسعه فرهنگی، توسعه اجتماعی و تمامی شاخه های توسعه در گرو اعتماد مردم به ساختار و آن علقه ای است که به کشور دارند و مشخصا اگر چنین ویژگی هایی در جامعه وجود نداشته باشد،‌ کشور هیچ گاه توسعه اقتصادی را به هیچ شکلی تجربه نخواهد کرد.
این پژوهشگر حوزه سیاسی تصریح کرد: مردم باید به این باور برسند که کشور ملک مشاع آن هاست و به ازای هر شخص که در این کشور زندگی می کند، ظرفیتی برای کنشگری وجود دارد.
این احساس اگر در جامعه وجود نداشته عملا هیچ برنامه توسعه ای به نتیجه نخواهد رسید. امروز افرادی برای برنامه توسعه تصمیم گیری می کنند که هیچ آگاهی نسبت به توسعه سیاسی ندارند. همین امر سبب شد تا توسعه سیاسی به امری فرعی در کشور بدل شود و در برنامه های پنجم و ششم میزان سهم توسعه سیاسی کاهشی‌شود.
وی افزود: یک باور اشتباه وجود دارد مبنی بر این که توسعه سیاسی به معنی سیاسی بازی و حزب بازی است و زمانی که چنین باوری بر کشور حاکم شود،‌ تمامی راه های توسعه سیاسی در کشور مسدود می شود و به دنبال آن توسعه اقتصادی نیز متوقف می شود.
دبیری مهر تاکید کرد: در سال های اخیر که مشارکت مردم در عرصه سیاسی کاهش یافته و در انتخابات کم تر از سال های قبل شرکت کرده اند، توسعه اقتصادی نیز با سرعت کم تری انجام می شود و عملا میزان سرمایه گذاری در داخل کشور نیز کاهش یافته و رکود تورمی بر کشور حاکم شده است.
این اظهارات در حالی مطرح می شود که برنامه هفتم توسعه در دستور کار دولت و مجلس قرار دارد و مشخصا با توجه به نظر کارشناسان ضرورت دارد تا مجلس و دولت نیز به ابعاد توسعه سیاسی بیش از پیش توجه داشته و روند تدوین برنامه هفتم توسعه را متفاوت از گذشته و با نگاه به توسعه سیاسی و نقش مردم در اداره کشور را در دستور کار قرار دهند.