چرا لیر ترکیه به این روز افتاد؟ / رونمایی از «دلار ترکی»!

این طرح به ناگهان سقوط لیر را متوقف کرده است. با این وجود، نگرانی‌ها مبنی بر ایجاد بدهی عمومی بزرگ و افزایش نرخ تورم ترکیه بر اثر اجرای آن طرح جدی است.

رونمایی «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه از ابزار تازه سرمایه‌گذاری لیر براساس نرخ ارز خارجی باعث ایجاد تحولی در بازار‌ها در روز سه شنبه شد و ارزش دلار امریکا را در برابر لیر ترکیه بیش از ۲۹ درصد در یک روز کاهش داد.
چه رخ داده است؟

به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، اردوغان مدت‌ها اصرار داشت که ترکیه باید نرخ بهره پایین‌تری داشته باشد و در ماه آگوست بانک مرکزی آن کشور مجموعه‌ای از کاهش نرخ بهره را در دستور کار قرار داد که در چند ماه گذشته اجرایی شده است. کاهش نرخ بهره واقعی به کم‌تر از نرخ تورم ۱۴ درصد سرمایه گذاران ترکیه را مجبور کرد تا فرار سرمایه به سمت بازار‌های ارز خارجی (هم، چون فارکس) داشته باشند.

اردوغان با ابزار تازه سرمایه‌گذاری لیر، شب گذشته این وحشت را متوقف کرده است. دست کم، فعلا.

ابزار تازه که توسط برخی در رسانه‌های اجتماعی برچسب «دلار ترکیه» خورده راه حلی برای این مشکل ارائه داده است: اگر سرمایه گذاران ارز‌های خارجی خود را به لیر تبدیل کرده و در یک حساب پس‌انداز با سررسید معین سرمایه‌گذاری کنند خزانه داری ترکیه تضمین می‌کند که بازدهی مشابه بازار‌های فارکس را دریافت خواهند کرد و اگر بازار فاکس کم‌تر از نرخ بهره رسمی باشد سرمایه گذاران کماکان نرخ بهره رسمی را دریافت خواهند کرد.

«نورالدین نباتی» وزیر دارایی ترکیه در بیانیه‌ای کتبی اعلام کرده که بازار تازه دارای گزینه‌های سررسید سه، شش، نه و دوازده ماهه خواهد بود و اگر سرمایه گذاران سپرده خود را پیش از اتمام مدت زمان مشخص از حساب‌های پس‌انداز برداشت کنند تنها بازدهی پس اندازشان براساس نرخ فارکس را دریافت خواهند کرد.

این ابزار اساسا نیاز سرمایه گذاران ترک به نگه داشتن پول‌شان در سپرده‌های ارزی را از میان برداشته و انگیزه زیادی برای خرید لیر ایجاد کرده است. به گفته اتحادیه بانک‌های ترکیه علیرغم آن که بازار‌ها در روز‌های گذشته تعطیل بودند بیش از یک میلیارد دلار خرید و فروش و مبادله بانکی صورت گرفته است.

با این وجود، اقتصاددانان به طور گسترده از این طرح انتقاد کردند، زیرا باعث افزایش بدهی عمومی می‌شود و خزانه داری هر تفاوتی بین نرخ ارز خارجی و لیر را پرداخت می‌کند. «تیم اش» استراتژیست ارشد در Blue Bay Asset Management در لندن می‌گوید: «در واقع، همه این اقدامات تنها دلاری شدن را افزایش می‌دهد، زیرا پایه سپرده در فارکس یا مرتبط با فارکس خواهد بود و دلاری شدن از بخش خصوصی به بخش دولتی تغییر جهت و انتقال پیدا می‌کند».

از سوی دیگر، بسیاری از اقتصاددانان ترکیه استدلال کردند که بازار تازه باعث افزایش پنهانی نرخ بهره خواهد شد، زیرا خزانه داری در واقع، تفاوت با تورم را نیز پرداخت خواهد کرد. «رفعت گورکای ناک» اقتصاددان مشهور در توئیتی نوشت: «آنان یک افزایش حماسی نرخ بهره را انجام دادند بدون آن که نام آن را افزایش بگذارند». «محفی اگیلمز» یکی دیگر از اقتصاددانان مشهور ترکیه می‌گوید: «اگر نرخ ارز ۴۰ درصد و نرخ بهره ۱۴ درصد باشد خزانه داری ۲۶ درصد را در این بین پرداخت خواهد کرد و این نرخ بهره نامیده نخواهد شد؟! باورنکردنی است».

