تحول در «دیپلماسی انرژی» چهره ایران را تغییر می‌دهد

تحول در «دیپلماسی انرژی» چهره ایران را تغییر می‌دهد

آرمان امروز، گروه دیپلماسی: یکی از ساختارهای نیمه تعطیل «وزارت امورخارجه» ایران را باید جایگاه «دیپلماسی انرژی » دانست. دیپلماسی انرژی یکی از شاخص‌هایی است که بنا بر مقیاس جغرافیایی در اختیار دولت‌ها قرار می‌گیرد ولی اینکه دولت یا حاکمتی بخواهد از این پتانسیل استفاده کند به رویکرد سیاسی و اقتصادی‌ش باز می‌گردد. باتوجه به اینکه این ظرفیت در ساختار ایران وجود دارد نیاز است تا با توسعه دادن و به‌روزرسانی به کمک اقتصاد و دیپلماسی بیاید.
تامین انرژی یکی از چالش‌های بسیاری از کشورهای جهان است. مانند آنچه در مورد منابع انرژی اروپا بعد از «جنگ اوکراین» رخ داد و نه‌تنها در قیمت‌های انرژی باعث افزایش‌های چشمگیر شد بلکه بر روی نرخ تورم و قیمت سایر محصولات هم تاثیر منفی گذاشت و حتی باعث شد تا بسیاری از شهروندان اروپایی راه‌های دیگری را برای گرم کردن خود امتحان کنند. بعد از اینکه اروپا به‌دلیل موضوعات سیاسی و اختلافاتی که بعد از جنگ کی‌ف-مسکو به وجود آمد، خرید انرژی از روسیه را قطع کرد، ایران می‌توانست با اعلام حضور با دیپلماسی بر پایه منافع ملی مشتری‌های انرژی را به سمت خود بکشاند. انرژی یکی از حوزه‌هایی است که می‌تواند باعث گسترش حوزه نفوذ کشورها و دولت‌ها در جهان شود. مانند آنچه در مورد کشورهای عربی حوزه «خلیج فارس» مشاهده می‌کنیم که در سال‌های اخیر نه‌تنها از غیاب ایران در بازار استفاده کرده است بلکه حالا توانسته‌ند مشتری‌های اروپایی هم پیدا کند. عدم فعال بودن دیپلماسی انرژی نه‌تنها برای ایران چالش‌های اقتصادی به وجود آورده است بلکه اجازه سیاسی‌بازی کشورهای قدرتمندی که همواره به دنبال منابع انرژی هستند را با ایران داده است. توجه داشته باشید که اگر دیپلماسی انرژی ایران در طول این سال‌ها فعال بود ایران نه‌تنها می‌توانست در موضوع «برجام» دست بالاتری داشته باشد بلکه حتی می‌توانست در روابط با کشورهای مانند «آلمان»، «انگلستان»، «فرانسه» و … هم  رفتار متفاوتی داشته باشد.
«مهدی ذاکریان»، تحلیلگر مسایل بین‌الملل و استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که در حال حاضر «دیپلماسی انرژی» در ساختار روابط خارجه ایران چه نقشی دارد و آیا می‌توان از پتانسیل این حوزه در روابط اقتصادی و سیاسی بین‌الملل استفاده کرد، به خبرنگار «آرمان امروز» می‌گوید: «در پاسخ به این سوال باید بگویم که دیپلماسی انرژی ده‌ها است در ساختار سیاست‌های امور خارجه ایران گنجانده شده و اهمیت این موضوع آنقدر زیاد بود که ایران توانست بعد از اینکه اوپک شروع به کار کرد، «فواد روحانی»، را به عنوان دبیرکل ایرانی این سازمان به جامعه جهانی معرفی کند. در مورد اهمیت دیپلماسی انرژی باید به این موضوع هم اشاره کنیم که می‌تواند به عنوان اهرمی در روابط بین‌الملل از آن استفاده کرد. فراموش نکنید که ایران با همکاری کشورهای نفت خیز عرب در سال‌های پیش از انقلاب توانستند فعالیت‌های اسرائیل را محدود کنند. با این تعریف می‌توانیم بگوییم که ساختار استفاده از دیپلماسی انرژی در دستگاه دیپلماسی وجود دارد ولی حالا در زیرمجموعه معاونت اقتصادی این وزارتخانه قرار گرفته است. در صورتی که این حوزه می‌تواند بسیاری از سیاست‌های ایران در منطقه و حتی جهان را به خوبی جلو ببرد ولی جای تعجب است که هنوز از این حوزه استفاده نشده است. دیپلماسی انرژی یکی از راه‌هایی است که اگر دولتی بتواند از آن به‌خوبی استفاده کند حتی کشورهای قدرتمند و ثروتمند جهان را به‌نوعی می‌توانست محدود کند. این‌ نه‌تنها یک تئوری است بلکه اگر بتوان از آن استفاده کرد می‌تواند منافع اقتصادی فراوانی برای کشوری مانند ایران داشته باشد که سال‌ها است با تحریم‌های اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند.»
