دکتر علی دارابی / قائم مقام وزیر و معاون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

آرمان امروز: ما در جهانی زندگی می‌کنیم که بیش از ۱۰ هزار اجتماع متمایز انسانی در محدوده‌های بالغ بر ۲۰۰ کشور همزیستی می‌کنند. تنوع فرهنگی بدین معناست که تمامی افراد و گروه‌ها بتوانند از حقوق فرهنگی خود بر مبنای حقوق بشر و آزادی‌های اساسی انسان بهره‌مند شوند. همه فرهنگ‌ها امکان فعالیت مساوی، همگام با سایرین را داشته باشند و هیچگونه تبعیض و نابرابری تحت هیچ عنوانی وجود نداشته باشد. از سوی دیگر هر چند جوامع انسانی در مورد بسیاری از ویژگی‌های فرهنگی با هم اشتراکاتی دارند اما در عین حال همه جوامع، چه در حوزه داخلی و چه در مقایسه با یکدیگر، با درجات مختلف دارای سرشت نامتجانس هستند که این تنوع و کثرت باید همچون «تنوع زیستی» به عنوان «میراث مشترک بشری» و «گنجینه سرشار تجربه، خرد و رفتار تمام انسان‌ها» مورد حفاظت و حمایت قرار گیرد. اصل کثرت گرایی به معنای دیگر‌پذیری و احترام به کثرت فرهنگ‌ها، هم در داخل کشور‌ها و روابط بین قومی و هم در مناسبات بین کشور‌ها حائز اهمیت بسیار است. همچنین حق برخورداری از فرهنگ خاص خود، حق ابراز‌ایمان و اجرای مراسم دینی خاص خود، حق استفاده از زبان خاص خود، حق شرکت در زندگی فرهنگی… را شامل می‌شود. تنوع فرهنگی در برابر یکسان‌سازی فرهنگی که آمریکا و برخی کشور‌های غربی در قالب «صدور ارزش‌های غربی و دموکراسی» به سایر ملل جهان هستند اقدامی ارزنده محسوب می‌گردد. سیاست فرهنگی ایران، احترام به تنوع فرهنگی، برابری فرصت برای گروه‌های اجتماعی و فرهنگی به منظور مشارکت در حیات فرهنگی و حمایت از فرهنگ‌های در حاشیه مانده و یا در خطر فراموشی است. ایران از دیرباز محل تلاقی فرهنگ‌های مختلف بوده است. ایران نمادی از تنوع فرهنگ، همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و نمادی از صلح و گفت وگو، مدارا و روا داری بوده است. مسجد، کلیسا‌ها، کنیسه‌ها و… در شهر‌های مختلف کشور حکایت از این رواداری، تنوع فرهنگی دارد. ثبت جهانی مجموعه کلیسا‌های ارامنه ایران در سال ۲۰۰۸ میلادی، آیین زیارت کلیسای تادئوس با ارمنستان در فهرست عناصر فرهنگی ناملموس توسط جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۰، گویای به رسمیت شناختن و تلاش برای جهانی کردن تنوع فرهنگی است. اسلام عزیز ما را به تضارب آراء، جدال احسن دعوت می‌کند. این نمادی عالی از «گفت و گو» و «مشورت خواهی» از دیگران است. نمونه‌های فراوان تاریخی از دوران پیامبر اکرم (ص)، امامان شیعه (ع) وجود دارد. البته وقتی از تنوع فرهنگی در ایران سخن میگوئیم به معنای آن است که این تنوع موجب اتحاد، همبستگی و وحدت ملی بوده است نه ایجاد بی‌ثباتی و کشمکش‌های قومی. چرا که تنوع فرهنگی نشان بارز از پویایی فرهنگی جامعه ایرانی در طول تاریخ بشر بوده است. ایران عزیز ما منظومه‌ای درخشان از اقوام و اقلیم‌ها را در دل خود جای داده است. این اقوام متناسب با اقلیم، قدمت، باور‌ها و سبک زندگی خویش از ویژگی‌های منحصر بفردی برخوردار هستند. در ایران عزیز ما بیش از ۱۰۰ گویش وجود دارد. با نگاهی به تعریف فرهنگ که آن را نظامی از معنای، باور‌ها و فعالیت‌هایی که گروهی از انسان‌ها در زندگی فردی و اجتماعی خود با آن فهم، تنظیم و ساخت‌بندی می‌نمایند و به عبارت دیگر فرهنگ و روش درک و سازماندهی زندگی انسانی است که بر پایه آن در جامعه ایرانی در طول تاریخ از خاستگاه دینی و تاریخ مشترک ایرانیان را به سان پیکری واحد در آورده است، همان که شاعر بزرگ ایران زمین؛ سعدی علیه الرحمه در گلستان، در سیرت پادشاه آورده است:

بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار

دگر عضو‌ها را نماند قرار

پدیده دولت و الزامات زیست مشترک چند هزار ساله هم چنین باعث تکوین میراث فرهنگی مشترک شده است که عناصر هویت ملی ایرانیان را شکل داده است. این هویت خود را در تاریخ کهن این سرزمین به شکل آیین‌ها، سنت‌ها، آداب و رسوم گوناگون به نمایش گذاشته که عامل پیوند تمامی ایرانیان شده است. عید نوروز، شب یلدا (چله)، شاهنامه فردوسی، حافظ، سعدی، مولانا،… از جمله این نماد‌ها هستند که در میان تمامی ایرانیان از محبوبیت خاص برخوردار هستند. شاهنامه فردوسی که «شناسنامه»، «ثبت احوال» و «تاریخ ایران» است که بر قله ادبیات جهان پرتو افشانی می‌کند و نظیری بر آن نیست. بیانیه جهانی تنوع فرهنگی یونسکو به مثابه «میراث مشترک انسانی» است که می‌تواند با احترام به فرهنگ‌های مختلف گفت و گو، صلح، مدارا، همزیستی را جایگزین نزاع، خشونت، جنگ، نماید. رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی نوین یا همان که فضای مجازی می‌خوانیم که امروزه به یک ابر رسانه بی‌رقیب تبدیل شده است. رادیو، تلویزیون، مطبوعات، سازمان‌های مردم نهاد، نخبگان، گروه‌های مرجع،… می‌توانند در گسترش تنوع فرهنگی پیشگام باشند. چرا که وجود تنوع فرهنگی در یک سرزمین، یعنی زیست با کیفیت فرهنگ‌های متنوع یا متفاوت است که در مقابل تک فرهنگ یا همگن‌سازی فرهنگ‌ها که تکامل فرهنگی شناخته می‌شود. تنوع فرهنگی با هدف ارتقاء تنوع فرهنگی، گفت وگو و توسعه است. این فرصتی برای نو شدن، بهتر شدن، اجتماعی تر‌اندیشیدن و جهانی‌تر زندگی کردن در عصر کنونی است.