دیپلماسی ایرانی: طبق تقویم کاری،روز دوشنبه ۲۰ شهریور/ ۱۱ سپتامبر، هزار‌ و‌ ششصد‌ و‌ هفتاد‌‌ودومین نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با حضور نمایندگان ۳۵ کشور عضو در ساختمان «مرکز بین‌المللی وین» برگزار می‌شود که موضوع ایران یکی از سرفصل‌هایی است که طبق جلسات پیش، در دستور کار شورا عنوان شده و قرار است راستی‌آزمایی و بازرسی فعالیت‌های اتمی ایران ذیل قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد و اجرای توافق‌نامه پادمان از دستور کارهای این نشست بررسی شود. این نشست تا ۱۵ سپتامبر/ ۲۴ شهریور ادامه خواهد داشت.

برخلاف ادوار پیشین نشست‌‌های فصلی شورا، در این دور شاهد کمترین میزان حاشیه‌سازی و جنجال رسانه‌ای جهانی درباره پرونده فعالیت‌‌های هسته‌ای ایران بودیم؛ بنابراین در هفته‌‌های اخیر به‌جز ادعای بلومبرگ، خبرگزاری فرانسه و آسوشیتدپرس در‌خصوص انتشار گزارش فصلی آژانس و نیز موضع‌گیری‌‌های پنجم شهریور/ ۲۷ آگوست محمد اسلامی، مصاحبه نهم شهریور‌/ ۳۱ آگوست رئیس سازمان انرژی اتمی با الجزیره و ادعاهای ششم شهریور/ ۲۸ آگوست رافائل گروسی در مؤسسه امور بین‌الملل سوئد، دیگر خبر دندان‌گیری منتشر نشد.

حتی بر‌خلاف آنچه محمد اسلامی در جریان مراسم رونمایی از «رادیونوکلئید سزیم-۱۳۷» در جمع خبرنگاران در محل نمایشگاه بین‌المللی تهران مطرح کرده بود، تاکنون خبر موثقی دال بر سفر معاون گروسی به تهران هم مخابره نشده است. گویا قرار است همه چیز در سکوت و پشت‌پرده جلو برود. تا لحظه نگارش و تنظیم این گزارش، خبر یا اظهار‌نظر جدیدی از سوی هیچ‌کدام از مقامات ایرانی، آمریکایی، اروپایی، روسی، چینی و آژانس درباره محتوای نشست فصلی و پرونده هسته‌ای ایران مطرح نشده است. شاید این‌بار باید به گفته رئیس سازمان انرژی اتمی در مصاحبه با الجزیره صحه گذاشت که عنوان کرده بود: «سال ۲۰۲۳، سال پایان هیاهوی سیاسی درخصوص برنامه هسته‌ای ایران است».

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دوشنبه هفته قبل در گزارشی محرمانه به اعضای شورا مدعی شد ایران روند غنی‌سازی اورانیوم با سطح خلوص ۶۰ درصد را آهسته کرده است. بر اساس این گزارش که فرازهایی از آن در رسانه‌هایی مانند خبرگزاری فرانسه و آسوشیتدپرس منتشر شد، ذخایر کلی اورانیوم غنی‌شده ایران تا خلوص ۶۰ درصد، نزدیک به حدود ۹۰ درصد درجه تسلیحات، با وجود سرعت پایین‌تری در مقایسه با ماه می، همچنان ۱۸ برابر محدودیت‌های تعیین‌شده در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است.

در این گزارش همچنین مطرح شده که تهران مقداری از اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدش را رقیق‌سازی کرده است. در این گزارش آمده است که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با افزایش تخمینی ۷.۵ کیلوگرم، به ۱۲۱.۶ کیلوگرم رسیده است و از سوی دیگر با استناد به همین گزارش‌ها حدود ۶.۴ کیلوگرم از اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد به درصدهای پایین‌تری رقیق شده است؛ بنابراین شاید این موارد و دیگر همکاری‌‌های صورت‌گرفته باعث سکوت این روزها شده است.

اما این سکوت به چه معناست؟ آیا آن‌گونه که برخی گزاره‌‌های تحلیلی تأکید دارند، دولت رئیسی برای کاهش هزینه سیاسی ناشی از انتقادها و هجمه‌‌های داخلی برخی از گروه‌های رادیکال ذیل توافقاتش با آژانس که احتمالا می‌تواند برخی از مفاد قانون مجلس یازدهم موسوم به اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها را نقض کند، به دنبال سکوت رسانه‌ای است یا موضوع توافق و تفاهم کلان با واشنگتن مطرح است؟ تا به اینجای کار شواهد و اخبار رسانه‌ای مؤید آن است که تهران به دلایل متعدد سعی دارد که از دامن‌زدن به فضای تقابلی با آژانس در نشست فصلی امروز (دوشنبه) شورای حکام خودداری کند؛ کما‌اینکه ادعاهای بلومبرگ، خبرگزاری فرانسه و آسوشیتدپرس این را تأیید می‌کند. شاید نیم‌نگاهی به ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر) که قرار است محدودیت‌های تحقیق، توسعه و تولید موشک‌های بالستیک ایران و واردات و صادرات فناوری‌های مرتبط با موشک‌ها و پهپادها لغو شود، این سکوت را موجب شده یا شاید هم اطلاع‌رسانی و انتشار اخبار می‌تواند برنامه‌‌های هر دو طرف را به هم بزند. دلیل هر‌چه باشد، این سکوت را باید معنادار توصیف کرد؛ چرا‌که بدون شک در پشت این دیوار سکوت، خبرها و ناگفته‌‌های بسیاری وجود دارد.

