چگونه عمران خان شگفتی ساز انتخابات پاکستان شد/سه شرط کافی برای عمق بخشی روابط با پاکستان را داریم/ باید به مواردی که باعث سوءظن شده پایان داد/عمران خان می‌تواند روابط خوبی با ایران داشته باشد

آرمان شرق –جواد مرشدی:پس از حدود ۷۰ سال در پاکستان نخست وزیری منتخب مردم شد که از دو حزب اصلی نبود،عمران خان با گفتمان ضد فسادی خود و کارنامه شفافی که داشت توانست برخلاف نواز شریف و عاصف علی زرداری که سابقه ای از فساد اقتصادی و اداری در کارنامه شان وجود دارد، رای جوانان و ایالت های پاکستان را به دست آورد.عمران خان که توسط روحانی برای سفر به ایران دعوت شده، علیرغم فشارهای آمریکا این دعوت را اجابت کرده و حتی پیشنهاد میانجی گری میان ایران وعربستان را درجهت بهبود روابط داده .حالا با این پیشنهاد و سیاست هایی که وی برای همکاری منطقه ای اعلام کرده با در نظر گرفتن فاصله روابط ترکیه و امریکا و همچنین عدم همکاری قطر با عربستان آیا می توان به یک اتحاد منطقه ای برای مقابله با تهدیدات امریکا و دور زدن تحریم ها امید داشت؟ آرمان شرق در گفت و گویی با دکتر نوذر شفیعی تحلیل گر روابط بین الملل به ابعاد این سفر و نیز روی کارآمدن نخست وزیر تازه در پاکستان و تغییر و تحولات معطوف به آن پرداخته که در پی می آید .

بعد از حدود۷۰سال درپاکستان نخست وزیری غیر از دو حزب اصلی انتخاب شد،انتخاب عمران خان ناشی از چه فعل و انفعالاتی در فضای سیاسی پاکستان است و پایگاه قدرت عمران خان در کجاست؟

به لحاظ پایگاه اجتماعی اساسا حزب «تحریک انصاف» و شخص آقای عمران خان متعلق به منطقه ایالت سرحد و همینطور منطقه قبایلی است ،با این حال یک دغدغه و نگرانی عمده ای در پاکستان بین ایالت های مختلف بوده ،مثل ایالت سند، بلوچستان و سرحد و همین منطقه قبایل .آن نگرانی این بوده که معمولا حکومت و سیاست در اسلام آباد و پنجاب، محور  و متمرکز است ،یعنی اینکه عموما قدرت دست پنجابی هاست.چون این تفکر وجود دارد لذا هر فرد دیگری که از ایالت های دیگر یعنی ایالتی غیر از ایالت پنجاب باشد، مورد استقبال این ایالت های مختلف قرار می گیرد .حتی این ایالت ها یک نگاهی دارند که ما اساسا در زمان استقلال پاکستان به استقلال پاکستان رای ندادیم بلکه ما به مسلمان بودن خودمان رای دادیم ،یعنی در حقیقت تقسیم شبه قاره تقسیم بین پیروان دین اسلام و پیروان هندویی بوده .بنابراین آقای عمران خان علاوه بر اینکه پایگاه محلی اش ایلات سرحد است در سایر ایالت ها به دلیل این پیشینه آرایی داشت.نکته دوم این است که آن چیزی که باعث شد آقای عمران خان شانس واقبال خوبی برای پیروزی در انتخابات داشته باشد، گفتمان حاکم در جامعه پاکستان بود. گفتمان حاکم گفتمان ضد فساد بود، هر کس این شعار را می داد( و البته برداشت مردم در این زمینه هم مهم بود )اینکه می گویم هرکس شاید درست نباشد ،عمران خان چون خودش یک پیشینه پاکی داشت، مردم حرف او را قبول کردند .می خواهم بگویم چون عمران خان شعار ضد فساد داد مردم از او استقبال کردند .برخلاف نواز شریف و یا خانواده عاصف علی زرداری که به هر حال سابقه ای از فساد اقتصادی و اداری در کارنامه شان وجود دارد.نکته بعدی اینکه  عمران خان جزو اولین کسانی بود که با عملیات پهبادی امریکا در خاک پاکستان مخالفت کرد و لذا از این منظر هم طرفداران زیادی را بخصوص در بین جریان های اسلام گرا با خود همراه کرد .در نهایت گفته می شود که با توجه به نقش ارتش در سیاست های پاکستان، ارتش هم به یک نوعی تمایل داشت که حزب دیگری خارج از این دو جریان سنتی  یعنی حزب مردم و حزب مسلم لیگ شاخه نواز شریف قدرت را به دست بگیرد.یعنی این کار در واقع به نوع مدیریت ارتش در سیاست و حکومت پاکستان بستگی دارد که اینجور تشخیص داده که نیروی سومی هم وارد شود .مجموعه ای از این عوامل باعث شد که عمران خان قدرت را به دست گیرد و صد البته شبکه مجازی با ورود نسل جوان به عرصه انتخابات هم در شکل گیری این پیروزی تاثیر بسزایی داشت.

