نویسنده: ستانیسلاف تاراسوف

یک دسیسه شدید ژئوسیاسی بار دیگر، در اطراف پروژه خط لوله گازرسانی خزر که در مقاطع مختلف بخشی از پروژه های نابوکو و کوریدور انرژی جنوبی با هدف رساندن گاز ترکمنستان به بازار اروپا با دور زدن روسیه بود، در حال چرخیدن است.

پروژه انتقال گاز ترانس‌ خزر با چالش‌ های بسیار زیادی مواجه است. در حال حاضر نیز به نظر می ‌رسد انگیزه‌ های سیاسی اروپا و ترکیه برای حذف ایران و روسیه از مسیر انتقال انرژی در این پروژه بیش از صرفِ منافع اقتصادی ناشی از آن حائز اهمیت است. از این‌ رو چشم ‌انداز اجرای آن با توجه به مواضع سیاسی روسیه و احتمالا جمهوری اسلامی ایران مبهم خواهد بود. با این ‌حال باید به این نکته نیز توجه داشت که طرح انتقال گاز ترانس خزر در بستر یک طرح ژئواکونومیکی کلان در حال پیشرفت است که شامل محورهای دیگری نظیر انتقال نفت قزاقستان به قفقاز، راه ‌اندازی و توسعه کریدور میانی و پیوستگی ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی و قفقاز با محوریت مناقشه قره‌ باغ و کریدور زنگه ‌زور است.

با آغاز جنگ اوکراین و اعمال تحریم‌ ها علیه روسیه، اروپا از حدود ۲۰۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال محروم شد. این موضوع دو روند موازی را در پی داشت. نخست، اروپا برای جبران کسری انرژی خود به دنبال منابع جایگزین بوده و درصدد است به هر میزان ممکن، این حجم عظیم از گاز روسیه را از طریق منابع دیگر جبران کند. دوم، روسیه که حجم عظیمی از گاز صادراتی ‌‌اش بدون مشتری باقی مانده، به دنبال مشتریان جدید و مسیرهای بالقوه برای انتقال این منابع برآمده است. هر دو روند مذکور نیز به دلیل شرایط خاص انتقال گاز طبیعی با چالش‌ هایی مواجه بوده است.

انتقال گاز طبیعی به طور عمده از طریق خط لوله انجام می ‌شود و با توجه به قیمت نسبتا پایین این محصول، فقط در توافق‌های بلند مدت و با حجم قابل ‌توجه این سرمایه‌ گذاری مقرون به ‌صرفه است. در چنین شرایطی، آسیای مرکزی یکی از حوزه‌ های رقابت روسیه و اروپا برای تعیین نظم جدید انرژی با محوریت گاز بوده است. نشست اخیر روسای جمهوری ترکیه، آذربایجان و ترکمنستان در شهر آوازه یکی از رویدادهای مهمی است که به نظر می ‌رسد زمینه ‌های نخستین اقدام اثرگذار در این حوزه در آسیای مرکزی را فراهم آورد.

این موضوع ضریب موفقیت آن در رقابت ‌های ذکر شده را افزایش می ‌دهد. با این ‌حال کشورهای آسیای مرکزی و به ویژه ترکمنستان نگاه کاملا عملگرایانه‌ ای به این پروژه دارند و به ‌هیچ ‌وجه خواستار درگیر شدن در آن نیستند. از این رو، پیش ‌بینی می ‌شود که در صورت افزایش هزینه‌ های سیاسی ناشی از این مشارکت و درعین ‌حال ارتقاء منافع اقتصادی و راهبردی آسیای مرکزی در پروژه‌ های مذکور، به‌ خودی ‌خود عملگرایی و منطق هزینه – فایده جایگزین نگاه ‌های سیاسی غالب شود. آستانه افزایش هزینه و مرزبندی آن با تنشِ سیاسی، موضوع مهمی است که در تعامل نزدیک دولت ‌ها قابلیت تفکیک است.

منبع: رگنیوم / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