جنگ یا دفاع مقدس؟

با گذشت سال‌ها از زمان تجاوز عراق به ایران، همواره در سالگرد این واقعه تاریخی و سرنوشت‌ساز، همچنین در مناسبت‌های مربوط به آن، دو موضوع بیش از سایر موضوعات طرح می‌شود: نخست علل آغاز جنگ و دیگری، واکنش ایران به جنگ و شکل‌گیری دفاع که به عنوان نتیجه یا دستاوردهای مقابله با تجاوز عراق، طرح می‌شود. دو موضوع یادشده بسیار مهم است، زیرا علاوه بر اینکه امکان فهم از واقعیات تاریخی- راهبردی را فراهم می‌کند، برای استفاده از تجربه جنگ در شرایط مشابه کاربرد دارد. در عین حال در مباحثی که طرح می‌شود، علت آغاز جنگ، بیش از مساله دفاع و شکل‌گیری آن مورد توجه قرار دارد. این موضوع از نظر تقدم حمله بر دفاع، قابل توجیه است، به این اعتبار که اگر جنگ آغاز نمی‌شد، مفهوم و عملِ دفاع شکل نمی‌گرفت وبا همین منطق، می‌توان به ضرورت‌های آمادگی بازدارندگی و دفاعی در آینده هم نظر کرد. اما به دلیل اهمیت موضوع دفاع در جنگ و در استقرار سامان قدرت سیاسی، نظامی و امنیتی در ایران، همچنین تامین ثبات سیاسی در کشور، مساله دفاع باید بیش از آنچه طرح شده، مورد توجه قرار بگیرد. احتمالا یکی از دلایل کاهش توجه به این مساله در مقایسه با بررسی علل وقوع جنگ، علاوه بر تقدم وقوع جنگ بر دفاع در برابر تجاوز که به آن اشاره شد اختلاف‌نظر در مورد چگونگی و نتایج دفاع در برابر تجاوز عراق است. مناقشه درباره نقش ارتش و سپاه و بسیج در واکنش به حمله دشمن و مهم‌تر از آن، نسبتِ میان دفاع و موفقیت آن، با توجه به اشغال ۲۰ هزار کیلومتر از سرزمین ایران، به مدت ۲۰ ماه، در پیدایش نگرش کنونی تاثیرگذار بوده است. منطق بررسی دفاع و عملکرد جامعه ایران و نهادها در برابر تجاوز دشمن، تابع اهمیت مساله جنگ است.بنابراین تقدیس دفاع و استفاده از عنوان «دفاع مقدس» برای تاکید بر اهمیت دفاع، به تنهایی کافی نیست. مساله جنگ را باید به عنوان یک «مساله استراتژیک» در درون مناسبات تاریخی- سیاسی ایران و عراق و تأثیر شرایط و موازنه نظامی بر تصمیم‌گیری عراق برای حمله به ایران، مهم‌تر از آن، ناتوانی ساختار سیاسی و نظامی در ایجاد تمهیدات لازم برای ایجاد بازدارندگی، مورد بررسی قرار داد.
ضرورت دفاع در برابر تجاوز عراق، هویت و اراده جامعه ایران را برای صورتی از «بودن» در جهان معاصر و در منطقه و ایران با تاسیس صورت جدیدی از قدرت آشکار کرد که جامعه ایران همچنان در امتداد آن در حرکت است. به همان میزان که شرایط ایران پس از پیروزی انقلاب در تصمیم‌گیری عراق و حامیانش در حمله به ایران موثر بود و همین ملاحظه موجب پیوستگی نظریه جنگ با انقلاب شده است، مهم‌تر از آن، منطق پیوستگی این نظریه را باید در شکل‌گیری قدرت دفاعی در ایران، با تامین ثبات سیاسی و گسترش قدرت دفاعی-تهاجمی مشاهده و صورت‌بندی کرد.
آنچه میان ایران و عراق به مدت ۸ سال جریان داشت، جنگ بود و به همین دلیل در جامعه ایران به عنوان «جنگ تحمیلی» مورد شناسایی و تاکید قرار گرفت. آنچه جامعه ایران در برابر جنگ به مدت ۸ سال انجام داد، دفاع بود که قابل تقدیس است. بنابراین دفاع مقدس ناظر بر عملکرد جامعه ایران در برابر جنگ است، اما پژوهش و نقد و بررسی‌های تاریخی، سیاسی، نظامی و راهبردی باید در مورد مساله جنگ ایران و عراق صورت پذیرد تا دستاوردهای آن برای بازدارندگی از جنگ، همچنین دفاع در صورت جنگ مجدد، مورد بهره‌برداری قرار بگیرد./اعتماد-محمد درودیان