آرمان امروز: جامعه دانشگاهی و رکن اصلی آن یعنی دانشجویان همواره در اذهان عموم مردم به عنوان قشری آگاه و پیشرو شناخته می‌شوند، قشری که می‌توانند به مدد پرسشگری و بازوی اندیشه و آگاهی، مسائل و مشکلات جامعه را در لایه نخست مطالبه گری قرار دهد.

این در حالی است که مسئولان رده بالای نظام جمهوری اسلامی بر بهره‌گیری از توان جامعه دانشگاهی و حفظ سلامت فکری آن تاکید ویژه دارند؛ به گونه ای که رهبر معظم انقلاب اردیبهشت سال گذشته در جمع دانشجویان با طرح این سوال که “اگر قرار شد که کشور چنین کار بزرگی را انجام دهد، بیشترین مسئولیّت به عهده‌ کیست؟”، دانشجو و دانشگاهیان را را جلوتر از همه دانستند و فرمودند: “شماها باید جلوتر از همه باشید؛ شماها بایستی تأثیرگذارترین قشرها باشید”

امسال هم سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور که به مناسبت روز دانشجو در دانشگاه شهید بهشتی حاضر شده بود، گفت: دانشجو در جایگاه روشنفکری باید ببیند، قبل از اینکه دیگران ببینند و شرایط جامعه را خوب درک کند و در زمان لازم مطالبه‌گری و حق‌خواهی کند و نسبت به اصلاح امور حساس باشد.

جنبش مطالبه گر از دیدگاه جامعه شناسی

از نقطه نظر جامعه‌شناسی سیاسی، جنبش دانشجویی نوعی کنشگری و مطالبه گری اجتماعی است که به‌وسیله جوانان دانشجو شکل می‌گیرد که در پاره‌ای از مواقع درخواست‌های صنفی است. در بسیاری موارد نوعی اعتراض به سیاست‌های حکومتی و عملکردهای آن است که نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان می‌توان آن را جستجو کرد.

غلامرضا لطیفی، عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه مطالبه گری‌های اجتماعی و تفکر انتقادی از ویژگی‌های دانشجو است، افزود: دانشجویان به‌نوعی قشر نقاد جامعه محسوب می‌شوند و نباید نسبت به خواسته‌های منطقی آنان بی‌توجه بود بلکه باید فضای مناسب برای بیان نظرات و دیدگاه‌های آنان مهیا باشد و بستر لازم برای تجلی آن به‌تدریج متجلی شود.

این استاد دانشگاه در ادامه عنوان کرد: در دوران انقلاب اسلامی و بعد از آن تعداد مراکز عالی در کشور افزایش پیدا کرد و تعداد دانشجویان نیز با رشد نسبتاً خوبی همراه بود و به‌نوعی با توجه به شرایط  اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در جامعه و نیز سیاست‌های داخلی و خارجی موجود در جهان امروز، سطوح مطالبه گری دانشجویان نیز افزایش یافته است.

وی با بیان اینکه با توجه به میزان آگاهی که دانشجو نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی دارد، نباید به مطالبات آنان بی‌توجه بود، گفت: فرآیند جنبش‌های دانشجویی در بستر تاریخ معاصر از فراز و نشیب‌های زیادی برخوردار بوده و خواهد بود چون شناخت نیازهای نسلی آنان، هوش سیاسی و نگاهی خردورزانه را می‌طلبد.

لطیفی ادامه داد: به طور کلی دانشجویان بخش عمده‌ای از جمعیت آگاه یک جامعه را تشکیل می‌دهند که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت اما معمولا دولت‌ها کمتر توانسته‌اند پاسخگوی نیازهای جنبش‌های دانشجویی باشند، به همین دلیل در برخی مواقع چالش‌های جدی ایجاد شده است.

این استاد دانشگاه معتقد است اگر دانشجویان ببینند که حرف آن‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد طبیعتاً منطقی‌تر مطالبه گری می‌کنند اما اگر احساس کنند که دیده نمی‌شوند ممکن است روش‌هایی را اتخاذ کنند که خوشایند سیستم‌های اجتماعی نیست.

اما دانشجویان در مطالبه گری های خود باید چه مطالبی را مد نظر داشته باشند؟ سوالی که لطیفی در پاسخ به آن گفت: به نظرم توجه به منافع ملی در جنبش‌های دانشجویی از مسائل مهمی است که دانشجویان باید به آن تأکید داشته باشند و همچنین بیان مسائل و چالش‌ها به زبان گفتگو می‌تواند اثربخشی بهتری داشته باشد.

