محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی دیروز (چهارشنبه)در حاشیه جلسه هیئت دولت و در جمع خبرنگاران در رابطه با زمان سفر گروسی به ایران اظهار کرد: «این سفر نیازمند تدوین و محتواست و باید اهداف و برنامه این سفر مشخص باشد. خود ایشان اعلام کرده چنین سفری دارد و این سفر بعد از اجلاس سری که با وزرای شورای اروپا و در پارلمان اروپایی داشتند، بیان شد». اسلامی با بیان اینکه ادبیاتی که از سیستم غربی منتشر می‌شود دارای حقایقی است که گفته نمی‌شود، افزود: «آژانس در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ حدود دو هزار بازرسی انجام داده و در این سه سال میزان بازرسی از ایران ۵۰۰ مورد بازرسی بوده است؛ یعنی یک‌چهارم تمام بازدیدها. ما در ایران ۲۱ سایت هسته‌ای داریم و کل دنیا ۷۳۰ سایت هسته‌ای دارد و با این حال باز هم احساس نگرانی می‌کنند و این روند نشان می‌دهد ادبیات آنها ادبیات دشمن و عملیات تخریبی است و ما از اینها تأثیر نمی‌گیریم».

رئیس سازمان انرژی اتمی پیرامون حمله اخیر به اصفهان و تأثیر آن در نوع تعامل و همکاری ما با آژانس بیان کرد: «دشمن، دشمن است و دشمن هم دشمنی می‌کند و نیاز به هوشیاری و ضریب آمادگی برای پاسخ‌گویی دارد. وزارت دفاع خیلی زود و بهنگام این موضوع را گزارش داد. این حمله را سریع دفع کردند و این اقدام ناموفق بود؛ خود آمریکایی‌ها هم به آن اشاره کردند. البته من مرجع صحبت راجع به این موضوع نیستم». وی درباره بازنگری در سطح امنیت تأسیسات هسته‌ای با تأکید بر اینکه به لحاظ امنیتی و حفاظتی نظام پدافندی خوبی داریم، تصریح کرد: «پوشش پدافند هوایی کشور قدرتمند است و سازمان هم تمهیداتی دارد و دشمن همواره ناکام مانده و خواهد ماند». اسلامی درباره تغییر در سطح تعهدات هسته‌ای ایران اظهار کرد: «ما تعهد جامانده‌ای نداریم، عملیات روانی و اظهارات آنها متمرکز بر بحث برجام است. برجام یک معامله است که دو سمت دارد؛ وقتی تعهداتشان را انجام نمی‌دهند دیگر دلیلی ندارد ما پایبند به تعهداتی باشیم که با عملیات فشار سعی دارند در ایران تشدید کنند».

رئیس سازمان انرژی اتمی درباره تغییر سطح غنی‌سازی در ایران تأکید کرد: «ما طبق قانون اقدام راهبردی کار می‌کنیم و خود آنها هم مقید به قانون هستند و قانون ما هم در چارچوب پادمان است. ما عضو ان‌پی‌تی هستیم و به آن پایبند هستیم». وی درباره اجلاس شورای حکام گفت: «نفوذ صهیونیستی و دشمنی علیه ایران باید خاتمه یابد و همین‌طور که در چند روز اخیر دیدید جبهه‌شان را تغییر دادند و دیدید که اول گفتند تمرکزمان روی ایران و تحولات سیاسی است، اما بعدا اعلام کردند که برنامه‌ای برای تغییر رژیم ایران نداریم و این اقدامات آنها نشان‌دهنده دشمنی است». اسلامی در پاسخ به اینکه اقدامی کرده‌ایم که تا اجلاس بعدی شورای حکام، پاسخ به سؤالات آژانس داده شود؟ اذعان کرد: «همه اینها پاسخ داده شده است و هیچ مورد بدون پاسخی وجود ندارد، پاسخ‌ها را تفصیلی دادیم. ما دعوت کردیم و آمدند و باز هم دعوت می‌کنیم از آنها که بیایند و پاسخ‌ها را بشنوند، اما این مسئله وقتی حل می‌شود که آنها اراده کنند که باور کنند».

