بررسی سهم ایران از ثروت جهان

آرمان امروز–گروه اقتصادی: تجزیه و تحلیل داده‌های آماری بانک اتحادیه سوئیس نشان می‌دهد که چگونه ۴۵۴.۴ تریلیون دلار از ثروت جهانی در سال ۲۰۲۲ بر اساس دارایی خالص توزیع شده است. ثروت خصوصی خالص در سراسر جهان در سال ۲۰۲۲ به ۴۵۴.۴ تریلیون دلار رسید. بالاترین پله ثروت ۲۰۸.۳ تریلیون دلار یا ۴۵.۸ درصد از کل ثروت جهانی را کنترل می‌کند. فقط ۱.۱ درصد از جمعیت بزرگسال جهان در این گروه قرار دارند. آنهایی که ۱۰۰ هزار تا یک میلیون دلار دارند، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند که ۳۹.۴ درصد از ثروت خالص خانوار است.

می‌توانیم ببینیم که مالکیت ثروت به طور چشمگیری در بخش‌های بعدی کاهش می‌یابد. افراد ۱۰ هزار تا ۱۰۰ هزار دلاری فقط ۱۳.۶ درصد از ثروت جهانی را در دست دارند. با این حال، تعداد افراد طبقه متوسط جهانی در ۲ دهه گذشته بیش از ۲ برابر شده که ناشی از گسترش سریع چین است.

جالب توجه است که پایین‌ترین بخش ثروت از سال ۲۰۰۰ به طور قابل توجهی کاهش یافته است. بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲، از ۸۰.۷ درصد به ۵۲.۵ درصد از جمعیت جهان کاهش یافته و پیش‌بینی می‌شود که همچنان کم شود. با وجود این، سهم کل ثروت کنترل‌شده توسط این پله تنها ۱.۲ درصد از کل ثروت جهانی است. تخمین زده می‌شود تا سال ۲۰۲۷، ثروت جهانی به ۶۲۹ تریلیون دلار برسد.

رشد ۲ رقمی در جمعیت میلیونرها برای بسیاری از بازارها پیش‌بینی می‌شود و چین، برزیل و بریتانیا پیش‌بینی می‌کنند تا سال ۲۰۲۷ سریع‌ترین رشد را تجربه کنند. به طور کلی، پیش‌بینی می‌شود که کل ثروت جهانی با توجه به پیش‌بینی‌های تورم جهانی و پیش‌بینی‌های تولید ناخالص داخلی به طور متوسط سالانه ۶.۷ درصد تا سال ۲۰۲۷ افزایش یابد.

سهم ناچیز ایران از ثروت جهان

به مجموع دارایی‌های مالی، معادلِ پولیِ ذخایر و منابع طبیعی و نیز ارزش سرمایه‌های انسانی یک کشور، «ثروت» (Wealth) گفته می‌شود. برآورد‌های موسسه کردیت سوئی (Credit Suisse) در سال ۲۰۲۲ میلادی نشان می‌دهد که در سراسر جهان اکنون حدود ۴۵۴ تریلیون دلار ثروت وجود دارد که حدود ۵۷ درصد از آن سهم آمریکای شمالی و اروپا است. اما در ایران چقدر «ثروت» وجود دارد؟

محاسبات سال ۲۰۲۱ این موسسه، ایران و بسیاری از کشور‌های دیگر را در بر نمی‌گیرد، اما برآورد‌های پیشین این موسسه (از جمله در سال ۲۰۱۷ میلادی) نشان می‌دهد که ایران بین ۱ تا ۳ تریلیون دلار ثروت داشته و در آن زمان و از این منظر، یکی از کشور‌های ثروتمند جهان به حساب می‌آمده است.

در واقع، در سال ۲۰۱۷ میلادی، وضعیت ایران شبیه به ترکیه، برزیل، مصر و حتی سوئد بوده، اما از آنجا که ایران در طول ۴ سال گذشته یکی از سخت‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر اقتصادی خود را از سر گذرانده، از برخی از کشور‌های هم گروه خود عقب افتاده است. اعداد و ارقام مربوط به ذخایر بانک مرکزی ایران (اعم از طلا و دلار) اکنون به شدت محرمانه است و دیگر منتشر نمی‌شود. با این همه، از مجموع سخنان مقامات مسئول (از جمله روسای پیشین بانک مرکزی در ایران) می‌توان فهمید که ایران در سال‌های اخیر، در زمان اوج، حدود ۱۱۵ میلیارد دلار ذخایر ارزی و طلا داشته است، عددی که در حدِ پایین، تا حد ۴ میلیارد دلار هم ذکر شده است. با این وضعیت می توان حدس زد که ثروت ایران از سال ۲۰۱۷ به این سو به کم تر از ۲ تریلیون دلار رسیده است. البته بر اساس گزارش جهانی ثروت که توسط بانک یوبی‌اس سوئیس منتشر شده است، میزان ثروت ایران در سال ۲۰۲۲ به ۱.۵ تریلیون دلار رسیده است. بر اساس این گزارش، ثروت ایران به طور ناعادلانه توزیع شده است. ثروت ۱۰ درصد ثروتمندترین افراد ایران، ۷۵ درصد کل ثروت کشور را تشکیل می‌دهد.

