امید مردم در گرو عمل مسئولان

آرمان امروز ، گروه سیاسی: «معنای امید در جوامع توسعه یافته یا در حال توسعه با خرد جمعی گره خورده است. حالا آنچه امید می‌خوانیم باید بر اساس برنامه‌ریزی‌هایی به جامعه تزریق می‌شود که حاکمیت‌ها در دستور کار قرار می‌دهند. امید در جامعه نیاز به  چارچوبی دارد تا شهروندان بتوانند روند توسعه یافتگی را حس کنند. تزریق امید به جامعه به «زمان کافی» و البته «جلب اعتماد عمومی» بستگی دارد ولی هرچه مدیران برنامه‌ریزی‌ها را به مرحله اجرایی شدن نزدیک‌تر کنند سطح امید در جامعه افرایش پیدا می‌کند و هرچه در به نتیجه رسیدن وعده‌ها کوتاهی کنند، جامعه در مسیر ناامیدی حرکت می‌کند. با توجه به اینکه مسئولان عالی رتبه همواره به تزریق امید واقعی به جامعه تاکید می‌کنند ولی باز هم کاستی‌هایی در این زمینه به چشم می‌خورد که توانسته جامعه را به مرز ناامیدی برساند. در گزارش پیش‌رو با دو صاحب نظر در این زمینه گفت‌وگو کرده‌ایم. دبیری‌مهر در این مورد معتقد است جامعه ناامید شده به کلکسیونی از ناهنجاری‌ها تبدیل خواهد شد که علت اصلی آن هم عدم برنامه‌ریزی دولت‌ها برای آینده است.

امید با برنامه‌ریزی تحقق می یابد

دکتر «امیر دبیری‌مهر»، جامعه شناس سیاسی و تحلیلگر مسائل اجتماعی در پاسخ به این سوال که «امید» باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا یک جامعه امیدوار بنامیم، به‌خبرنگار «آرمان امروز» می‌گوید: «باید توجه داشته باشید که بحث امید یک شعار یا حرف یا امر کردن به چیزی نیست. امید در سطح جامعه فراتر از این حرف‌ها است. برای به وجود آوردن امید در یک جامعه حاضر در خاورمیانه، نیاز است تا شهروندان روند به نتیجه رسیدن پروژه‌ها را مشاهده کنند. در کشورهای توسعه یافته و آنهایی که مراحل آخر توسعه یافتگی را پشت سر می‌گذارند بر مبنای برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌ها، به جامعه امید وارد می‌کنند و هرچه موفقیت در آن پروژه بیشتر باشد سطح امید هم افزایش پیدا می‌کند و اگر به هر دلیل این پروژه روند مطلوب نداشته باشد به جامعه این سیگنال را می‌دهد که سطح امید روند کاهشی در پیش گرفته است. رابطه امید و برنامه‌ریزی بسیار مهم است. در واقع باید اینگونه بگوییم که امید زیربنای برنامه‌ریزی است. در برنامه ششم توسعه قرار بود هنگامی که به سال ۱۴۰۴ می‌رسیم بسیاری از مشکلاتی که همچنان با آنها دست به گریبان هستیم، از بین برود. ولی باید بگویم که با آن برنامه‌ها فاصله زیادی داریم و تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد چشم‌اندازها به نتیجه رسیده است.»

