دخالت نظامیان در سیاست؛ خط قرمز دموکراسی

دخالت نظامیان در سیاست؛ خط قرمز دموکراسی

هوشمند سفیدی

موضوع دخالت نظامیان در سیاست، از دیرباز یکی از مباحث عمده و مورد توجه صاحبنظران سیاسی بوده و تقریباً می توان گفت که امروزه دخالت مستقیم نظامیان در سیاست، مسلئه ای حل شده و منتفی است، اما هنوز نحوه مداخله نظامیان در سیاست در اشکال مختلف از ابعاد تئوریک و پراگماتیک، مورد مناقشه و مناظره قرارداد.

این موضوع، در کشور ما هم طی دهه اخیر در سپهر سیاسی از اهمیت خاصی برخوردار شده است، زیرا تمایل رو به تزایدی در نظامیان وجود دارد و تلاش می کنند، در قوای مقننه و مجریه، در جایگاه های اثرگذار و کلیدی قرار گیرند.

این مسئله، به ویژه، وقتی اهمیت مضاعفی می یابد که اخیراً در مجلس شورای اسلامی، شاهد برداشتن قید ممنوعیت نظامیان در انتخابات ریاست جمهوری بودیم که از یکسو با منویات بنیانگذاران فقید جمهوری اسلامی ایران در تباین بود و از سوی دیگر، شایبه هایی را دامن زد مبنی بر اینکه مسیر ثبت نام برخی ها در انتخابات ۱۴۰۰ هموار شود.

صرفنظر از ابعاد سیاسی عملی این موضوع، چنین رویکرد و عملکردی در جامعه شناسی سیاسی، از ترم های مطرح است و امروزه، توقع همگان در جوامع سیاسی، فعالیت نظامیان در وظایف و عملکردهای تخصصی خود در حوزه های دفاعی و امنیتی و دوری از ورود علنی به عرصه سیاست یا اعمال نفوذ است.

در کشور ما از چهار سطح مداخله نظامیان در سیاست، به نظر می رسد سطح یکم یعنی “نفوذ نظامیان در دستگاه حکومت“ و بخشی از سطح چهارم یعنی “رسیدن به مناصب حکومتی“، از جذابیت بیشتری برخوردار است؛ اما اینکه چرا چنین تمایلاتی در حال تشدید است، باید از نهادینگی سطح پایین زندگی سیاسی، ترویج فرهنگ سیاسی تابعیت، توسعه نیافتگی نهادهای مدنی و بعضاً احساس ضعیف بودن بعضی از مسئولان کشوری در قیاس خود با نظامیان یاد کرد.

مسئله دیگر اینکه، علی رغم تشدید تمایلات مذکور،، اداره حکومت توسط نظامیان با چالش های زیادی مواجه است که از جمله آن ها می توان به ممنوعیت قانونی در اکثر کشورها به دلیل مغایرت آن با کار اصلی نظامیان، ایجاد توهم خود همه پنداری در نظامیان، تداخل در وظایف ذاتی آنها، تضعیف پایگاه مردمی نظامیان در نزد مردم، تقویت جنبه های خشونت آمیز قدرت، احتمال شکل گیری قدرت نظامی رانتیری، احتمال فساد سیاسی، ذهنیت منفی ناشی از حضور نظامیان در سایر کشورها گسترش میلیتاریسم و تقویت فضای غیررقابتی اشاره کرد.

براین اساس، به نظر می رسد طرح مجلس در تقویت لغو ممنوعیت نظامیان در قدرت (ماده ۴۰ قانون مجازات نیروهای مسلح) و امکان حضور نظامیان در قدرت سیاسی، اولاً برخلاف خظ مشی حضرت امام خمینی (ره)، ثانیاً برخلاف اصول علمی سیاست، چالش برانگیز و نهایتاً برخلاف یکی از اصول مهم دموکراسی است و در وضعیت فعلی کشور که در راستای حکمرانی خوب باید فضای نقش آفرینی جامعه مدنی را تقویت کند، گسترش فضای ابراز وجود و نقش آفرینی نظامیان در عرصه سیاست، نومید کننده و گامی به سمت حکمرانی ضعیف و تنگ تر شدن فضای عملکرد جامعه مدنی ارزیابی می شود.