وی خاطرنشان کرد: «الان تنشی بین ما و آژانس نیست، تنشی که هست از سوی سیستم نظام صهیونیستی است که دارد فشار می‌آورد». اسلامی در جمع خبرنگاران اظهار کرد: «اگر سند استراتژی امنیت ملی آمریکا که توسط پنتاگون و کاخ سفید منتشر شده است را بخوانید، می‌بینید چه نقشه‌های دقیقی را ترسیم کرده‌اند. یکی از هدف‌های آنها در بحث اقتصادی تخریب ارزش پول ملی، باور و اعتماد مردم بوده است. مردم ما در هر کسوتی، باید مراقب باشند در دام و نقشه دشمن گرفتار نشوند. به نظرم بسیاری از اتفاقاتی که در بازار می‌افتد، زیاده‌خواهی و اجحاف است که برخی انجام می‌دهند».

تشکیک  در  اصل  ماجرا!

مواضع دیروز (چهارشنبه) رئیس سازمان انرژی اتمی از ابعاد مختلف حائز اهمیت است، اما مهم‌ترین بعد آن ناظر به تشکیک در اصل موضوع، یعنی انجام شدن یا نشدن سفر رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران برای رسیدن به سازوکاری با هدف حل اختلافات پادمانی است. این در حالی است که پیش‌تر محمد اسلامی، هفتم دی در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران از انجام هماهنگی‌های لازم در جهت انجام سفر مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران بعد از تعطیلات ماه ژانویه خبر داده بود که نهایتا با اتمام این ماه (ژانویه) سفر گروسی انجام نشد. اما بعد از آن هم اسلامی، چهارشنبه هفته گذشته در حاشیه نشست هیئت دولت گفت که «برنامه و رایزنی برای تنظیم سفر مدیر کل آژانس به ایران در دستور کار قرار دارد».

حال با پایان‌یافتن ماه ژانویه و ورود به ماه فوریه امیدهای رافائل گروسی هم کم‌رنگ به نظر می‌رسد. چون قبل‌تر مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از امیدها برای انجام سفر احتمالی به تهران در ماه جاری میلادی (فوریه) خبر داد. این موضوعی بود که چهارم بهمن توسط روزی بیرچارد، خبرنگار سی‌بی‌سی‌نیوز رسانه‌ای شد. گروسی در این باره گفت: «باور دارم که احتمالا در ماه فوریه برای مسائل مختلف به تهران بروم تا گفت‌وگوهای سیاسی مورد نیاز را انجام دهیم. امیدوارم بتوانیم در این خصوص به پیشرفت برسیم». ‌

با توجه به مجموع نکات یادشده، «شرق» در گزارش ششم بهمن تأکید داشت که روند تحولات گذشته یک «فضای معنادار» را در مذاکرات هسته‌ای احیای برجام و به خصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران شکل داده است. در سایه این فضای معنادار، ایران اختلافات پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به موازات سیر تحولات تنظیم خواهد کرد. از این منظر اگر روند تحولات، تقابل‌ها و فشارها علیه ایران طی روزها و هفته‌های پیش‌رو تشدید شود، تهران هم طبیعتا از پرونده فعالیت‌های هسته‌ای به عنوان یک اهرم و برگه بازی استفاده خواهد کرد. پیرو گزاره تحلیلی فوق کافی است که به روند تحولات یک هفته اخیر نگاه داشته باشیم تا گزارش پیشین تأیید شود. شنبه و یکشنبه هفته جاری شاهد حمله ناکام به یکی از تأسیسات وزارت دفاع در اصفهان و نیز کامیون‌های ایران در مرز بوکمال (مرز مشترک عراق و سوریه) بودیم.

در کنار آن با فشارهای واشنگتن و تل‌آویو، باکو هم ذیل حمله به سفارت خود در تهران سعی در دامن‌زدن به فضای ضد ایرانی دارد تا جایی که جمهوری آذربایجان در اقدامی برخلاف حسن هم‌جواری از آغاز عملیات‌های امنیتی برای دستگیری جاسوسان ایرانی در این کشور خبر داده است. افزون بر آن دولت بایدن از تلاش برای رایزنی با چین برای کاهش یا توقف کامل خرید نفت از ایران می‌گوید.

