آرمان امروز-سرویس دیپلماسی: پس از اعلام خبر تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا بسیاری بر این باور بودند که این یک سرآغاز برای توافق های بعدی میان ایران و آمریکاست و حتی در این زمینه نیز گفت و گوهایی میان طرفین انجام شده و اساسا برخی کشورها با این هدف تحرکات دیپلماتیک خود را آغاز کرده و میانجی ایران و آمریکا شده اند.

بر همین اساس آدرین واتسون، سخنگوی کاخ سفید با اشاره به جزئیات این توافق گفت که ایران چهار آمریکایی را از زندان اوین به حبس خانگی منتقل کرده است. پنجمین آمریکایی قبلاً در بازداشت خانگی بود. ما به نظارت دقیق بر وضعیت آن‌ها ادامه خواهیم داد.وی ادامه داد: البته تا زمانی که همه آن‌ها در ایالات متحده به خانه بازگردند، آرام نخواهیم گرفت.

سخنگوی کاخ سفید خاطرنشان کرد: تا آن زمان، مذاکرات برای آزادی نهایی آن‌ها ادامه دارد و موضوعی حساس است. بنابراین، ما جزئیات کمی در مورد وضعیت بازداشت خانگی آن‌ها یا تلاش‌هایمان برای تامین آزادی آن‌ها ارائه خواهیم داد.

وال استریت ژورنال که تلاش کرد همانند برخی مقامات سابق و قانونگذاران آمریکایی این مبادله را باج‌دهی به ایران توصیف کند در این باره نوشت: این خبری خوب برای بازداشت‌شدگان و خانواده‌های آن‌ها به شمار می‌آید اما اگر آن‌ها آزاد شوند، قیمت مورد بحث بالا خواهد بود. خبر‌ها حاکی از آن است که ایالات متحده اجازه دسترسی ایران به ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده خود در کره جنوبی را خواهد داشت، یعنی برای هر کدام ۱.۲ میلیارد دلار.

این روزنامه آمریکایی همچنین به برخی گزارش‌ها درباره چگونگی صرف پول آزاد شده ایران مبنی بر اینکه تهران تنها می‌تواند از آن برای تهیه کالا‌های غیر تحریمی و بشردوستانه استفاده کند، اشاره و تاکید کرد: همان‌طور که کاخ سفید نیز می‌داند، پول قابل تعویض است و اهداف بشردوستانه در بهترین حالت به‌عنوان پوششی سیاسی برای توجیه مبادله پول با این گروگان‌ها تلقی می‌شود.

وال استریت ژورنال با بیان به اینکه ایران، این پول نقد را به همان شیوه‌ای که از توافق هسته‌ای باراک اوباما و جان کری در سال ۲۰۱۵ نیز دریافت نمود، صرف خواهد کرد، افزود: با این حال، این مبادله ممکن است اولین گام به سوی توافقی بزرگ‌تر برای احیای حداقل بخشی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ باشد.

باید توجه داشت که این چنین تحلیل ها و شنیده ها حاکی از این است که این توافق در مورد تحریم‌ها علیه ایران را در ازای تعهد این کشور مبنی بر توقف غنی‌سازی اورانیوم کاهش می‌دهد.

ایران می‌داند که بایدن می‌خواهد هر چالشی بر سر برنامه هسته‌ای ایران را تا انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ کنار براند. به نظر می ‌رسد که این توافق هم نسخه‌ای کمتر قابل اجرا از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ باشد. بنابراین، اسم آن را پول و تخفیف تحریم‌ها در ازای وعده‌ها بگذارید و انتظار نداشته باشید که کنگره در تایید آن نقشی داشته باشد.

مایک ترنر، رییس کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان آمریکا در گفت و گو با شبکه سی‌بی‌اس در این رابطه گفت که هنوز توضیحاتی درباره جزئیات توافق تبادل زندانیان به کنگره ارائه نشده است که بر اساس آن، شش میلیارد دلار از پول ‌های بلوکه ‌شده ایران در کره جنوبی به عنوان بخشی از این توافق آزاد خواهد شد.

ترنر در ادامه گفت: نشانه‌هایی از دولت حاکی از آن است که آزادی این زندانیان بخشی از مذاکراتی گسترده‌ تر درباره کنترل دوباره برنامه هسته‌ای و غنی‌سازی ایران است که به زمان برجام بر می‌ گردد.

او همچنین با ابراز نگرانی درباره این توافق گفت: نگرانی ما این است که نیویورک‌تایمز گزارش داده دولت بایدن ممکن است به دنبال توافقی غیررسمی در کنار توافق رسمی باشد که قبلا داشتیم و تحت نظارت کنگره بود. ما نمی‌خواهیم توافقی پنهانی با ایران در کار باشد.