هم چنین، نگرانی‌هایی وجود دارد که ابزار تازه مالی نرخ تورم را به سطوح بالاتری برساند، زیرا برای اجرای آن طرح لیر بیش‌تری برای تزریق به بازار‌ها مورد نیاز است.
یک طرح قدیمی؟

این ابزار مالی تجربه قدیمی مشابهی را به کارشناسان یادآوری می‌کند که ترکیه در دهه ۷۰ میلادی اجرایی نمود. در آن زمان ترکیه برای جذب جریان ارز خارجی (عمدتا از شهروندان ترک مقیم خارج از کشور) تلاش کرد و طرحی تحت عنوان «سپرده‌های قابل تبدیل لیر ترکیه» (CTLD) را مطرح کرد. همان طور که در آن زمان شناخته می‌شد این طرح پرداخت اصل و سود سپرده‌ها را در برابر تمام خطرات ناشی از کاهش ارزش واحد پول ملی تضمین می‌کرد.

این طرح در نهایت منجر به انفجار بزرگ اعتباری توسط بانک‌های داخلی ترکیه شد و موج تازه‌ای از تورم را به راه انداخت و بار طاقت فرسایی را بر دوش خزانه ترکیه گذاشت و در نهایت در سال ۱۹۷۸ به اجرای آن پایان داده شد و ۲.۵ میلیارد دلار بدهی را برای ترکیه به بار آورد.

«باریش سودان» روزنامه نگار برجسته ترک روز سه شنبه در ستونی نوشت که این ایده ابتدا توسط مقامات در سال ۲۰۱۸ میلادی مطرح شد، اما به سرعت به دلیل پیامد‌های اجتماعی و عمیق بر خزانه کشور رها شد.

به گفته منابع مطلع که «سودان» با آنان در ارتباط بوده «لطفی الوان» وزیر دارایی ترکیه که اخیرا استعفا داد امسال پس از آغاز سقوط ارزش لیر با این ایده مخالفت کرده بود. او گفته بود اگر این طرح در زمان بحران فارکس از کنترل خارج شود دولت ترکیه ضربه شدیدی خواهد خورد و بحران عمیق‌تر خواهد شد و خطرات را برای ترکیه افزایش خواهد داد. هم چنین، الوان گفته بود این طرح می‌تواند به معنای انتقال ثروت به اقشار پردرآمد جامعه باشد، زیرا آنان نسبت به سایرین قادر به سرمایه‌گذاری و بازده بیش‌تر و بهتری هستند.

ترکیه

در هر صورت، تاثیر فعلی این طرح بر نرخ ارز موجی از شادی را در محافل دولتی ترکیه به راه انداخته است. «فخرالدین آلتون» مدیر ارتباطات اردوغان گفته است: «تحولات اخیر نشان می‌دهند که رئیس جمهوری بار دیگر به وعده خود عمل کرده است». «عمر چلیک» سحنگوی حزب عدالت و توسعه مجموعه‌ای از عکس‌ها را در توئیتر به اشتراک گذاشت که به نظر می‌رسد اردوغان در آن در حال برداشتن پرچم ترکیه از روی زمین است. چلیک نوشت: «ترکیه برنده است». روزنامه «صباح» وابسته به دولت ترکیه نیز در تیتر اصلی سایت خود نوشت: «اعلام طرح از سوی اردوغان کمر دلاری شدن را شکست»
روزنامه «ینی شفق» حامی دولت مصاحبه‌ای را با شهروندی که روز سه شنبه در حال رفتن به صرافی بود و پس‌انداز دلاری خود را فروخت منتشر کرده است. او گفته است: «من خوشحالم که ارزش دلار امریکا کاهش یافته است اگرچه من ضرر کردم».منبع: میدل ایست آی/ترجمه: فرارو

چرا لیر ترکیه به این روز افتاد؟
رحمان قهرمان پور، کارشناس مسائل ترکیه گفت: سخنرانی دیروز آقای اردوغان، گرچه به بازار‌ها قدر اعتماد داد و ارزش لیر را بالا برد. اما به نظر می‌رسد که این بحران با شدت کمتری همچنان ادامه پیدا کند.