به گفته کارشناسان اقتصادی، عوامل مختلفی در کاهش ثروت ایران تاثیر داشته اند. تحریم های خارجی، کاهش سرمایه گذاری خارجی و عدم اعتماد سرمایه گذار داخلی، تورم بالا و مستمر و کاهش قدرت خرید از مهم ترین عواملی هستند که در طی سال های گذشته باعث کاهش ثروت ایران شده اند. کاهش ثروت در ایران همراه با نابرابری توزیع آن نیز بوده است. آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد طی سال های گذشته شکاف درآمدی در ایران رشد شدیدی داشته و ضریب جینی در ۵ سال متوالی روند صعودی طی کرده است. ضریب جینی ایران از ۳۷.۴ واحد در سال ۲۰۱۳ به ۳۸.۹ واحد در سال ۲۰۱۴، ۳۹.۵ واحد در سال ۲۰۱۵، ۴۰ واحد در سال ۲۰۱۶، ۴۰.۸ واحد در سال ۲۰۱۷ و ۴۲ واحد در سال ۲۰۱۸ افزایش یافته است.

ثروت جهانی چگونه محاسبه می شود؟

اما منظور از ثروت چیست؟ در محاسبات این چنینی، ارزش تمام دارایی‌های یک کشور (اعم از شرکت ها، ساختمان ها، جاده ها، جنگل ها، معادن، سهام شرکت‌های خارجی و حتی سرمایه‌های انسانی) در قالب پولی (به دلار آمریکا) محاسبه می‌شود.

به این ترتیب، هر چه اقتصاد یک کشور توسعه یافته‌تر باشد؛ هر چقدر معادن بیشتری داشته باشد؛ هر چه از نظر منابع طبیعی (همچون منابع آب) غنی‌تر باشد و هر چه جمعیت تحصیل کرده تری داشته باشد، ثروت آن کشور هم بیشتر خواهد بود.

در این میان، اما یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای مقایسه ثروت در کشورها، مقایسه میزان طلای انباشته شده در بانک‌های مرکزی آن‌ها است. توضیح اینکه بانک‌های مرکزی کشور‌های مختلف، به فراخور درآمد‌های آن کشور و نیز سیاست‌های این بانک ها، میزانی طلا ذخیره می‌کنند که در عمل، پشتوانه پول ملی آن کشور‌ها هم خواهد بود. (البته ذخایر بانک‌های مرکزی در کشور‌های مختلف، شامل دلار و ارز‌های خارجی دیگر هم می‌شود.)

برآورد‌ها نشان می‌دهند که بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو)، از این نظر در صدر است و حدود ۸ هزار تن طلا نگه داری می‌کند. بانک مرکزی آلمان در رتبه دوم است و حدود ۳ هزار و ۳۰۰ تن طلا دارد. ایتالیا، فرانسه، روسیه و چین هم در رتبه‌های بعدی هستند و جالب اینکه نام ترکیه هم با ۴۱۱ تن طلا، در رتبه ۱۲ در این فهرست قرار دارد.

اما این تنها بانک‌های مرکزی نیستند که طلا ذخیره می‌کنند و مردم عادی هم (عمدتاً در کشور‌هایی با اقتصاد‌های کم ثبات در طول تاریخ شان) در خانه طلا نگه می‌دارند تا در روز مبادا به دردشان بخورد.

بر اساس برآورد «شورای جهانی طلا» (World Gold Council)، خانوار‌های هندی بین ۲۳ تا ۲۴ هزار تن طلا در خانه‌های خود نگهداری می‌کنند و به این ترتیب، بیشترین میزان ذخیره خانگی طلا را در دنیا به خود اختصاص داده اند. بر اساس قیمت‌های فعلی طلا در جهان، این میزان طلا دست کم یک تریلیون دلار ارزش دارد.