تحرک دیپلماتیک در سکوت رسانه‌ای

اگر‌چه در روزهای و هفته‌‌های منتهی به نشست فصلی شورای حکام شاهد سکوت رسانه‌ای عجیب و شاید بتوان گفت بی‌سابقه‌ای بوده‌ایم‌ اما این سکوت مانع از تحرکات تهران نشده است. در همین زمینه جمعه گذشته (۱۷ شهریور) نمایندگان ایران و روسیه، در آستانه برگزاری نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، پایتخت اتریش دیدار کردند. البته این خبر را نه رسانه‌ها بلکه میخائیل اولیانوف همیشه دست به توییت منتشر کرد. سفیر و نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، روز جمعه با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی اکس (توییتر سابق) نوشت که در آستانه نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با همتایان ایرانی خود دیدار و گفت‌وگو کردم.

جزئیات این دیدار مقامات روس و ایرانی مشخص نیست، اما آن‌گونه که حامد قاسم‌پور در گپ‌و‌گفتش با «شرق» و در ارزیابی که از این دیدار دارد‌ مطرح می‌کند، «این دست دیدارها یک رویه روتین دیپلماتیک بین تهران و مسکو در آستانه نشست فصلی شورای حکام است». منتها این تحلیلگر نکته مهمی را هم مطرح می‌کند دال بر اینکه روسیه در شرایط کنونی، این‌بار به دلیل سکوت رسانه‌ای و همکاری‌های پشت‌پرده دو طرف (تهران و آژانس)، احتمالا این نگرانی را دارد که روند به سمتی پیش رود که مسکو دیگر بازیگر تعیین‌کننده‌ای در مذاکرات هسته‌ای نباشد.

هرچند مفسر سیاست خارجی این را هم اذعان دارد که قطعا طرف روسی از میزان، نحوه و جزئیات همکاری تهران با آژانس در هفته‌های اخیر با‌خبر است‌ اما موضوع احتمال توافق ایران و آمریکا بر سر زندانیان دوتابعیتی و دیگر مسائل هم می‌تواند دیدار نمایندگان ایران و روسیه را قدری مهم جلوه دهد. البته قاسم‌پور موضوع هماهنگی تهران‌-‌مسکو در نشست فصلی شورای حکام را هم مطرح می‌کند و ذیل آن یادآور می‌شود که مناسبات ایران و روسیه با توجه به نزدیک‌شدن به موعد ۱۸ اکتبر/ ۲۶ مهر برای هر دو طرف مهم است. بنابراین به گفته این کارشناس هیچ بعید نیست که روسیه نیز مانند ایران خواستار برگزاری بدون چالش نشست فصلی شورای حکام باشد. با این خوانش، تحلیلگر حوزه بین‌الملل سکوت رسانه‌ای، سیاسی و دیپلماتیک هفته‌ها و روزهای اخیر در آستانه نشست فصلی حکام را نوعی برنامه‌ریزی عمدی می‌داند تا کوچک‌ترین خلل یا نقش‌آفرینی مخربی از سوی اسرائیلی‌ها یا دیگر بازیگران شکل نگیرد.

مفسر حوزه سیاست خارجی حتی این گزاره را هم دور از ذهن نمی‌داند که «تهران پیش‌شرط هرگونه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را سکوت خبری عنوان کرده باشد». قاسم‌پور در ادامه ارزیابی خود درباره چرایی سکوت رسانه‌ای، سیاسی و دیپلماتیک درخصوص نشست فصلی شورای حکام و همکاری‌های تهران و آژانس، موضوع احتمال توافق یا تفاهم ایالات متحده و ایران را هم بی‌تأثیر نمی‌داند؛ چون به زعم او اگر پای چنین توافق یا تفاهمی در میان باشد، قطعا سعی شده است در سکوت و بدون جنجال رسانه‌ای تفاهم‌ها صورت‌ گرفته و همکاری‌‌های تهران در حوزه هسته‌ای مانند دیگر ابعاد تفاهم پی گرفته شود. به همین واسطه این کارشناس بعید می‌داند در نشست فصلی شورای حکام که از امروز برگزار می‌شود، چالشی جدی برای ایران در قالب صدور قطع‌نامه به وجود آید.