با توجه به اینکه عمران خان علیرغم همه فشار های امریکا دعوت آقای روحانی را برای سفر به ایران پذیرفته و از طرفی خود ایشان هم پیشنهاد میانجی گری بین ایران و عربستان را داده .به نظر شما حضور این فرد در راس قدرت پاکستان می تواند کمک به ایران و همچنین بهبود روابط ایران در منطقه باشد؟

آقای عمران خان اگر بخواهد به شعارهایی که داده عمل کند، چاره ای جز یک محیط پیرامونی امن ندارد. لذا ایشان تلاش خواهد کرد که از یک طرف لااقل مناسبات ایران و پاکستان را ارتقا دهد واین ظرفیت هم در ایشان هست ،همانطور که گفته شد دلیلش هم این است که پیشینه ایشان یک پیشینه بی حاشیه ای بوده و لذا ایران هم استقبال خواهد کرد.ضمن اینکه واقعا این اعتقاد وجود دارد که ایران و پاکستان هیچ وقت نتوانسته اند از ظرفیت هایی که دارند به خوبی استفاده کنند .لذا این وجه مثبت در ایران وجود دارد .از این جهت که بتواند بین ایران و عربستان هم میانجیگری کند این هم یک نکته مثبتی است که باز می تواند مورد توجه ایران باشد .الان پاکستان یک کشور اسلامی با ظرفیت های زیاد است و ایران می تواند درحقیقت به پاکستان نقش بیشتری دهد. فلذا در گذشته هم ایران در بین کشور های اسلامی اهمیت زیادی را برای پاکستان قائل بوده ،حتی در زمان های مختلفی که در دنیای اسلام اختلافاتی بین کشور های مختلف بروز می کرده ایران سعی می کرده از نقش کشور هایی مثل پاکستان و مالزی استفاده کند.بنابراین اولا به نفع خود آقای عمران خان است که برای جامه عمل پوشاندن به شعارهایش در زمینه رفع فقر در جامعه پاکستان یک مناسبات خوبی با همسایگان داشته باشد ،دوم اینکه پاکستان هیچ  گاه متناسب با ظرفیتی که دارد در سطح منطقه ای و بین المللی نقش آفرین نبوده ،شاید یکی از دلایل آن هم این بوده که بعضی از سیاستمداران پاکستان مثل شخص آقای نواز شریف گرایش بیشتری به عربستان سعودی داشته، فلذا بی طرفی اقای عمران خان می تواند در نزدیکی روابط ایران و عربستان هم مفید باشد .اگر چنین اتفاقی بیافتد یک برگ مفید در کارنامه عمران خان بخصوص در عرصه سایت خارجی خواهد بود.