ارزش لیر ترکیه در طول روز‌های اخیر سقوط قابل توجهی را به ثبت رساند. به شکلی که نرخ برابری لیر در برابر دلار، در مقطعی از معاملات روز دوشنبه، به ۱۸.۴۰ هم رسید. این ریزش پس از آن رخ داد که اردوغان به بانک مرکزی ترکیه دستور داد تا نرخ بهره بانکی را یک درصد دیگر کاهش دهد. اما پس از سقوط ارزش لیر و شکل گیری نگرانی و اعتراض در این کشور، رئیس جمهور ترکیه از طرح‌های حمایتی خود برای تقویت لیره رونمایی کرد.

اظهارات حمایتی رجب طیب اردوغان باعث شد تا روند ریزش ارزش لیر متوقف شود. در حال حاضر نیز نرخ برابری لیر ترکیه در برابر دلار به حدود ۱۳.۱۵ رسیده است.

رجب طیب اردوغان گفته که طرح حمایتی مد نظرش از حساب‌های پس‌انداز مردم در برابر نوسانات ارزش لیره محافظت خواهد کرد. طبق اعلام او، در صورتی که نرخ لیره در برابر ارز‌های خارجی از نرخ بهره بانکی کمتر شود، دولت زیان صاحبان سپرده لیره را جبران خواهد کرد.

او همچنین گفته که از این به بعد هیچ یک از شهروندان ما که نگرانند نوسانات نرخ ارز ممکن است سود بهره آن‌ها را از بین ببرد، نیازی به تغییر سپرده‌های خود از لیره ترکیه به ارز‌های خارجی ندارند.

سخنان رئیس جمهور ترکیه در حالی است که او چند ساعت قبل از اعلام این برنامه‌های حمایتی گفته بود که از موضع در برابر کاهش نرخ بهره کوتاه نخواهد آمد.

در این میان بانک مرکزی ترکیه نیز اعلام کرد در صورتی که اشخاص حقیقی مقیم که قبلا حساب سپرده ارزی داشته اند، حساب‌های خود را به حساب سپرده مدت دار لیره ترکیه تبدیل کنند، مشمول استفاده از این مشوق خواهند شد.

براساس آخرین آمارها، نرخ تورم ترکیه به ۲۱.۳۱ درصد رسیده است.

با این وجود اقتصاددانان پیش بینی می‌کنند که توقف ریزش لیر موقتی باشد. چرا آن‌ها معتقدند که اردوغان سیاست‌های کلان اقتصادی اش را تغییر نداده است؛ بنابراین با برنامه‌های حمایتی هم نمی‌تواند رشد تورم و کاهش ارزش لیر را کنترل کند.
ریزش لیر ادامه دارد

سقوط ارزش لیر ادامه دار است؟رحمان قهرمان پور، کارشناس مسائل ترکیه و بین الملل در رابطه با علت سقوط لیر و احتمال ادامه آن در گفتگو با فرارو گفت: مسئله کاهش ارز لیر که در ترکیه رخ داده است دلایل سیاسی و اقتصادی دارد و صزفا یک متغیر ندارد. درست که بسیاری از اقتصاددانان معتقدند به لحاظ تکنیکال و فنی، کاهش دستوری نرخ بهره در ترکیه عامل اصلی است. اما واقعیت این است که این تنها عامل نیست. چرا که در گذشته هم آقای اردوغان سابقه داشته که بر کاهش نرخ بهره تاکید کند. او در سال‌های قبل هم معتقد بود وقتی نرخ بهره پایین بیاید، پولی که در بانک‌ها خوابیده، وارد صنعت می‌شود و در نتیجه آن باعث ایجاد اشتغال منجر خواهد شد و در آن سو هم به افزایش صادرات ترکیه هم کمک خواهد کرد.

