چرا باید مالیات بدهیم

آرمان امروز_گروه اقتصادی: در لایحه بودجه ۱۴۰۳ سهم درآمدهای نفتی کاهش و سهم درآمدهای پایدار افزایش یافته است؛ به گونه‌ای که درآمد مالیاتی تقریبا دو برابر درآمد نفت از سوی دولت پیشنهاد داده شده است. براین اساس، سهم درآمدهای پایدار در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ معادل ۶۱.۵ درصد است که افزایش حدود ۱۱ درصدی را نسبت به بودجه امسال دارد. درآمد نفت در لایحه بودجه ۱۴۰۳ حدود ۶۱۴ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده و درآمد مالیاتی ۱۱۲۲ هزار میلیارد تومان از سوی دولت پیش‌بینی شده است که تقریبا دو برابر درآمد نفت است. دولت اعلام کرده که سال آینده درآمدهای مالیاتی خود را ۴۹.۸ درصد افزایش می‌دهد و به حدود ۱.۳ تریلیون تومان می‌رساند، یعنی ۵۱ درصد منابع بودجه‌ای خود را از طرق اخذ مالیات و عوارض از مردم تأمین خواهد کرد.

بر اساس آمار در شش ماه اول امسال نیز درآمدهای مالیاتی بیش از دو برابر درآمدهای نفتی شده است. موضوعی که اهمیت بحث مالیات را بیش از گذشته پر رنگ کرده است و در این میان سوالی اساسی وجود دارد که مالیات ها در کجا خرج می شوند؟

نمی دانیم مالیات کجا هزینه می شود

بخش بزرگی از درآمدهای مالیاتی کشور، از مالیات از کارکنان بخش دولتی و خصوصی و شرکت‌های بزرگ دریافت می‌شود این در حالی است که بخش اصلی مودیان مالیاتی را مشاغل تشکیل می‌دهند؛ بنابراین برخلاف شعار عدالت مالیاتی مطرح شده، فشار اصلی مالیات بر دوش کارکنان بخش دولتی و خصوصی احساس می‌شود. به‌طوری‌که در مقایسه میان‌درآمدهای مالیاتی کل کشور در دو دوره شش‌ماهه اول سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ دیده می‌شود که سهم مالیات حقوق‌بگیران بخش عمومی و خصوصی نسبت به مالیات مشاغل باز هم با رشد بیشتری همراه بوده است. به طوری که مالیات بر حقوق کارکنان بخش عمومی حدود ۶۹ درصد، مالیات حقوق کارکنان بخش خصوصی حدود ۶۰ درصد و مالیات مشاغل حدود ۵۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته‌اند.

موضوعی که مورد اعتراض بخش خصوصی قرار گرفته است. محمدرضا جعفریان، مشاور مالیاتی اتاق اصناف تهران می گوید ما نمی‌دانیم مالیات‌ها کجا خرج می‌شود. دولت مردم را متولی خود نمی‌داند و در عمل به متولیانشان گزارش نمی‌دهند که این پول‌ها کجا رفته است. ما بار‌ها گفته ایم که باید مالیات‌ها شفاف شوند اما کسی گوش نمی‌دهد. او درباره محل‌های هزینه مالیات به «انتخاب» گفته: با توجه به اینکه دولت‌ ها هیچ گزارشی از محل هزینه‌ها و درآمد‌های مالیاتی به مردم ارائه نمی‌کنند، شما از من بپذیرید که من هم نمی‌دانم مالیات‌ها کجا هزینه می‌شود. بر اساس قانون ما باید ۸۳۰ هزار میلیارد تومان وصول مالیات داشته باشیم که ۴۷ درصد هزینه جاری کشور است. منتتهی دولت، چون خودش را کوچک نمی‌کند هرچه قانون مالیاتی مصوب کند، باز به درآمد سرانه تاثیر مثبت
نمی‌گذارد.