این جامعه شناس سیاسی در همین زمینه و با اشاره به ورود امید در جامعه ادامه می‌دهد: «همین عدم موفقیت در رسیدن به اهداف باعث می‌شود سطح امید در کاهش پیدا کند و مسائل را پیچیده کند. هنگامی می‌توانیم به آینده امیدوار باشیم که بدانیم مراحل توسعه‌یافتگی را باتوجه به برنامه‌ها طی می‌کنیم. هنگامی یک جوان ۱۷ یا ۱۸ ساله از طبقه متوسط جامعه که به‌تازگی وارد جامعه می‌شود در اولین قدم با «تورم»، «عدم امنیت رفاهی»، «عدم چشم‌اندازی مطمعن» و … روبه‌رو می‌شود باید بگوییم که امید قطع شده است چون برنامه‌ریزی در این مورد وجود ندارد. این یعنی آن جوان وارد یک «زندگی شانسی» شده است و در واقع نقش یک قمارباز را بازی می‌کند. اکنون اقتصاد در دست دلال‌ها قرار دارد و سیاست هم در انحصار آقازاده‌ها است. باید بگوییم که رفته رفته شاهد کنار رفتن افراد متخصص هستیم چون برنامه‌ای در کار نیست که بتوانند براساس آن امید ایجاد کرد. در این وضعیت یک کارگر ساده نمی‌تواند به حداقل‌های زندگی دست پیدا کند و از سویی دیگر یک فرد متخصص در رشته به‌خصوص هم نمی‌تواند روند موفقیت را طی کند. امید، وِرد زبان نیست که بتوانیم آن را زمزمه کنیم یا اینکه به‌صورت شعاری بر روی پل عابر پیاده بنویسیم. هنگامی که به یک دانش‌آموز یا یک دانشجو می‌گوییم امیدوار باش، در جواب می‌گوید: «به چه چیزی باید امیدوار باشم؟» در اینجا لازم است جوابی قانع کننده به او بدهیم در غیر این صورت نیاز است تا حرفمان را پس بگیریم. در واقع امید باید به جامعه تزریق شود و این روند تزریق نیاز به «تعهد»، «حاکمیت قانون»، «چارچوب مشخص» و … دارد. اگر این موارد وجود نداشته باشد افراد متخصص درمسیر ناامیدی قرار می‌گیرند و رفته رفته به‌جای «شخصیت‌های متعهد»، «حلال‌خور»، «پاک دست» و … «دلال‌ها» و «باندها» روی کار می‌آیند. هنگامی که جامعه به اینجا می‌رسد باید بگوییم که به جامعه امید واهی تزریق شده است و رفته رفته شهروندان به مرز ناامیدی می‌رسند. ما امیدوار بودیم که باتوجه به چشم انداز ۱۴۰۴ با دنیا به تعامل برسیم، از صنعت توریست به درآمدی بالغ بر ۲۰ میلیارد دلاری برسیم و … ولی حالا باید بگوییم که به هیچ کدام از اهداف نرسیدیم.»

او در پاسخ به اینکه در حوزه امید چه توجهی باید به «اکنون جامعه»(زمان حال) بکنند ادامه می‌دهد: «اکنون جامعه همان روندی است که برنامه‌ریزی‌ها مراحل را یکی پس از دیگری طی می‌کند و لمس این پیشرفت‌ها به‌نوعی تزریق ذره ذره امید محسوب می‌شود. رابطه امید با «اکنون» جامعه همانند مثال حال و آینده است. جامعه در طی روند به این نتیجه می‌رسد که آیا می‌توان مثلا به پروژه ساخت مسکن ارزان توسط دولت امیدوار باشند یا خیر. حالا می‌بینیم که تورم در ایران به بالای ۵۰ درصد رسیده است ولی با وجود «تورم ذهنی»، این تورم به مرز ۸۵ درصد رسیده است. این خود یکی از نشانه‌های ناامیدی است و هنگامی که حکمران به همین روند خود ادامه دهد رفته رفته شاهد کاهش سطح امید خواهیم بود. هنگامی که یک «کنشگر اقتصادی» می‌بینید که نمی‌تواند به روند سالم و شفاف کشور امیدی داشته باشد، قطعا ناامید می‌شود و این حس خود را به اطرافیان خود منتقل می‌کنند و در واقع بی‌آنکه بداند ناامیدی را به دیگران تزریق می‌کند. در واقع او از جامعه ترد می‌شود چون فضایی برای گفت‌وگو وجود ندارد.»