اینها علاوه بر آن است که سفر مقامات کاخ سفید از آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه تا ویلیام برنز، رئیس سی‌آی‌ای و جک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن به اسرائیل و هماهنگی با کابینه جدید نتانیاهو برای فشار به تهران ادامه دارد. به‌ موازاتش شاهد برگزاری بزرگ‌ترین رزمایش ارتش آمریکا و اسرائیل با هدف شبیه‌سازی حمله به مراکز هسته‌ای و نظامی ایران نیز بودیم.‌‌ افزون بر آن تکاپوها برای اجماع و تقابل علیه ایران هم کماکان در دستور کار است و تحریم‌ها هم با شدت بیشتری جریان دارد. وزارت بازرگانی آمریکا روز سه‌شنبه اعلام کرد نام هفت نهاد ایرانی را به بهانه کمک به روسیه به لیست سیاه تجاری خود اضافه کرده است.

این وزارتخانه در بیانیه‌ای اعلام کرد هفت نهاد ایرانی را به دلیل «ارسال پهپادهایی که روسیه از آنها استفاده کرده» در لیست سیاه تجاری خود قرار داده است. دولت استرالیا نیز همان روز سه‌شنبه اعلام کرد که تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرده است که سیدعبدالرحیم موسوی، فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران و دیگر مقامات ارشد بسیج هدف تحریم‌های استرالیا قرار گرفته‌اند. طبق بیانیه مذکور اموال اشخاص و نهاد تحت تحریم قرار‌گرفته در استرالیا بلوکه شده و این مقامات ایرانی از سفر به استرالیا منع خواهند شد.‌

همان روز (سه‌شنبه جاری) اتحادیه اروپا نیز شرکت صنایع هواپیماسازی ایران را به لیست تحریم‌های اعمالی اتحادیه اروپا علیه روسیه اضافه کرد. شرکت صنایع هواپیماسازی ایران در سال ۲۰۱۰ تحت تحریم‌های اعمالی اتحادیه اروپا علیه ایران به اتهام «اشاعه هسته‌ای» قرار گرفته بود.

به نوشته وب‌سایت تحریم‌های اتحادیه اروپا، این شرکت از سوی آمریکا، انگلیس، استرالیا و کانادا نیز تحریم شده است. طبیعی است که در این شرایط تهران وقتی با فشار، تحریم و یک تقابل ترکیبی و همه‌جانبه مواجه می‌شود، سعی دارد برگ‌های برنده خود را حفظ کند که مهم‌ترین آن به فعالیت‌های هسته‌ای بازمی‌گردد.‌ از‌این‌رو موضع دیروز چهارشنبه رئیس سازمان انرژی اتمی مبنی بر اینکه «سفر گروسی به ایران نیازمند تدوین و محتوا است و باید اهداف و برنامه این سفر مشخص باشد»، در دو سطح قابل ارزیابی است؛

در یک سطح تحلیل، اسلامی با نگاه ایجابی سعی دارد سفر احتمالی رافائل گروسی به ایران را در یک چارچوب کاملا مشخص و با برنامه توصیف کند؛ اما در سطحی دیگر که به واقعیت نزدیک‌تر است، به نظر می‌رسد تهران عملا حضور مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و در بُعدی کلان‌تر حل اختلافات پادمانی را منوط به آن کرده است که این آژانس و مدیرکلش اهداف و برنامه‌های خود را از حضور در تهران روشن کنند که این پیش‌شرط نوعی کلی‌گویی است. به این معنا که نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بلکه غرب با محوریت آمریکا باید رویکرد ضدایرانی در چند ماه گذشته را تعدیل کند تا تهران هم زمینه برای حضور گروسی و حل اختلافات پادمانی با آژانس را فراهم آورد. در غیر‌این‌صورت تداوم شرایط کنونی طبیعتا به معنای تمایل‌نداشتن ایران برای تعامل با آژانس است.‌

نگاهی به تازه‌ترین مواضع رئیس سازمان انرژی اتمی و بازخوانی فضای حاکم بر  مناسبات برجامی