مطالبه گری براساس ادله

یکی از فعالان صنفی دانشجویان کشور اما در گفت و گو با «آرمان امروز» معتقد است که مطالبه‌ها باید در عین صراحت و شفاف بودن مستند و حاوی ادله دقیق و محکم باشد چرا که گاهی بیان بدون دلیل باعث دامن زده به مشکل می‌شود و آب در آسیاب بدخواهان می‌ریزد.

این دانشجوی تهرانی که نمی خواهد نامی از وی برده شود، می گوید: برای اینکه مطالبات در فضایی بهتر گفته و شنیده شود باید به قوانین موجود احترام بگذارد؛ در این صورت مسئولان انتقادات دانشجو را می‌شنوند و پاسخ می‌گویند. به عقیده او مطالبات باید در مستند و قانونی اما مستدام و پیگیرانه دنبال شود تا اثرگذاری لازم را داشته باشد.

مساله محوری

یکی دیگر از مولفه‌هایی که این فعال صنفی دانشجویان کشور به عنوان عاملی برای اثرگذاری مطالبه‌گری دانشجویان مطرح می کند؛  «مساله محوری» مطالبات است که در مورد آن می گوید: آنچه برای بهبود مسائل جامعه از سوی دانشجویان مطرح می‌شود باید مساله محور باشد، بر مساله‌ای خاص متمرکز و با اطلاعات موثق همراه باشد، بر پایه این اطلاعات و فارغ از وابستگی‌ به جریانات سیاسی تحلیل صورت گیرد و بیان شود.

وی  اثر گذار دیگری را هم مطرح می کندکه به نوعی رسالت و مسئولیت جامعه دانشگاهی کشور به شمار می‌رود؛ می افزاید: در پس بررسی‌های دقیق و مشخص، دانشجو باید به ارائه راهکار برای حل مساله مطرح شده نیز بپردازد.

به اعتقاد وی، مطالبه‌گری و تفاهم میان مسئولان و دانشجویان باید فراهم شد چرا که این فضا سبب ایجاد انگیزه و حساسیت در میان دانشجویان شود تا دقیق‌تر به مسائل جامعه بپردازند؛ بنابراین مسئولان دستگاه‌ها و دانشگاه‌ها باید با ایجاد این فضا زمینه را برای مشارکت و “بازی” دانشجو در بررسی مسائلی که گاه مغفول مانده فراهم کنند.چرا که در این صورت ابهامات و خلاها شناسایی و با بررسی به ارائه راهکار می‌انجامد.

نقش تکرار نشدنی جنبش های دانشجویی

دکتر محمدعلی الستی جامعه شناس  ارتباطات نیز در گفت و گو با «آرمان امروز» می گوید: در جهانی که ما در آن زیست می کنیم، نهادهای مدنی کارکردهای خاص و مختص خودشان را دارند. این نهادها در واقع حلقه واسط میان مردم و قدرت بوده و هستند. در این میان جنبش های مدنی مانند همین جنبش های دانشجویی نیز همان نقش نهادهای مدنی را دارند.

وی در تشریح نقش جنبش ها و نهادهای مدنی نیز می گوید: در هیچ کجای دنیا مردم توان پرسشگری ندارند، در عوض تمام سیاست گذاران و حاکمان جهان با اشراف نسبت به این موضوع که مردم پرسشگری بلد نیستند، به بهانه همین پرسشگری، پروپاگاندا می کنند. برای همین نقش نهادهای مدنی به عنوان پرسشگر بسیار کلیدی است.

الستی با بیان اینکه پرسشگری و مطالبه گری جنبش های مدنی باعث می شود تا تحرکات سیاسی حاکمان کمتر شود می افزاید: به زبان ساده، مطالبه گری دانشجویان باعث خواهد شد تا حاکمان همواره به خاطر اینکه نگران نظارت و پرسشگری دانشجویان هستند، مواظب رفتار و عملکرد خود باشند  چون می دانند اگر جایی قرار باشد از آنها پرسش کند و مطالبه گر باشد، آن بخش، همین جنبش های دانشجویی است.

این استاد دانشگاه تاکید می کند: در حقیقت تنها نکته امید بخش جنبش های دانشجو.یی در شرایط کنونی همان پرسشگری آنهاست کمااینکه اگر این شاخصه را نیز از جنبش دانشجویی بگیریم، دیگر چیزی از نهادهای مدنی باقی نخواهد ماند!