شبکه و هویت مقاومت(پرده سوم)

آرمان شرق- گروه جامعه:«مانوئل کاسلز» در کنار توجهی که به انقلاب اطلاعات دارد و ابعاد اقتصادی و اجتماعی آن را تحلیل می‌کند، نگاهی هم به خیزش‌های هویت‌جو در عصر اطلاعات دارد. او هویت را این‌گونه تعریف می‌کند: «برداشتِ من از اصطلاح هویت، در صورتی که سخن از کنشگرانِ اجتماعی باشد، عبارت است از فرآیند معناسازی بر اساسِ یک ویژگی فرهنگی یا مجموعه به‌هم پیوسته ای از ویژگی‌های فرهنگی که بر منابع معنایی دیگر اولویت داده می‌شود.»

شبکه و هویت مقاومت

«مانوئل کاسلز» در کنار توجهی که به انقلاب اطلاعات دارد و ابعاد اقتصادی و اجتماعی آن را تحلیل می‌کند، نگاهی هم به خیزش‌های هویت‌جو در عصر اطلاعات دارد. او هویت را این‌گونه تعریف می‌کند: «برداشتِ من از اصطلاح هویت، در صورتی که سخن از کنشگرانِ اجتماعی باشد، عبارت است از فرآیند معناسازی بر اساسِ یک ویژگی فرهنگی یا مجموعه به‌هم پیوسته ای از ویژگی‌های فرهنگی که بر منابع معنایی دیگر اولویت داده می‌شود.»

این نظریه پرداز با اشاره به آن‌که ساختِ هویتِ اجتماعی همواره در بستر روابط قدرت شکل می‌گیرد، سه صورت و منشا برای شکل‌گیری هویت در نظر گرفته است:

هویتِ مشروعیت‌بخش: این نوع هویت توسط نهادهای غالب جامعه ایجاد می‌شود تا سلطه آنها را بر کنشگرانِ اجتماعی گسترش دهد و عقلانی کند.

هویتِ مقاومت: این هویت به دست کنشگرانی ایجاد می‌شود که در اوضاع و احوال یا شرایطی قرار دارند که از طرفِ منطق سلطه ، بی ارزش دانسته می‌شود یا داغ ننگ بر آن زده می‌شود.

هویتِ برنامه‌دار: هنگامی که کنشگرانِ اجتماعی با استفاده از هرگونه مواد و مصالح فرهنگیِ قابل دسترس ، هویت جدیدی می‌سازند که موقعیت آنان را در جامعه از نو تعریف می‌کند و به این ترتیب در پی تغییر شکلِ کل ساختِ اجتماعی هستند، این نوع هویت تحقق می‌یابد.

باید به یاد داشت که هویت پدیده‌ای ذاتی و جوهری نیست؛ به این معنا که یک هویتِ مقاومت در گذر زمان ممکن است در میانِ نهادهای جامعه به نهاد مسلط تبدیل شود و به منظور عقلانی کردن سلطه خود به هویتی مشروعیت‌بخش تبدیل شود. بنابراین باید توجه کرد که هویت‌ها ، خارج از متنِ تاریخی خود، ارزش مترقی یا ارتجاعی ندارند.

هویتِ مقاومت منجر به ایجاد جماعت ها یا اجتماعات می‌شود. شاید مهم‌ترین شکل هویت‌سازی در جامعه ما همین باشد. این هویت شکل‌هایی از مقاومت جمعی را در برابر ظلم و ستم ایجاد می‌کند که در غیر این‌صورت تحمل ناپذیر بودند و معمولاً بر مبنای هویت‌هایی ساخته می‌شود که آشکارا به‌وسیله تاریخ، جغرافیا یا زیست‌شناسی تعریف شده‌اند و تبدیل مرزهای مقاومت را به جنبه‌های اساسی و ذاتی آسان‌تر می‌کند.

شکل گیری هویت‌های مقاومت در نگاه کاسلز به‌طور طبیعی از پیامدهای جامعه شبکه‌ای است. مردم در جهانِ شبکه‌ای تلاش می‌کنند آن را به اندازه‌های قابل فهم و درکِ خود تکه‌تکه کنند و خود را به جایی متصل کنند. این واکنش‌های تدافعی از طریق برساختن نمادهای فرهنگی جدید از دل مواد و مصالح تاریخی تبدیل به منابع هویت و معنا می‌شوند.

نگاه کاسلز به شکل‌گیری فرهنگ‌های مبتنی بر هویت مقاومت را می‌توان در علوم سیاسی به‌طور خاص جست‌وجو کرد. از این منظر فناوری‌های نوینِ ارتباطی از طریقِ امکانات بی‌زمان و بی‌مکانی خود که در اختیار باورها و عقاید مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی قرار می‌دهند، همواره به تقویت جریان‌های مقاومت در برابر جریان قدرت و سلطه کمک کرده‌است.