از عدم صدور قطع‌نامه تا احتمال انتشار بیانیه مشترک

در راستای آنچه حامد قاسم‌پور عنوان کرد، به نظر می‌رسد دولت رئیسی سعی در برگزاری آرام و بدون حاشیه نشست فصلی شورای حکام دارد که مبادا کار به صدور قطع‌نامه و تبعات بعدی آن کشیده شود. در این زمینه اخبار واصله هم حکایت از آن دارد که تهران توانسته به این هدف خود در سایه همکاری با آژانس دست پیدا کند؛ همچنان که استفانی لیختن‌اشتاین سه‌شنبه هفته گذشته با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی اکس (توییتر سابق) نوشت: «منابع دیپلماتیک وین می‌گویند هیچ قطع‌نامه‌ای علیه‌ ایران برای ارائه نشست هفته آینده شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برنامه‌ریزی نشده است». اما به گفته این خبرنگار که از نزدیک تحولات مربوط به مذاکرات هسته‌ای و پرونده ایران را دنبال می‌کند، «در عوض، تروئیکای اروپا (فرانسه، انگلیس و آلمان) و ایالات متحده در حال تهیه یک بیانیه مشترک هستند که برای امضای مشترک از سایر کشورها باز خواهد شد».

با این وجود، رامین اسماعیلی، دیگر کارشناسی بود که بر‌خلاف آنچه حامد قاسم‌پور عنوان کرد، از منظری دیگر به مسئله ورود می‌کند و در گپ‌و‌گفت خود با «شرق» اذعان دارد سکوت خبری لزوما به‌معنای تفاهم با واشنگتن و همکاری پشت پرده تام و تمام ایران و آژانس نیست؛ چون به گفته او اکنون اختلافاتی جدی در میان است؛ از موضوع دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مکان‌های مورد اختلاف گرفته تا روند نصب دوربین‌ها و حتی نظارت بازرسان بر تأسیسات هسته‌ای و‌… .

پیرو این نکته، یکی از گزارش‌های فصلی آژانس با اشاره به اینکه به زعم آژانس، ایران توضیح دقیقی درباره منشأ ذرات اورانیوم کشف‌شده در دو سایت اعلام‌نشده نداده است، می‌گوید مدیرکل (رافائل گروسی) متأسف است که هیچ پیشرفتی در حل مسائل پادمان باقی‌مانده در این دوره گزارش‌دهی صورت نگرفته است. مدیرکل مجددا تأکید می‌کند که «برای مؤثر‌بودن دوربین‌های آژانس، از‌جمله دوربین‌های نصب‌شده در اصفهان، آژانس باید به داده‌هایی که آنها ضبط می‌کنند، دسترسی داشته باشد». با‌این‌حال یک دیپلمات ارشد هم گفته که تولید اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد ایران از حدود ۹ کیلوگرم در ماه گذشته به حدود سه کیلوگرم در ماه کاهش یافته است.

دیگر دیپلمات‌ها گفته‌اند که این کندی می‌تواند بخشی از تلاش‌ها برای کاهش تنش بین ایران و ایالات متحده باشد که شامل آزادی سرمایه‌های مسدود‌شده ایران در خارج از کشور و آزادی زندانیان آمریکایی در ایران می‌شود؛ هرچند آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، این موضوع را رد کرده است. البته یک دیپلمات غربی هم بیان کرده که اگرچه اقدام ایران در کاهش سرعت غنی‌سازی تا ۶۰ درصد مثبت است، اما میزان HEU (اورانیوم با غنای بالا) همچنان بالاست.

با توجه به همین نکات، تحلیلگر حوزه بین‌الملل فضا را آن‌گونه که باید آرام و بدون جنجال نمی‌داند. با این وجود، اسماعیلی هم معترف است که در این دور از نشست فصلی شورای حکام شاهد یک سکوت سیاسی، رسانه‌ای و دیپلماتیک بی‌سابقه نسبت به ادوار پیشین هستیم‌ اما به باورش برای ارزیابی نهایی و قطعی باید منتظر خروجی نشست فصلی بود؛ چون تنها در این صورت می‌توان سطح و ابعاد همکاری‌های صورت‌گرفته بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در فاصله زمانی سه‌ماهه از نشست فصلی پیشین در خرداد تا نشست کنونی در شهریور را رصد کرد.

با این اوصاف، اسماعیلی نیز مانند قاسم‌پور بعید می‌داند که در این نشست فصلی شاهد صدور قطع‌نامه‌ای علیه پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشیم و در بدترین حالت امکان صدور یک بیانیه مشترک از سوی آمریکا و تروئیکای اروپایی وجود دارد که احتمالا لحن آن نیز چندان تند نخواهد بود. به گفته این مفسر حوزه سیاست خارجی، اگر چنین سناریویی در این دور از نشست فصلی شورای حکام شکل بگیرد، می‌توان گزاره توافق یا تفاهم ایران و ایالات متحده را جدی دانست. بنابراین او تأکید می‌کند که همه چیز در گرو اتفاقات پیش‌رو از امروز (دوشنبه) تا جمعه است.