نباید مالیات را امنیتی کرد

مهدی پازوکی، اقتصاددان نیز در گفت و گو با روزنامه آرمان امروز با اشاره به وضعیت مالیات در بودجه گفت: مهم ترین و بهترین منبع درآمد مالیات است و باید بودجه جاری کشور از محل مالیات باشد و نفت برای سرمایه کذاری در زیرساخت ها هزینه شود. این مبنایی است که در قوانین بالادستی برنامه های توسعه پنج ساله نیز وجود دارد. اما من به عنوان کارشناس اقتصادی با افزایش نرخ مالیات مخالفم چون باعث رکود و کاهش رفاه مردم ایران می شود. نباید کسانی که مالیات می دهند را جریمه کنیم. هرچند این موضوع نافی آن نیست که اقتصاد ایران ظرفیت بالاییی برای اخذ مالیات دارد. پازوکی افزود: نرخ فرار مالیاتی در ایران بسیار زیاد است و آن را می توان با محاسبه بودجه فهمید. نسبت مالیات در ایران به تولید ناخالص داخلی زیر ۷ درصد است؛ اما کشورهایی که مثل ما آموزش رایگان و بهداشت رایگان دارند حداقل ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی مالیات می دهند. ما باید جلوی فرار مالیاتی را بگیریم. بخشی از افراد و نهادها مالیات نمی دهند و باید گستره مالیاتی را افزایش دهیم و معافیت مالیاتی را از فرهنگ کشور حذف کنیم. هرکسی که درآمد دارد می گیرد باید ملیات دهد. اگر دولت می خواهد معافیت مالیاتی دهد باید در مدت محدود نرخ آن را کاهش دهد و نباید هیچ معافیت مالیاتی داشته باشیم. امروز قطعا باید برای طراحی سیستم مالیاتی از کشورهای پیشرفته استفاده کنیم. کشورهایی که آنقدر سیستم مالیاتی قوی دارند که ضرب المثلی درباره آن وجود دارد که می گوید«از مرگ می شود فرار کرد ولی از مالیات نه.»

این اقتصاددان در پاسخ به اینکه برخی می گویند در ایران شفافیت هزینه مالیاتی وجود ندارد و به همین دلیل مردم درباره مالیات اقناع نشده اند، نیز گفت: این سوال درستی است. اگر دولت توسعه ای باشد باید شفافیت در مالیات وجود داشته باشد. اقتصاد ایران یکی از چیزهایی که نیاز دارد این است که مالیات نباید متغیر امنیتی باشد. باید مردم بدانند مالیات صرف چه چیزی می شود. هنوز بخش هزینه ای بودجه مشخص نشده است و مردم باید بدانند مالیات برای کجا خرج می شود. مثلا مجلس را تا میدان شهدا گسترش داده اند. نباید طوری رفتار شود که مردم مالیاتت را پول زور بدانند.

سازمان بین‌المللی همکاری‌های بودجه‌ای (IBP) ایران را در گزارش‌های خود مورد مطالعه قرار نمی‌دهد، اما در ایران نمونه اولیه را پژوهشگران اندیشکده سیاستگذاری تهران با همکاری تعدادی از پژوهشگران سایر اندیشکده‌ها (مرکز توانمند‌سازی حاکمیت و جامعه و مرکز پژوهش‌های مجلس) با روش‌شناسی مشابه تکمیل کرده‌اند. براساس روش‌شناسی سازمان بین‌المللی همکاری‌های بودجه‌ای (IBP) (گزارش مطالعات اندیشکده سیاستگذاری اقتصادی تهران، نادری، ۱۳۹۹)، میزان شفافیت بودجه ایران در گروه «اطلاعات حداقلی» قرار می‌گیرد. امتیاز ایران ۲۹ و رتبه ۹۲ را از میان ۱۱۸ کشور دارد، درحالی که سطح مناسب امتیاز شفافیت بودجه از ۶۱ تا ۱۰۰ است. همچنین باید اظهار داشت که نظام بودجه در ایران از سطح نامطلوبی در حوزه شفافیت بودجه برخوردار است. لازم به ذکر است میانگین جهانی این شاخص بین بیش از ۱۰۰ کشور امتیاز ۴۵ است. در ایران، چهار سند (بودجه شهروندی، گزارش عملکرد ضمن سال، میان‌سال و پایان‌سال) از هشت سند کلیدی بودجه و پنج سند پشتیبان برای عموم مردم تولید و منتشر نمی‌شود. علاوه‌بر این، سندهای منتشرشده (بخشنامه بودجه، لایحه بودجه، قانون بودجه، گزارش تفریغ) کیفیت محتوایی مناسبی ندارند. این امر در کاهش امتیاز شفافیت بودجه ایران و رتبه پایین در مقایسه با سایر کشورها، به‌شدت موثر بوده است.