علاوه بر این، مایکل مک‌کال، رییس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا به فاکس نیوز گفت که آزادسازی ۶ میلیارد دلار از پول‌های ایران افزایش قابل توجهی نسبت به مبلغ ۴۰۰ میلیون دلاری محسوب می‌شود که با اجرا شدن برجام آزاد شد.

صابر گل عنبری در این رابطه می گوید: دو عامل توافق میان آمریکا و ایران مبنی بر مبادله زندانیان و آزادی مشروط این اموال را حائز اهمیت کرده است، نخست این که با توجه به بحران مستمر بیش از چهار دهه میان دو کشور همواره این نوع توافقات و تفاهمات میان دو طرف مورد توجه منطقه‌ای و جهانی قرار می‌گیرد. دوم این که این توافق در هنگامه بن بست مذاکرات احیای برجام شکل گرفته و همین خود این گمانه و پرسش را نزد برخی ناظران مطرح کرده است که آیا این اتفاق می‌تواند زمینه‌ساز گشایشی در مذاکرات هسته‌ای شود؟ آیا صرفا توافقی موردی است یا بخشی از تفاهماتی گسترده‌تر با شمولیت حوزه‌های دیگری؟

گفتگوها درباره پرونده زندانیان میان دو طرف از روز اول هر چند همزمان با مذاکرات هسته‌ای شروع شد اما جداگانه پیگیری می‌شد. با این حال، روند این پرونده تحت تاثیر مستقیم کش و قوس‌ها و بن بست‌های متعدد مذاکرات احیای برجام قرار داشت و در مقاطعی آمریکا می‌خواست سرنوشت دو پرونده را به هم گره بزند که این اتفاق نیفتاد. در واقع طرح و پیگیری پرونده زندانیان به موازات مذاکرات هسته‌ای نیز برونداد تردید جدی دو طرف نسبت به آینده این مذاکرات بود. حالا هم دو طرف پس از به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته‌ای، این توافق را نهایی کردند.

گزارش برخی رسانه‌های آمریکا حاکی از آن است که این توافق در چارچوب تفاهماتی بزرگ‌تر حاصل شده است و پیوست‌های نانوشته‌ای در حوزه‌های دیگر به ویژه هسته‌ای دارد. اما چه چنین پیوست‌هایی در کار باشد چه صرفا توافقی موردی، می‌توان گفت که این دست توافقات، تاکتیکی در چارچوب راهبرد مدیریت تنش با هدف کنترل، محدود کردن و جلوگیری از افزایش آن در این بازه زمانی به دلیل الزامات این مرحله است. از این رو، مقطعی و گذراست. از این دست مدیریت تنش‌ها در طول چهار دهه گذشته میان آمریکا و ایران بارها اتفاق افتاده که از آن در جهت رسیدن به توافقی برای تنش‌زدایی کلی بهره‌برداری نشد. برجام هم موردی و صرفا برای تنش‌زدایی مقطعی در حوزه هسته‌ای بود که به شکست انجامید.

فعلا نه آمریکا و نه ایران تصمیمی برای ورود به تنش‌زدایی راهبردی ندارند و هر کدام منافع منطقه‌ای خود را در تداوم تقابل با طرف دیگر و ادامه تنشی کنترل شده می‌بیند. جمهوری اسلامی، از یک سو جدا از مباحث تاریخی و ایدئولوژیک معتقد است که جهان وارد دوران چند قطبی شده و قدرت آمریکا رو به افول است و  از دیگر سو نیز آمریکا در حال حاضر اولویت‌های دیگری در منطقه چون عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و عربستان و ایجاد ائتلاف منطقه‌ای با محوریت اسرائیل دارد که لازمه آن تداوم بحران و تنش‌ها با تهران اما به شکل کنترل شده‌ای است که در پستوی آن بتواند اولویت پیشگفته را تحقق بخشد و منافع خود را با متحدانش پیگیری کند. اساسا هم هر نوع توافق معطوف به تنش‌زدایی با تهران، راهبرد عادی سازی روابط میان عربستان و اسرائیل را فاقد دافعه و موضوعیت لازم می‌کند.

می‌توان اتفاقات دیپلماتیک را به فال نیک گرفت اما سقف انتظارات باید متناسب با واقعیت‌ها باشد. از این جهت اگر هم توافق پیوست تفاهماتی دیگری هم داشته باشد، باز شواهدی دال بر تغییر رفتار آمریکا در حوزه تحریم‌ها مشاهده نمی‌شود.

مشروط بودن آزادسازی منابع مالی به مصارف غیر تحریمی جدا از این که یک روی آن پذیرش ناخواسته معادله تحریمی طرف مقابل است، نشانگر این است که حداقل در مقطع فعلی واشنگتن تصمیمی برای تغییر ساختار تحریم‌ها ندارد و اگر هم بخواهد امتیاز نانوشته‌ای در هر گونه تفاهماتی بدهد خارج از این ساختار نیست.