ایستادگی در برابر تقابل جدی‌تر می‌شود؟البته ایران هم به این درک رسیده است که غرب در این تقابل ترکیبی سعی دارد از طریق اهرم فشار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را در مسیر خود کنترل و مدیریت کند که معدود اهرم‌های فشار یا به بیان دقیق‌تر تنها اهرم فشار ایران هم از کار بیفتد و تهران نهایتا در موضع نه‌چندان قدرتمندانه پای میز حاضر شود و «توافق جدیدی» را بپذیرد؛ توافقی که بنا به خواست آمریکا ابعادی گسترده‌تر و موضوعات فراتر از احیای برجام و حل‌وفصل پرونده هسته‌ای را شامل می‌شود.‌البته محمد اسلامی در حالی دیروز چهارشنبه از نیاز به تدوین محتوا و روشن‌شدن اهداف و برنامه‌های آژانس برای سفر گروسی به تهران گفت که آژانس بارها و بارها از دلایل و چرایی اصرارش برای انجام سفر به ایران گفته بود که در آخرین مورد آن رافائل گروسی، چهارم بهمن در یک اظهارنظر صریح به سی‌بی‌سی‌نیوز از وضعیت نامطلوب برجام خبر داد.

مدیر کل آژانس تأکید کرده بود که «توافق هسته‌ای با ایران به پوسته‌ای خالی تبدیل شده است». گروسی ادامه داد: «هیچ‌کس این مرگ (توافق) را اعلام نکرده است؛ اما وظایف انجام نمی‌شوند و همه محدودیت‌هایی که در برجام وجود دارند، برای چندین بار نقض شده‌اند». البته مدیر کل آژانس در نشست چهارم بهمن پارلمان اروپا هم اعلام کرده بود که ایران میزان لازم (مواد اولیه برای تولید بمب هسته‌ای در صورت افزایش غلظت آن به ۹۰ درصد) را در اختیار دارد؛ اما این به آن معنا نیست که بمب ساخته‌ است. به گفته او، به‌همین‌دلیل باید به ارتباط و کار ادامه داد و دلسرد نشد.

 تهران  بی‌خیال  شده  است؟

یکی دیگر از فرازهای مهم مواضع دیروز محمد اسلامی به جلسه شورای حکام آژانس بازمی‌گردد. رئیس سازمان انرژی اتمی درباره اجلاس شورای حکام گفت: «نفوذ صهیونیستی و دشمنی علیه ایران باید خاتمه یابد و همین‌طورکه در چند روز اخیر دیدید، جبهه‌شان را تغییر دادند و دیدید که اول گفتند تمرکزمان روی ایران و تحولات سیاسی است؛ اما بعدا اعلام کردند که برنامه‌ای برای تغییر رژیم ایران نداریم و این اقدامات آنها نشان‌دهنده دشمنی است».

اسلامی در پاسخ به اینکه اقدامی کرده‌ایم که تا اجلاس بعدی شورای حکام پاسخ به سؤالات آژانس داده شود؟ عنوان کرد: «همه اینها پاسخ داده شده است و هیچ مورد بدون پاسخ وجود ندارد، پاسخ‌ها را تفصیلی دادیم. ما دعوت کردیم و آمدند و باز هم دعوت می‌کنیم از آنها که بیایند و پاسخ‌ها را بشنوند؛ اما این مسئله وقتی حل می‌شود که آنها اراده کنند که باور کنند». او خاطرنشان کرد: «الان تنشی بین ما و آژانس نیست، تنشی که هست، از سوی سیستم نظام صهیونیستی است که دارد فشار می‌آورد».

‌این جملات محمد اسلامی از آن نظر اهمیت دارد که به نظر می‌رسد تهران به دلیل زیاده‌خواهی طرف غربی علاوه بر تمایل‌نداشتن برای همکاری در این شرایط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راستای حل اختلافات پادمانی، از هم‌اکنون خود را برای سناریوهای مختلف در نشست فصلی شورای حکام در ماه مارس آماده کرده است؛ چرا‌که بسیاری از ناظران تأکید دارند اگر گسل کنونی بین ایران و آژانس ادامه پیدا کند، سؤالات و ابهامات پاسخ داده نشود و اختلافات پادمانی لاینحل باقی بماند، این نهاد و شخص گروسی با تهیه گزارش جدید می‌توانند زمینه را برای صدور قطع‌نامه‌ای با لحنی تندتر فراهم آورند.

در کنار آن امکان آماده‌شدن اعضای اروپایی برجام برای آغاز پروسه حقوقی فعال‌کردن مکانیسم ماشه یا ارجاع پرونده از شورای حکام به شورای امنیت هم وجود دارد؛ بنابراین بحث‌های اسلامی در این شرایط و در مقابل رفتار ضد ایرانی و تقابلی غرب به طور طبیعی می‌تواند فقط بوی تصاعد تنش و بحران بدهد.