هوشمند سفیدی

آرمان امروز  : درک درست از منافع ملی – که در حال حاضر، بزرگترین آسیب انتخاباتی در ایران است – و ضعف نگاه آینده نگرانه در رأی دهندگان، دو متغیر مهم هستند که برای ارتقای کیفیت انتخابات در ایران باید مدنظر قرار گیرند.

برخی از صاحب نظران علوم سیاسی نیز عواملی را در این زمینه مطرح می کنند. جواد اطاعت دانشیار علوم سیاسی بر این باور است که آرای انتخاباتی باید متاثر از جامعه مدنی(Civil Society) باشد که در آن تمایزها و تفاوتها به رسمیت شناخته شده و یک جامعه متکثر یا پلورالیستی نهادینه شده باشد و برای سلایق و گرایش های متفاوت نامزد انتخاباتی وجود داشته باشد. (سفیدی، ۱۳۹۸ : ۱۳۶)، علی دارابی استادیار علوم سیاسی بر این باور است که رفتار رأی دهی باید مبتنی بر دانش و اطلاعات سیاسی، هوشیاری سیاسی، شناخت از شکل و کارکرد سیستم سیاسی و نیز تجارب هر فرد با سایر افراد و گروه های سیاسی در فرآیندهای سیاسی است و او بر این باور است که آگاهی انتخاباتی را عبارت از شناخت ذهنی و عینی هر فرد از حقوق شهروندی و ساختار مشارکتی هر نظام سیاسی می داند که او را  مجاب یا مجبور به انجام یا عدم انجام کنش انتخاب از میان پدیده های  سیاسی می کنند. سید محمد موسوی دانشیار علوم سیاسی، اعتقاد دارد که رأی دهنده موقعیت خود، جامعه و نامزد یا نامزدها و جهت گیری های فکری و برنامه های آنان را به خوبی می شناسد و در رأی دادن، مبنایی عقلانی دارد.

علی اشرف نظری دانشیار علوم سیاسی درباره رفتار انتخاباتی ایرانیان بر این باور است که ایرانیان براساس حافظه آنلاین رأی می‌دهد و این نوع  رأی دهی بازنمایی رسانه‌هاست که بر تصمیم‌گیری افراد تأثیر دارد و نه پیشینه و سوابق سیاسی نامزد انتخابات؛ ایرانیان دچار آلزایمر وارونه هستند، یعنی حال را نمی‌بینند، بلکه گذشته را به یاد می‌آورند و به نوعی در انتخابات به دنبال منجی هستند. بنابراین، رأی‌دهی ایرانیان بر پایه آگاهی انجام نمی‌شود. وی درباره رأی آگاهانه و شاخص‌های آن بر این باور است که رأی آگاهانه، رأی اندیشیده شده است و دو شاخص مهم دارد: اول میزان استقلال اقتصادی رأی‌دهنده از ساختار دولتی (عدم امکان خرید رأی و عزت نفس اقتصادی)، دوم گسترش شناخت سیاسی برای وقوف مردم نسبت به سوابق نامزدها و برنامه‌های آن، در مدل رأی دهی ایرانیان باید بر پایه شهروند آگاه و مسئول انجام پذیرد و از تصمیم‌گیری لحظه‌ای پرهیز شود. قدیر نصری دانشیار علوم سیاسی بر این باور است که فهم مناسبات قدرت و نتیجه تأثیرات رأی بر مصالحه عمومی که بر پنج پایه تشکل‌مندی به جای “بشر منتشر” (فرد تنها)، عبور رأی‌دهنده از علایق شخصی به ملاحظات و علایق برنامه‌مند، تدارک مشارکت همگانی و برگزاری انتخابات عادلانه (استصواب و کلیه کنترل‌های پس از انتخابات)، دسترسی مساوی و عادلانه نامزدها به فرآیندهای پیش از انتخابات، روز انتخابات و حق اعتراض به نتایج و پاسخگویی منظم منتخب مردم به جامعه رأی‌دهنده (تثبیت وفاداری) استوار است از عواملی هستند که رفتار رأی دهی را کیفی می سازند.

وی ادامه می‌دهد: در “دموکراسی اصیل”، رأی آگاهانه است، اما در “دموکراسی مخدوش” رأی ناآگاهانه است زیرا در اولی، شاهد وجود رسانه‌های مستقل، متنوع و سهل‌الوصول هستیم که زمینه رأی آگاهانه را فراهم می‌کنند. باید توجه داشت که دموکراسی بدون آگاهی و آزادی، بدتر از توتالیستاریم و نوعی پوپولویسم افسار گسیخته است. اما اگر رأی غیرآگاهانه باشد، رأی بدون تأمل و تابعیتی است که فرد با “آگاهی مخدوش” و به تبعیت از یک شخص به نامزد رأی می‌دهد. دکتر ابراهیم برزگر دانشیار علوم سیاسی درخصوص رأی کیفی، چهار شاخص را مطرح می‌کند: مشارکت مسئولانه در برنامه‌های سیاسی به‌ویژه انتخابات (توجه سیاسی)، مواجهه انتقادی با کارگزاران قدرت (توان نقد قدرت)، فراهم بودن رقابت و فضای رودرویی مسالمت‌آمیز، توجه رأی‌دهنده به منافع درازمدت (منافع صنفی و ملی) و عدم تأثیرپذیری و دوری از عملکرد غیرپوپولیستی (دادن رأی غیر پوپولیستی).

محمدرضا مایلی استادیار علوم سیاسی، با تأکید بر اینکه “رأی آگاهانه” یکی از شاخص‌های کیفی اعتبار انتخاباتی است، شاخص‌های آن را شامل آگاهی رأی‌دهنده از منافع شخصی خود یعنی جایگاه خود در منطقه و محل زندگی، آگاهی از منافع ملی خود و هویت ملی و آگاهی از منافع طبقاتی یعنی رأی‌دهنده به چه کسی رأی می‌دهد که اولاً برای طبقه او نفعی داشته باشد و ثانیاً حداقل ضرری برای طبقه او نداشته باشد.

علی مرشدی زاد استادیار علوم سیاسی شاخص‌های رأی کیفی را شامل شناخت ضمنی از شرایط سیاسی، شناخت از مواضع و برنامه‌های گزینه‌های انتخابات، شناخت از سازوکارهای انتخابات و امکان گزینش آگاهانه نامزد مورد نظر از بین سایر گزینه‌ها می‌داند.

بنابر دیدگاه های صاحبنظران علوم سیاسی، می توان نتیجه گرفت که عامل مهم در یک انتخابات غلبه کیفیت آن بر کمیت مثل نرخ مشارکت است که ارجحیت دارد، و یک شاخص تعیین کننده در یک انتخابات متغیر و با کیفیت، رأی آگاهانه ای که رأی دهندگان می دهند، اگر این اتفاق حادث می شود فاکتور بسیار مهم منافع ملی، عامل غالب در رفتار رأی دهی خواهد بود، عاملی که نبود آن یک آسیب جدی برای هر انتخاباتی به حساب می آید.