این جامعه شناس سیاسی در پاسخ به این سوال که نشانه‌های یک جامعه‌ای که به آن امید تزریق نمی‌شود، چگونه است؟ اضافه می‌کند: «جامعه‌ای که روند رسیدن به امید را کم رنگ می‌بیند درواقع به کلکسیونی از ناهنجاری‌ها تبدیل می‌شود. ناهنجاری‌هایی مانند «فساد اقتصادی»، «بزهکاری»، «از بین رفتن اعتماد عمومی»، «افزایش جرایم خشن» و … در چنین وضعیتی خودنمایی می‌کنند. جامعه‌ای که نسبت به روند توسعه یافتگی خود ناامید شده است مسیر کج‌روی را پی می‌گیرد. همه انحرافات ریشه در ناامیدی دارد و در علم جامعه شناسی فردی را که چیزی برای از دست دادن ندارد را جزو خطرناکترین افراد می‌دانند. در این زمینه حاکمیت و دولت مهمترین وظیفه را برای تزریق امید به جامعه دارند. چون اصلی‌ترین وظایف آنها ریل گذاری کشور برای رسیدن به توسعه است. حاکمیت باید به جامعه نشان دهند که قصد تزریق امید به جامعه را دارد و در این زمینه باید برنامه‌ریزی‌ها و ماکت‌ها را به مرحله اجرا برساند.»

امیدواری جامعه با عمل مسئولان سنجیده می‌شود

«جواد آرین‌منش»، نماینده سابق مجلس و تحلیلگر مسائل سیاسی در پاسخ به این سوال که تفاوت «امید واقعی» و «امید واهی» چیست و یک حاکمیت چه نقشی در افزایش یا کاهش میزان امید در جامعه دارد؟ به‌خبرنگار «آرمان امروز» می‌گوید: «تعریف لغوی امید می‌گوید که انسان به چیزی که می‌‍‌داند می‌تواند برسد امیدوار می‌شود. این به آن معناست که امید در موارد قابل دسترس به‌کار می‌رود. در غیر این صورت باید نام امیدواهی یا امید غیرواقعی بر روی نگاه مثبت به آینده گذاشت. میزان امید در جامعه می‌تواند سطح انگیزه و موفقیت شهروندان را نشان دهد و در واقع معیاری در این مورد محسوب می‌شود. با توجه به این تعریف باید بگوییم که بین امید واقعی و امید واهی فرق از زمین تا آسمان است. هرچه امید واقعی می‌تواند جامعه را در مسیر توسعه قرار دهد، به همان اندازه امید واهی جامعه را از مسیر توسعه یافتگی دور می‌کند. در گفتار مسئولان و مدیرانی که می‌خواهند منصبی را تصاحب کنند همواره می‌بینیم که به شهروندان و یا کارگران و کارمندان واحد خود امیدواری می‌دهند. در مسیر راه رفته رفته شهروند متوجه می‌شوند که نمی‌تواند به آینده امیدوار باشد زیرا دستاوری را مشاهده نمی‌کند و در واقع از وعده‌های داده شده ناامید می‌شود. در این وضعیت باید اعلام وضعیت بحرانی کنیم زیرا ناامیدی جامعه عواقب نگران‌ کننده‌ای را به همراه دارد. در واقع تزریق امید به جامعه باید با عمل حاکمیت سنجیده شود. عملکردهایی که همواره با ناکارآمدی، ناامیدی را در جامعه ترویج می‌دهد که در ادامه سرمایه اجتماعی را نابود می‌کند.»

او در همین مورد با تاکید بر اینکه مجموعه حاکمیت وظیفه تزریق امید به جامعه را برعهده دارد، ادامه می‌دهد: «مجموعه حاکمیت نقش زیادی در تزریق امید به جامعه دارند. این امیدواری باید باتوجه به مطالبات شهروندان در جامعه ترزیق شود. یعنی همان چیزی که مردم می‌خواهند باید برایشان تهیه شود. هنگامی که مشاهده می‌کنیم  تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد برنامه‌های توسعه و چشم‌اندازها به نتیجه رسیده است باید بگوییم که در زمینه ایجاد زمینه امید نتوانستنیم موفق باشیم. حالا جامعه با «اختلاس»، «شکاف طبقاتی»، «کاهش قدرت خرید»، «بحران مسکن»، «بحران خودرو» و … روبه‌‌رو است، نمی‌توانیم مدعی باشیم که شعاردرمانی‌ها موفقیت آمیز بود. در این زمینه نیاز است تا مسئولان نیرویی را که برای شعار دادن می‌گذارند را باید به فعالیت اجرایی تخصیص دهند و تلاش کنند که از فروپاشی امیدواری در جامعه جلوگیری کنند.»