برجام‌ زیر سایه جنگ اوکراین؟

آرمان شرق- گروه بین الملل:اظهارنظرهای طرف‌های مذاکرات احیای برجام در وین البته همچنان به شکلی است که امیدواری و نگرانی را هم‌زمان افزایش می‌دهد. همه‌چیز حاکی از این است که تا اعلام نتیجه نهایی مذاکرات احیای برجام زمان زیادی باقی نمانده است؛ اما نشانه‌های محدود و مبهمی که از مذاکرات می‌رسند مشخص نمی‌کنند که کدام نتیجه نهایی احتمالی نزدیک‌تر است؛ به‌نتیجه‌رسیدن توافق و احیای برجام یا بن‌بست نهایی و برهم‌خوردن توافق.

تصاویر، تصاویر غریبی هستند. روسیه، برخلاف همه تکذیب‌های قبلی‌اش تجاوز به اوکراین را کلید زده است و در مقابل، ایالات متحده و اروپایی‌ها تحریم‌ها و فشارهای همه‌جانبه را بر روسیه اعمال کرده‌اند. در واقع، به‌جز واردکردن نیروی نظامی در خاک اوکراین و کلیدزدن یک جنگ همه‌جانبه و احتمالا جهانی، طرف غربی حتی هرجا توانسته، حتی در فیفا و یوفا به روسیه ضربه زده است. جنگ احتمالا به این زودی‌ها پایان نخواهد یافت و صحنه سیاست بین‌الملل تحت تأثیر آن مشغول تغییر و تحول و احتمالا تغییر آرایش است، اما در میانه همین اوضاع، نمایندگان روسیه، چین، ایالات متحده، آلمان، بریتانیا، فرانسه، اتحادیه اروپا و ایران در وین دور میزهای مختلف در حال گفت‌وگو برای احیای توافقی چندجانبه هستند. سؤال بدیهی این است: آیا ماجرای اوکراین بر داستان برجام اثر خواهد گذاشت؟
‌ خوف و رجای برجام
اظهارنظرهای طرف‌های مذاکرات احیای برجام در وین البته همچنان به شکلی است که امیدواری و نگرانی را هم‌زمان افزایش می‌دهد. همه‌چیز حاکی از این است که تا اعلام نتیجه نهایی مذاکرات احیای برجام زمان زیادی باقی نمانده است؛ اما نشانه‌های محدود و مبهمی که از مذاکرات می‌رسند مشخص نمی‌کنند که کدام نتیجه نهایی احتمالی نزدیک‌تر است؛ به‌نتیجه‌رسیدن توافق و احیای برجام یا بن‌بست نهایی و برهم‌خوردن توافق. از سویی طرف‌های مختلف ماجرا تأکید می‌کنند که در بسیاری از مسائل به اختلاف‌نظرها رسیدگی شده است؛ درعین‌حال فهرستی که به‌عنوان موضوعات اختلافی باقی‌مانده ارائه می‌شود، عریض و طویلی است. صحبت از باقی‌ماندن مسئله شکل برنامه هسته‌ای ایران، سایت‌های محل اختلاف، تحریم‌هایی که برداشته می‌شوند یا نمی‌شوند، روند رفع تحریم‌ها و فرایند اجراشدن توافق این سؤال را ایجاد می‌کند که پس درباره کدام بسیار موضوعات توافق شده است؟ هم‌زمان با این وضعیت، اخبار تأخیر در سفر علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر خارجه و نماینده ایران در مذاکرات نیز سؤال‌هایی را درباره نگاه ایران به متون فعلی توافق پیش کشیده است.
‌ تهران و واشنگتن، آماده «گزینه‌های جایگزین»
از طرف دیگر، در همین یکی، دو روز گذشته، هم ایران و هم ایالات متحده تهدید و تصریح کرده‌اند که در صورت ناکامی در کسب توافق در روزهای پیش‌رو، آماده‌اند دست از مذاکرات بکشند. به گزارش یورونیوز فارسی، ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، دوشنبه‌شب در نشست خبری خود با خبرنگاران همچنین با اشاره به ادامه مذاکرات در وین بدون اینکه اشاره‌ای به جزئیات گفت‌وگوها داشته باشد، تأکید کرد درصورتی‌که ایران برای پیشرفت در مذاکرات ناسازگاری نشان دهد، به گفت‌وگوها پایان خواهیم داد. این دیپلمات آمریکایی همچنین ادامه داد: «درصورتی‌که تهران نخواهد با حسن نیت در گفت‌وگوها مشارکت کند، ایالات متحده و متحدان و شرکای این کشور راه‌حل‌های جایگزین را دنبال خواهند کرد». پرایس البته اشاره‌ای به این نکته نکرد که راه‌حل‌های جایگزین چه خواهد بود. از طرف دیگر پس از این اعلام موضع سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، همتای او در تهران هم واکنشی مشابه نشان داد. سعید خطیب‌زاده در حساب توییتری خود به خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ اشاره کرد و نوشت: «آمریکا همین حالا هم از برجام کنار کشیده است. ازاین‌رو باید اطمینان حاصل کنیم این اتفاق دیگر تکرار نمی‌شود». سخنگوی وزارت امور خارجه ایران همچنین در ادامه با اشاره به اینکه همه کشورها، گزینه‌های جایگزین خود را دارند افزود: «همه طرف‌ها طرح جایگزین و پلن خود را دارند، هرچند توخالی‌بودن گزینه جایگزین آمریکا پیش از این ثابت شده است. درشت‌گویی و بلوف‌زنی نتیجه نداشته و نخواهد داشت؛ این اتخاذ تصمیم است که نتیجه می‌دهد». خطیب‌زاده همچنین در پایان نوشت: «اگر کاخ سفید تصمیمش را بگیرد، توافق کاملا در دسترس است. ایران برای توافق آماده است اما تا ابد منتظر آن باقی نخواهد ماند».
‌ متجاوز کی‌یف، واسطه وین
در عین حال نکته غریبی که باقی مانده، چینش گفت‌وگوهاست. با ادامه اصرار ایران بر خودداری از گفت‌وگوی مستقیم و مذاکره با ۱+۵ با حضور ایالات متحده، شواهد حاکی از این است که همچنان این روسیه است که نمایندگی ایران را در جلسات برجامی‌ها با حضور آمریکا و در غیاب ایران بر عهده دارد؛ در شرایطی که به‌جز چین، بقیه حاضران در مذاکرات برجام در ماجرای اوکراین در مقابل روسیه صف‌آرایی کرده‌اند. اگر پیش‌تر این نگرانی وجود داشت که منافع و دغدغه‌های دیگران در انتقال پیام ایران به جلسه با حضور آمریکا اخلال ایجاد کند، اکنون این نگرانی چند برابر شده است. روسیه حالا در حالی برای رفع تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران پای میز مذاکره می‌نشیند که خود از سوی همه اعضای حاضر به‌جز چین، هدف تحریم‌ها و اقدامات مشابه قرار گرفته است. نکته قابل توجه دیگر اینکه زمان پایان جدال اوکراین در تقویم مشخص نیست اما برای پایان مذاکرات برجام طرف‌های مختلف عجله نشان می‌دهند؛ یعنی گزینه صبر برای تمام‌شدن درگیری‌های اوکراین برای ادامه مذاکرات نیز عملا وجود ندارد. در چنین شرایطی، سرنوشت برجام در وین چه خواهد شد؟ این سؤالی است که دامنه پاسخ‌های احتمالی آن همچنان گسترده‌تر و نگران‌کننده‌تر می‌شود./شرق