آرمان امروز -رضا پورحسین:هنگامی که از لیبرالیسم سخن گفته می‌ شود معمولا جنبه سیاسی آن مدنظر قرار می ‌گیرد و کم تر جنبه های دیگر آن که از قضا بر سیاست نیز تاثیر مستقیم دارند، مورد توجه قرار می گیرند.

در این میان عده‌ ای ممکن است به محدود کردن بازار آزاد معتقد باشند و در عین حال خود را لیبرال بدانند. همین امر است که پیچیدگی در این حوزه را نشان می دهد و به نحوی گویای این است که این تعاریف در عصر پست مدرن شکلی پیچیده به خود می گیرند.

برای مثال در حال ‌حاضر، در کشورهای اسکاندیناوی بسیاری به سوسیال ‌دموکراسی و نوعی از دخالت در اقتصاد، اعتقاد دارند اما از نظر سیاسی خود را لیبرال دانسته و طرفدار حکومت قانون نیز هستند، این موضوع باعث سوتفاهم‌ هایی در بسیاری از بحث‌ها شده است.

برای نمونه زمانی در آمریکا عنوان می ‌شود که یک نماینده کنگره، لیبرال است، بدان معنی است که گرایش چپ داشته و معتقد به دخالت دولت در اقتصاد است. بر همین اساس امروزه می ‌توان گفت تعبیرها و استفاده ‌های متفاوت و بعضا متناقضی از واژه لیبرالیسم رایج شده است.

لیبرال در فرهنگ امروزی آمریکا بیشتر به معنی چپ اقتصادی به ‌کار می‌رود، بنابراین واضح است که فیلسوفان شاخص لیبرال در قرن بیستم، مانند فردریش هایک یا فون میزس با این تعریف خود را لیبرال نمی‌ دانستند. آنها برای توصیف موضع خود از اصطلاح «لیبرالیسم کلاسیک» استفاده کردند. منظور از لیبرالیسم کلاسیک، در واقع تاکید روی یکپارچگی یا رابطه متقابل و تفکیک‌ ناپذیر حکومت قانون و بازار آزاد بود. این تمایز به این دلیل مورد تاکید این متفکران قرار گرفت که در مفهوم لیبرالیسم ابهام‌های زیادی ایجاد شده بود. ابهام هایی که در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و به مبحث مورد مناقشه نظریه پردازان بدل شده است.

بیژن عبدالکریمی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه سیاسی و اجتماعی در این رابطه در گفت و گوی اختصاصی با روزنامه «آرمان امروز» می گوید: به دنبال کنار رفتن فئودالیته و روی کار آمدن نظام سرمایه داری به مرور شاهد ظهور لیبرالیسم بودیم که همزمان با رشد بورژوازی چنین اتفاقی رقم خورد.

وی افزود: این رویداد هم زمان با انقلاب کبیرفرانسه و توسعه اندیشه های آزادی محور تا حدودی همزمان شد. باید توجه داشت که در حوزه اندیشه سیاسی، لیبرالیسم پیغام آور فردگرایی است. به این معنا که فرد را یک واقعیت بنیادین و جامعه را یک واقعیت اعتباری می داند. این اندیشه در حوزه های مختلف بروز و ظهور داشت تا جایی که برای مثال در حقوق، حق فرد و جامعه مورد توجه جدی قرار می گیرند.

عبدالکریمی ادامه داد: در حوزه اخلاقی نیز لیبرالیسم بر این باور است که آزادی های فردی برحقوق اجتماعی تقدم دارد. لیبرال ها در حوزه اقتصاد به بازار آزاد باور دارند به این معنا که بازار به صورت طبیعی خود یک مکانیزم کنترل کننده دارد و دولتها نباید در این عرصه ورود کنند.

این استاد دانشگاه توضیح داد: طرح چنین مباحثی در جامعه امروز ما بیشتر شبیه به یک کاریکاتور است زیرا در جامعه ما شرایط ظهور لیبرالیسم وجود ندارد و مشخصا محلی از اعراب ندارد. ایران امروز در حاشیه کشورهای در حال توسعه قرار دارد و تنها نقش ما در دنیای امروز خام فروشی است و آن احکام لیبرالیسم را طبق این گفته ها نمی توانیم در جامعه خود پیاده سازی کنیم.

وی افزود: به علت این که در ایران یک دولت شبه مدرن روی کار قرار دارد، اساسا چه لیبرال ها به قدرت برسند و چه طرفداران تفکر چپ و سوسیالیستی روی کار آیند، تفاوتی در وضع موجود ایجاد نمی شود. مساله اصلی امروز ما قطعا چگونگی تبدیل دولت شبه مدرن به دولت مدرن است و تا زمانی که این مساله حل نشود، سایر تقابل ها نمی توانند گره ای از مشکلات کشور باز کنند.

عبدالکریمی خاطرنشان کرد: امروز کشور اسیر معضل توسعه نیافتگی است و مشخصا لیبرالیسم و سوسیالیسم نمی توانند در چنین بستری به کمک ما بیایند و شاید حتی کار را سخت تر کنند. در این میان برخی بر این باورند که نظام اقتصادی ایران باید نئولیبرالیسم شود و نقش دولت را در امور کاهش دهیم. باید توجه داشت که چنین رویکردی مشخصا جوابگو نخواهد بود زیرا این مفاهیم در ایران دستکاری می شوند و دیگر کارآیی ندارند.

این استاد دانشگاه گفت: امروز نحوه برخورد ما با لیبرالیسم پوپولیستی شده و به این توجه نمی شود که نئولیبرالیسم ویژه دولت های رفاه است که در غرب ظهور پیدا کرده اند و در ایران عملا کارآیی ندارد. زیرا نه دولت رفاهی وجود دارد و نه جامعه مدرن شکل گرفته است. امروز اشاراه به مباحث لیبرالیسم و نئولیبرالیسم به جای این که متکی به علم باشد، بیشتر جنبه های سیاسی پیدا کرده و به همین علت است که محلی از اعراب ندارند.

وی افزود: امروز کشور با رکود تولید، تحریم و کاهش ارزش پول ملی مواجه است. بر همین اساس نباید با اتکا به تفکرات چپ سرمایه گذاری در کشوررا به خطر انداخت و بر همین اساس است که نگاه سوسیالیستی به کمک جامعه ما نخواهد آمد. از سوی دیگر نگاه لیبرالیسمی نیز کمر طبقات پایین جامعه را خواهد شکست و گره گشای معضلات موجود ما نیست.

عبدالکریمی تاکید کرد: امروز باید راه ویژه و مخصوص جامعه خود را پیدا کنیم. بر همین اساس ما به یک خرد واحد سیاسی و اجتماعی نیاز داریم که ضرورتا در هیچ یک از قالب های لیبرال، نئولیبرال و سوسیالیستی نمی گنجد.