پیامدهای یک توافق منطقه ای؛ یخ شدن آب ها در خلیج فارس

نویسنده: جرالد فیراشتاین

دیپلماسی ایرانی: اعلام اواسط ماه اوت مبنی بر بازگشت  سفرا به تهران و امارات متحده پس از شش سال، تازه ترین نشانه از بهبود روابط دیپلماتیک در منطقه خلیج فارس است. گزارش‌هایی مبنی بر پیشنهاد محمد بن سلمان برای دیدار وزرای امور خارجه عربستان و ایران در بغداد، نشانه های دیگری از این تغییر جهت بادهای سیاسی در منطقه تلقی می شود.

البته هیچ یک از این تحولات جای تعجب ندارد. امارات حداقل از  سال ۲۰۱۹ درگیر گفت‌وگو با ایرانی‌ها بوده و به صراحت گفته که به دنبال فرصت‌هایی برای کاهش خطر درگیری در منطقه است. در آن زمان، اماراتی‌ها تصمیم خود را برای خروج نیروهای اماراتی از یمن، تمایل خود برای حذف منبع تنش دوجانبه نامیدند.

اگرچه هنوز نشانه‌ای مبنی بر آمادگی سعودی‌ها برای بازگرداندن سفیر خود به تهران وجود ندارد، تمایل آنها برای حفظ و حتی افزایش سطح گفت‌وگو با وساطت عراق، نشانه علاقه آنها به کاهش تنش است و این مساله تقریباً به طور قطع در کویت و ابوظبی به عنوان چراغ سبزی برای پیگیری گسترش روابط خود با ایران تلقی می شود.

عدم اطمینان در مورد میزان تعهد دفاعی و امنیتی امریکا به منطقه – به ویژه با توجه به خروج واشنگتن از برجام عدم واکنش جدی امریکا به حملات ایران علیه تاسیسات امارات و عربستان در سال ۲۰۱۹ – بر تصمیم کشورهای حاشیه خلیج فارس برای تعامل با ایران تاثیر داشته است.

ولی این تنها توضیح تمایل منطقه ای برای بهبود روابط  با جمهوری اسلامی نیست. شیوع کرونا، فشارهای داخلی برای رسیدگی به خواسته‌های سیاسی و اقتصادی و نیاز به تنوع اقتصادی، رهبران کشورهای خلیج‌فارس را به جای چالش‌های سیاست خارجی بر مشکلات داخلی متمرکز کرده است. علاوه بر این، حتی اگر پیمان ابراهیم و مجمع نقب به طور گسترده به عنوان تحکیم منطقه ای گسترده تر ضد ایران تلقی شود، ائتلاف، به ویژه اماراتی ها، هرگز مشتاق نبوده اند که عادی سازی روابط خود با اسرائیل را اقدامی آشکارا علیه ایران توصیف کنند.

بازگشایی کامل روابط دیپلماتیک یکی از خواسته‌های همیشگی ایران در رسیدگی به مشکلات منطقه‌ای و بدون حضور امریکا بوده، ولی بعید است که تهران به رسیدگی به موضوع برنامه موشکی بالستیک خود مایل باشد که منبع نگرانی منطقه ای است. ایران این برنامه را به عنوان یک عامل بازدارنده ضروری علیه اسرائیل و آمریکا می داند.

با این حال، عادی سازی دیپلماتیک تا حدودی این امکان را تقویت می کند که ایران به ایفای نقش سازنده در رسیدگی به منبع دوم تنش منطقه ای – حمایت این کشور از عوامل بی ثبات کننده – تمایل داشته باشد. سعودی‌ها همواره گفته‌اند یمن یک موضوع داخلی است که تنها کشورهای عربی باید آن را حل کنند.

کاهش هرچه بیشتر تنش‌های منطقه‌ای خلیج‌ فارس همچنین یک موفقیت برای جو بایدن در مذاکرات حدود یک ساله خود برای احیای برجام است.

تلاش ایران برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای، برخلاف برنامه‌های موشکی بالستیک، تهدید کمتری برای کشورهای خلیج‌ فارس نسبت به اسرائیل تلقی شده است.

منبع: اندیشکده موسسه خاورمیانه / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