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ایران همچنان می‌توانست با اتکا بر دیپلماسی انرژی، خود را به‌عنوان یکی از قطب‌های انرژی دنیا معرفی کند ادامه می‌دهد: «ایران می‌تواند مدعی باشد که از ساختار دیپلماسی انرژی برخوردار است ولی متاسفانه در حال حاضر از این ظرفیت نمی‌توانیم استفاده کنیم. در واقع مهمترین اهرمی که می‌توانست در اختیار یک حاکمیت و یک دولت قرار بگیرد، حالا بدون توجه رها شده است و نه در مسیر منافع اقتصادی مردم ایران از آن استفاده می‌شود و نه دولتمردان توانسته‌اند در پیش‌برد اهداف خود در مذاکرات آن را به کار بگیرند. ایران در این حوزه همواره فرصت سوزی کرده است و این کم کاری باعث شده است تا رقیبان منطقه‌ای بتوانند نقش تاثیرگذاری در بازار انرژی ایفا کنند. در جریان اختلافاتی که بین اروپا و روسیه بر سر جنگ اوکراین به وجود آمد، ایران می‌توانست با نزدیک شدن به اروپا هم موضوع احیای برجام را به نتیجه برساند و هم می‌توانست به نوعی برخی شروط آمریکا را نپذیرد. با توجه به عملکرد چند دهه اخیر باید بگوییم که دیپلماسی انرژی برای مردم ایران هیچ دستاوردی نداشته است. ادبیات خارج از عرف دیپلماتیک مقامات ایرانی در جنگ اوکراین که سعی کردند بیشتر به نفع مسکو صحبت‌ کنند، هم عامل دیگری است که باعث شد اروپا برای خرید انرژی به سمت ایران نیاید.»
ذاکریان با تاکید بر اینکه حاکمیت ایران با در اختیار داشتن ساختار دیپلماسی انرژی می‌تواند در جهان چهره تعامل‌گراتری از خود نشان دهد، اضافه می‌کند: «دیپلماسی انرژی یکی از منابعی است که همه کشورها در اختیار ندارند و نمی‌توانند سیاست‌های داخلی و خارجی خود را بر اساس آن برنامه‌ریزی کنند و بتواند از آن استفاده کنند ولی ایران چنین ساختاری را در اختیار دارد. اگر ایران بتواند با شهروندان خود روابط خوبی به وجود بیاورد و به خواسته معترضان داخلی احترام بگذارد بی‌شک با تکیه بر این پتانسیل می‌تواند بسیاری از تحریم‌ها و اقدامات آمریکا را محدود کند. این نکته را هم باید اضافه کنیم که نه‌تنها آمریکا بلکه ایران این پتانسیل را دارد که با اتکا بر «دیپلماسی انرژی» حتی با کشورهایی مانند «آلمان»، «انگلستان»، «چین»، «روسیه»، «فرانسه» و حتی «ژاپن» رفتاری متفاوتی داشته باشد که همواره به‌دلیل فرصت سوزی‌های سریالی این موقعیت را از دست دادیم و به‌راحتی میدان را به رقیبان داده‌ایم.
این نکته را هم باید اضافه کنم که آنقدر در موضوع دیپلماسی انرژی خنثی و محدود عمل کرده‌ایم که حتی کشورهایی مانند «جمهوری آذربایجان» که تاریخ تاسیس‌ آن به چند دهه می‌رسد توانسته‌اند به عنوان رقیب انرژی ایران در منطقه خود نمایی کنند.»