در ابتدا فرمودید که یکی از پوئن های آقای عمران خان این بود که با حضور پهباد های امریکا در پاکستان مخالف بوده ،می خواهم بپردازم به اینکه الان با سیاست هایی که عمران خان اعلام کرده و منازعات ترکیه با امریکا و همچنین عدم همکاری قطر با عربستان ،فکر می کنید بشود یک اتحاد منطقه ای برای مبارزه با تهدیدات آمریکا ایجاد کرد ،پاکستان در این خصوص با ما همکاری خواهد کرد تا بتوانیم به نوعی تحریم ها را دور بزنیم؟

پاکستان ممکن است در تحریم ها به ایران کمک کند و یا حتی در خیلی مسائل منطقه ای با ایران همراهی کند ولی این به این معنی نیست که بگوییم پاکستان بین ایران و امریکا ایران را انتخاب کرده .همانطور که گفته شد ایران در سیاست خارجی پاکستان جایگاه برجسته ای دارد و از آن طرف امریکا در سیاست خارجی پاکستان جایگاه مهمی دارد ولی نکته ای که می شود از آن بهره برداری کرد و به عنوان یک نقطه ای برای جایگاه ایران و پاکستان در نظر گرفت این است که ۷ کشور مورد بی مهری آمریکا واقع شده اند ،امریکا در جنوب آسیا بین هند و پاکستان هند را انتخاب کرد و در ارتباط با ترکیه محدودیت های جدی را اعلام کرده ودر ارتباط با ایران هم نزدیک ۴۰ سال است که سیاست خصمانه ای را دارد .من می خواهم بگویم صرف نظر از آمریکا سه کشور ایران ،پاکستان و ترکیه از ظرفیت این رادارند که هم در منطقه وهم در جهان اسلام و هم در عرصه بین المللی ایفای نقش کنند .گاهی اوقات بعضی از بهانه ها باعث می شود که این همگرایی سریع تر شکل بگیرد و لذا شاید سیاست منفی امریکا نسبت به این کشور به نوعی آنها را به سمت همکاری با هم سوق می دهد.

با توجه به جمعیت عظیم پاکستان انتخاب عمران خان برای ایران می تواند یک فرصت باشد و اگر هست چه خاستگاهی برای ایران دارد؟

به نظر من باید رابطه ایران و پاکستان باید عمیق تر از این باشد که با تغییر و تحولی در حکومت ها این روابط بخواهد تحت تاثیر قرار بگیرد.خوب ما یک پیشینه تاریخی وفرهنگی  مشترک داریم  و یک جو جغرافیایی یعنی همسایگی بر ما حاکم است .همین سه شرط کافی است که روابط ما و پاکستان را به اندازه کافی عمق ببخشد.اینها مولفه های ثابت سیاست خارجی هستند ،موئلفه های متغییر و متحرکی هم هستند مثل قدرت گیری احزاب یا سیاستمداران و یا به هر حال تغییر و تحول در حکومت ها .می خواهم بگویم روابط ما پیش از اینکه عمران خان هم به قدرت برسد دارای پایه های مستحکمی بوده منتهی باید این انگیزه های موجود بین سیاستمداران را تحریک کرد و به مواردی که باعث سوءظن شده، پایان داد .چون واقعا این موارد مثلا مثل رقابت متطقه ای ایران و پاکستان در افغانستان و یا افراط گرایی در پاکستان .اینها چیز هایی نیستند که به سود روابط ایران و پاکستان باشند لذا اگر این سوءظن ها برطرف شود نه تنها عمران خان می تواند از مناسبات با ایران استفاده خیلی خوبی کند، بلکه هر سیاست مدار دیگری در پاکستان می تواند اینکار را انجام دهد ،به عنوان مثال  کشیده شدن خط لوله صلح به پاکستان برای این کشور خیلی مفید است و لذا عمران خان برای اینکه بتواند به خیلی از این شعار ها جامه عمل بپوشاند از جمله فقر و بیکاری می تواند این خط لوله را به داخل پاکستان بکشاند.عمران خان می تواند در حذف تروریسم فرا مرزی از خاک پاکستان علیه ایران عمل کند، در حقیقت این نگرانی را بر طرف کند .این دو کشور ظرفیت های زیادی دارند که می توان از آن استفاده به عمل بیاید ،آقای عمران خان هم فردی است که هم بخاطر شرایط داخلی پاکستان و هم به خاطر محیط منطقه ای پاکستان می تواند رابطه خوبی با ایران داشته باشد .