او ادامه داد: این بار می‌شود گفت علاوه بر متغیر‌ها و دلایل قبلی، دلایل دیگری تبعا در وضعیت کنونی اقتصاد ترکیه موثر است. یکی از این عوامل مهم، تاثیراتی است که کرونا روی اقتصاد ترکیه گذاشته است. در واقع ترکیه پیش از آغاز بحران کرونا، برنامه ریزی کرده بود که سالانه از طریق صنعت گردشگری درامد ۴۰ میلیارد دلاری کسب کند. به همین دلیل زیرساخت‌های گسترده‌ای را در این زمینه درست کرد و سرمایه گذار‌های وسیعی هم انجام داد. اما زمانی کرونا پیش امد و تعداد توریست‌ها کاهش یافت، اقتصاد ترکیه آسیب جدی دید. اردوغان برای اینکه قدری از این آسیب کمتر کند، تعطیلات را بیشتر می‌کرد تا مردم بروند و از مکان‌های تفریحی استفاده کند. حتی در این زمینه سوبسید سفر هم می‌داد. مثل کاری که در ایران گاهی انجام می‌شود و به کارمندان هزینه سفر پرداخت می‌کند. به این جهت کاهش درامد‌های توریستی به عنوان یکی از منابع اصلی درامد ترکیه مسئله بسیار مهمی بود.

این کارشناس مسائل بین الملل افزود: مسئله بعدی که پیش آمد، در واقع تنش و بحرانی است که بین ترکیه – آمریکا و ترکیه – اتحادیه اروپا شکل گرفت. در این رابطه اصرار ترکیه بر خرید سامانه‌های اس ۴۰۰ با واکنش تند آمریکا مواجه شد و بخشی از صنایع دفاعی ترکیه تحریم شد. بعد از آن هم ترکیه اعلام کرده که احتمال دارد که هواپیمای روسی سوخو بخرد. این مسئله هم باعث اعتراض امریکا و اتحادیه اروپا شده است. این یک نگرانی بین سرمایه گذاران شده است.

او با اشاره به اینکه اتحادیه اروپا پس از تنش میان ترکیه و یونان تحریم‌هایی را علیه ترکیه اعمال کرد، گفت: این تحریم ها موثر واقع شده است. چرا که بخش عمده بازار مالی ترکیه در اختیار سرمایه گذاران اروپایی است.

قهرمان پور اضافه کرد: مسئله دیگر در واقع اتفاقاتی که الان در ترکیه رخ داده و آن هم این است که اپوزیسیون این کشور خواهان انتخابات زودهنگام است. اپوزیسیون برای اینکه انتخابات زودهنگام را موجه سازی کند، روی مسئله اقتصاد گذشته است. در واقع محور کمپین علیه اردوغان این است که آقای اردوغان اقتصاد ترکیه را تضعیف کرده است. این موضوع تبعا روی بخشی از مردم آن‌ها تاثیر گذاشته و تلاش دارند که سرمایه خود را دلار تبدیل کنند. این مسئله نیز به نوبه خود منجر به تشدید بی اعتمادی در بازار‌های مالی شده است.

او گفت: اخیرا هم اف‌ ای تی اف، ترکیه را در لیست خاکستری خود قرار داد و این باعث شد اعتبار بازار‌های مالی ترکیه کاسته شود و در مقابل ریسک آن‌ها افزایش یابد؛ بنابراین این مسئله هم اثرگذار بوده است. مجموع می‌شود گفت که مجموعه‌ای عوامل در بروز این وضعیت فعلی موثر بوده است. با توجه به اینکه تعداد متغیر‌ها زیاد است، به نظر می‌رسد که مدیریت این بحران کار سختی باشد. انتظار می‌رفت پس از دیدار شیخ محمد بن زاید از ترکیه و وعده امارات برای سرمایه گذاری در این کشور، قدری ارزش لیر افزایش یابد و روند نزولی آن متوقف شود. اما روند سقوط ارزش لیر ادامه پیدا کرد.

این کارشناس مسائل بین الملل افزود: سخنرانی دیروز اردوغان، گرچه به بازار‌ها قدری اعتماد داد و ارزش لیر را بالا برد. اما به نظر می‌رسد که این بحران با شدت کمتری همچنان ادامه پیدا کند.