محاربه چیست؟ محارب کیست؟‌

محاربه چیست؟ محارب کیست؟‌

نعمت احمدی
چندی پیش ۲۲۷ نماینده مجلس شورای اسلامی خواستار اعدام معترضان با اتهام محاربه شدند. اما محاربه در ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی به‌این شرح تعریف شده: «محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها به‌نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد.» با همین تعریف ساده در ابتدای ماده ۲۷۹، محاربه یک اقدام فردی، یا اگر به‌وسیله چند نفر نیز صورت بگیرد، به شکلی است که در اعتراضات، اجتماعات و موضوعاتی از این دست، مصداق پیدا نمی‌کند. همچنین در این ماده از قانون مجازات اسلامی آمده است: «هرگاه کسی با انگیزه شخصی به‌سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه‌ عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به‌روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب به‌شمار نمی‌رود. به‌کارگیری واژه‌ مردم در این ماده دلالت بر آن دارد که برای صدقِ عنوان محاربه باید نوعی «عمومیت» در جرم وجود داشته باشد.» هدف نهایی قانونگذار از این ماده، جلوگیری از خشونت‌هایی کند که به مال، ناموس یا جان مردم با تهدید سلاح انجام می‌شود. در تعریفی که ما مجبوریم از قانون داشته باشیم، به عملکرد انتزاعی افراد در مسائلی غیر از اعتراضات برمی‌گردد. مثلا فرد در مغازه‌ای یا مکانی که جمعیتی حضور دارد اگر اسلحه بکشد، او قصدش با اعتراضاتی که در اجتماع و جامعه صورت می‌گیرد، نیست. ما اگر این نکته بسیار ظریف را در قانون لحاظ کنیم، نمی‌توانیم در پرونده‌هایی که مختص این اعتراضات است آنها را  با سرقت‌ها و زورگیری‌ها همسان بدانیم و کاملا این دو با یکدیگر متفاوت است. مثلا ما در همین قانون مجازات اسلامی مواد دیگری هم داریم مانند ماده ۱۵۶ که به‌صراحت می‌گوید: «‌هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می‌شود، در صورتی که شرایط قانونی دفاع مشروع وجود داشته باشد، مجازات نمی‌شود.» یا مثلا در ماده ۱۵۷ آمده است: « مقاومت در برابر قوای انتظامی و دیگر ضابطان دادگستری در مواقعی که مشغول انجام وظیفه خود باشند، دفاع محسوب نمی شود لکن هرگاه قوای مزبور از حدود وظیفه خود خارج شوند و حسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد که عملیات آنان موجب قتل، جرح، تعرض به عرض یا ناموس یا مال گردد، دفاع جایز است.» بر اساس مستندات موجود، شاهد این موضوع هستیم که تعدادی از مردم و تعدادی هم از نیروهای انتظامی کشته‌ شده‌اند، این نشان می‌دهد که یک تقابل صورت گرفته و قانونگذار نیز اجازه داده که اگر از حد متعارف خارج شود، مقاومت در برابر قوای انتظامی یا آنها از حدود وظیفه خود خارج شوند، دفاع جایز است. ما باید با این ظرافت به قانون نگاه کنیم، زیرا نمی‌توان اینگونه برخورد کرد که بیش از ۲۰۰ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی بدون اینکه پرونده‌ای در اختیار آنها باشد با صدای بلند اعلام و مکتوب بنویسند که افراد بازداشتی محارب هستند و حکم‌شان اعدام است!. امر قضا، یک امر بسیار مشکل است و مجازات جنبه فردی دارد، نه جمعی. هیچ قاضی نمی‌تواند برای یک گروه، یک حکم صادر کند. هر فرد مسئول عملیات خود است و مجازات‌ها جنبه شخصی دارند. شما وقتی می‌گویید که یک جمعیت محارب هستند و آنها را زودتر اعدام کنید، این نشان می‌دهد که در یک حالت هیجانی صحبت کرده‌‌اید، اما آیا قاضی می‌تواند در چنین مواردی نیز هیجانی اقدام کند؟ قطعا پاسخ «خیر» است. پرونده هر فرد متناسب با عمل خودش مورد بررسی قرار می گیرد. بستن خیابان، آتش زدن سطل‌های زباله یا شکستن گاردریل، محاربه نیست. اگر ما قانون را وسیع بررسی کنیم حق نخواهیم داشت، آن را تفسیر کنیم، قانون باید محدود به عملکرد شخص و متناسب به اتهام شخصی او باشد. شما زمانی‌می‌گویید محاربه که باید خوف صورت بگیرد. همان‌طور که پیش‌تر و در ابتدای این مطلب نوشتم، قوانین مربوط به محاربه با تعریفی که در صدر ماده ۲۷۹ ذکر شده، کاملا جنبه غیر عمومی و اعتراضات مستثنی است. همچنین ما یک قانون جرم سیاسی داریم و ورود به این قانون نمی‌کنیم. در طی چند روز اخیر، اکثر دلسوزان مانند محمد رضا باهنر، مسعود پزشکیان و حتی رئیس قوه قضائیه تاکید به گفت‌وگو با معترضان دارند، رئیس مجلس می‌گوید ما می‌خواهیم تغییرات داشته باشیم، اما الان زمانش نیست؛ این‌ها یک دوگانگی و برداشت‌های دوگانه‌ای با آنچه که گفته و اعمال می شود، ایجاد می‌کند. در کجای قانون گفته شده آتش زدن سطل زباله، بستن راه مردم یا سنگ‌پراکنی محاربه است؟. اگر می‌خواهید کنترل جامعه از دست خارج شود، معترضان را با برچسب «محاربه» مجازات کنید.